Nghệ nhân A Mơn coh vêêl Plei Tơ Nghia, phường Kon Tum, tỉnh Quảng Ngãi năc muy coh bâc ngai lưch loom lâng chiing goong lâng p’zay pa choom đoọng ha pr’châc p’niên, chroi đoọng zư đơc lâng pa dưr đợ chr’năp pr’hăt âng ma nưih Tây Nguyên

Nghệ nhân A Mơn n’niên lâng dưr pậ đhị vêêl Plei Tơ Nghia, phường Kon Tum - muy coh bâc đhăm k’tiêc ty âng manưih Bahnar. Pr’châc p’niên t’cooh p’têêt lâng xa nul chiing, đhiêr xoang lâng bâc đhr’niêng bh’rợ ty đanh liêm pr’hay âng acoon coh. 26 c’moo pa bhrợ đhị Đoàn Nghệ thuật tỉnh Kon Tum ty, t’cooh căh muy năl ghit ooy nhạc lý năc dzợ k’đhơợng đơc bâc bài chiêng ty âng acoon coh đay.

Đhị đhr’năng ting t’ngay ting hăt ngai p’niên choom tâm goong n’toong chiing, bâc bài ching ty vêy đhr’năng bil pât, t’cooh căh ay loom. Xang bêl đhêy hưu moot c’moo 2018, t’cooh vêy pr’đơợ, cr’chăl đoọng ăt bhrợ bâc lâh cơnh lâng chiing goong âng vêêl lâng âi ting pâh pa choom đoọng ha đha đhâm c’mọor, p’niên xa dơơr. T’cooh rơơm kiêng pr’châc p’niên p’têêt pa dưr lâng băr dzang đhr’niêng bh’rợ văn hóa Bahnar coh pr’ăt tr’mông xooc đâu:

“Tơợ bêl UNESCO xay moon năc văn hóa chiing goong năc đhi noo coh vêêl pa bhlâng k’rang tươc. Chiing goong năc a đay âi năl tơợ tứi, n’niên lâng dưr pâ a đay âi xơợng apêê đoo cha ơh. Xang n’năc coh acọ cu âi vêy đợ bhr’ươr xa nul n’năc, acu  chăp kiêng bhr’ươr đh’riêng n’năc vêy buôn bêl k’đhơợng chiing năc đơơh choom n’toong, a đay âi chăp kiêng năc đơơh bơơn năl lâng choom n’toong. Acu căh bơơn châc bồi dưỡng, acu năc muy vêy loom chăp kiêng, chăp kiêng râu đêêc năc vêy bơơn pa choom đoọng ha đha nuôr”.

Xang bâc c’moo p’zay pa choom đoọng, nghệ nhân A Mơn âi bhrợ pa dưr pêê c’bhuh chiing goong đhị vêêl Plei Tơ Nghia, pa zêng: C’bhuh t’cooh t’ha, c’bhuh pr’conh pr’căn lâng c’bhuh đha đhâm c’mọor, p’niên xa dơơr. Zâp c’bhuh vêy 13 cha năc zêng choom cha ơh 10 bài chiing ty. Ting nghệ nhân A Mơn, bh’rợ pa choom đoọng tâm goong n’toong chiing căh vêy u buôn. Chiing goong năc bh’rợ bhrợ za zum xa nul, năc đhêêng vêy muy cha năc n’toong lêt cr’đơơng năc pa zêng bài chiing zêng ma lêt, căh dzợ crêê bhr’ươr. Nghệ nhân A Mơn xay moon ooy râu zr’năh k’đhap coh cr’chăl pa choom đoọng:

“Zr’năh k’đhap bâc hah, pa dhang cơnh apêê p’niên căh năl cơnh pa zum bhr’ươr âng chiing năc k’đhap bhlâng, xang n’năc a đay tơơp k’đơơng bhr’ươr năc apêê vêy tơơp ting xa nul n’năc, bài chiing n’năc vêy choom n’toong liêm. Apêê p’niên nâu câi, pa choom k’đhơợng mut ha dợ. acu pa choom đoọng ha pêê, ra văng đơc đac ộm ha pêê, xang năc hot, a lăc, cr’lut acu công câl đoọng. chiing goong công zêng ma hư, k’đhap choom bhr’lâ”.

Xay moon ooy râu chroi đoọng âng nghệ nhân A Mơn coh bh’rợ zư đơc đhr’niêng bh’rợ ty đanh, t’cooh A Hlut, Bí thư Chi bộ, trưởng vêêl Plei Tơ Nghia đoọng năl:

“C’rơ g’lêêh âng đoo bâc bhlâng, ăt bhrợ lâng đha nuôr pa choom đoọng chiing goong ha ruuh t’cooh t’ha, pr’châc p’niên, ruuh pr’conh pr’căn công vêy. Ađoo pa bhlâng lưch loom, lơi bh’rợ tr’nêng đoọng pa choom đoọng ha pêê đha nuôr, n’đhơ t’nơơt xoang ađoo công ting pâh zâp. T’cooh Amơn dzợ zooi đoọng zên ha pêê đoo ộm đac, đoọng p’too moon apêê p’zay pa choom”.

Lâh đhị bh’rợ pa choom đoọng, nghệ nhân A Mơn năc muy coh hăt ngai vêy z’hai choom bhr’lâ chiing âng vêêl. Đhêêng lêng 1 bêệ dùi k’tứi, c’târ ta mêệng crