Coh pr’ặt tr’mông nâu keie, adin âng a đoo taanh xoọc ting acoon ch’châu pa dưr chr’năp âng manuyh đay băr dzang ch’ngai lâh mơ

Đong âng pr’căn Xong đhị trung tâm vel Kon Wang, chr’val Tân Tiến (Đắk Lắk), ta luôn vêy ta taanh adin. Manuyh pân đil ruh lâh 60 c’moo dzợ pa zay tớt taanh adin.

“Acu tơợp pa choom t’taanh nắc a mế pa choom đoọng. Bêl đêêc, a cu jưah pa choom taanh adin, jưah bhrợ ha rêê đoọng k’rang tr’mông ha pr’loọng đong. Bêl amế căh dzợ, a cu pa zay lưch c’rơ. Tơợ ơy bơơn k’diic,a cu jưah k’rang băn ca coon k’tứi, jưah pa  bhrợ ta têng lâng p’loon taanh a din, a cu taanh tơợ n’li pa tươc n’bhoong, ih xa nập âng manuyh đay. Bêl apêê ca coon t’ha lâh năc a cu taanh bấc lâh đoọng đươi coh đong lâng pa câl m’bứi”.

Tơợ tr’xâu tr’naanh năc đoo, pr’căn Xong  vêy pa chô thu nhập lâng pa choom bh’rợ taanh adin nâu đoọng ha pêê lang a châu  lâng đhanuôr coh vel ting pa choom taanh. Xoọc đâu, đhị chr’val Tân Tiến, ơy vêy muy k’bhuh taanh a din vêy 7 cha nắc lâng bấc ruh c’moo lalay cơnh. Amoó Phân, muy cha năc a châu âng pr’căn Xong prá:

“Xoọc tr’nơợp acu pa choom tơợ amế, amế căh dzợ năc cu pa choom tơợ a ngăh Xong. A ngăh pa choom acu cơnh lương chỉ, cơnh ra pặ pr’họom, cơnh taanh… Nâu kêi a cu ơy choom taanh. A ngăh choom ra pặ pr’họom lêy liêm pa bhlầng, nắc đoo chr’năp âng a din manuyh zi. Acu chăp bhlầng c’rơ g’lêêh âng a ngăh Xong ơy pa choom đoọng pr’chấc p’niên a zi ting pa choom, đoọng bh’rợ nâu doọ choom bil pất”.

Adin âng k’bhuh taanh đhị chr’val Tân Tiến taanh ơy bơơn bấc ngai kiêng, zước câl. T’mêê đâu, muy cơ sở taanh ih a din đhị Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk pa gơi tước pr’căn Xong 7 thùng len, k’dua ih a dooh âng manuyh Xơ Đăng đoọng pa câl lâng đoọng ha pêê vặ xập.

Adin Xơ Đăng buôn vêy pêê rau pr’họom bha lầng, nắc đoo: bhooc, tăm lâng t’viêng. Adin vey pr’họom bhooc buôn đươi dua đhị zập g’luh bhiệc bhan đươi pô pa chăp liêm ang. Adin tăm nắc pa căh chr’năp âng pleng k’tiếc, pa căh c’rơ đoàn kết, rau k’rang âng đhanuôr vel bhươl. Adin t’viêng nắc pa căh rau liêm cra đoọng ha pr’chấc p’niên buôn zập pa căh đhị zập bhiệc bhan, giao lưu văn hóa… Amoó Phan, muy cha nắc đhanuôr đhị vel Ea Mao, chr’val Tân Tiến, prá xay:

“Zập bhiệc bhan coh vel, zập ngai zêng xập xa nập truyền thống manuyh Xơ Đăng. Xập xa nập nâu lêy tự hào bhlầng. Rau liêm chr’năp âng lang a hay đơc đoọng, nâu kêi dzợ vêy bấc apêêa dich, a ngăh, apêê nghệ nhân cơnh Yă Nhân, Yă Nhoa (pr’căn Xong) zư pa dưr bh’rự nâu, cơnh azi năc ting chăp lâh mơ lâng kiêng xập xa nập âng manuyh đay. Xa nập nâu liêm lâng mâng lâh mơ”.

Lâng loom chăp kiêng nghệ nhân Xong ơy lâng xoọc zư pa dưr chr’năp adin Xơ Đăng. Tơợ tr’pang têy âng apêê a dich, a moó đhị Tân Tiến, pazêng t’la adin liêm cra năc ting ha dưr đh’rưah lâng pr’dzang dzung âng lang a coon cha châu coh pr’ặt tr’mông lang nâu kêi./.

NGƯỜI GIỮ NGHỀ DỆT THỔ CẨM TRUYỀN THỐNG XƠ ĐĂNG

Lặng lẽ kiên trì bên khung cửi, bàn tay thoăn thoắt đưa thoi, bà Xong ở buôn Kon Wang, xã Tân Tiến, tỉnh Đắk Lắk đang ngày ngày dệt nên những tấm thổ cẩm đầy sắc màu. Trong cuộc sống hiện đại, thổ cẩm do bà làm ra đang theo bước chân con cháu đưa giá trị, hồn cốt của dân tộc đi xa

Ngôi nhà của bà Xong, ở trung tâm buôn Kon Wang, xã Tân Tiến (Đắk Lắk), luôn vang tiếng thoi đưa. Người phụ nữ đã ngoài 60 tuổi vẫn ngày ngày cần mẫn bên khung cửi, đôi tay thoăn thoắt đưa sợi, dệt nên những tấm thổ cẩm rực rỡ sắc màu. 

“Tôi bắt đầu biết dệt là nhờ học từ mẹ. Ngày đó, vừa học dệt, tôi vừa làm nương rẫy để có cái ăn cho gia đình. Sau khi mẹ mất, tôi nỗ lực rất nhiều. Khi lập gia đình, vừa nuôi con vừa sản xuất, tôi vẫn tự học hỏi thêm nghề dệt, từ tấm choàng đến váy áo truyền thống. Đến khi con cái trưởng thành, tôi có nhiều thời gian để tập trung làm, dệt nhiều sản phẩm để dùng trong gia đình và bán cho bà con trong buôn.”

Từ chiếc khung cửi mộc mạc ấy, bà Xong không chỉ có thêm nguồn thu nhập mà còn truyền dạy nghề dệt cho con cháu và bà con trong buôn để tiếp nối mạch nguồn văn hóa dân tộc. Hiện nay, tại xã Tân Tiến, đã hình thành một nhóm dệt thổ cẩm gồm 7 người với nhiều độ tuổi khác nhau. Chị Phân, một người cháu của bà Xong, bày tỏ:

“Ban đầu tôi học từ mẹ, sau này mẹ mất, tôi tiếp tục học dì Xong. Dì chỉ cho tôi cách giăng chỉ, đưa chỉ màu, làm họa tiết. Giờ tôi đã dệt thành thạo tấm địu, tấm đắp. Dì rất giỏi phối màu, đường chỉ chắc, hoa văn truyền thống chuẩn. Tôi và chị em luôn ngưỡng mộ, mong được dì truyền dạy nhiều hơn. Cảm ơn dì Xong đã giữ nghề. Chúng tôi thế hệ trẻ sẽ nối tiếp, không để nghề bị mai một.”

Thổ cẩm do nhóm dệt thổ cẩm ở xã Tân Tiến làm ra đã được nhiều người ưa chuộng đặt hàng sử dụng. Mới đây, một cơ sở dệt may ở Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk gửi đến bà Xong 7 thùng len, đặt hàng áo truyền thống Xơ Đăng để bày bán và cho thuê.

Thổ cẩm Xơ Đăng thường có ba màu chủ đạo, đó là: trắng, đen và xanh lam. Thổ cẩm có nền trắng thường dùng trong các dịp lễ hội, hoa văn làm nổi bật tính thẩm mỹ rực rỡ, vui tươi. Thổ cẩm nền đen là tượng trưng cho đất, vũ trụ. Hoa văn biểu trưng cho tinh thần đoàn kết, sự che chở của cộng đồng. Thổ cẩm nền xanh lam tạo sự trẻ trung, tươi mới, phù hợp với trang phục lễ hội và giao lưu văn hóa... Chị Phan, một người dân ở buôn Ea Mao, xã Tân Tiến, chia sẻ cảm xúc

“Bất cứ ngày lễ nào trong buôn, ai cũng diện trang phục truyền thống Xơ Đăng. Mặc vào thấy tự hào lắm. Ông cha để lại, mà nay còn có các bà, các nghệ nhân như Yă Nhân, Yă ‘Nhoa (bà Xong) giữ nghề, nên chúng cháu càng trân trọng, càng muốn mặc áo váy thổ cẩm của mình. Thổ cẩm dệt rất đẹp và bền nữa.”

Với tình yêu và sự kiên nhẫn, nghệ nhân Xong đã và đang giữ cho ngọn lửa nghề dệt thổ cẩm Xơ Đăng luôn cháy sáng. Từ đôi tay bà và các phụ nữ ở Tân Tiến, những tấm vải rực rỡ sắc màu tiếp tục theo bước chân con cháu trong đời sống hôm nay. /.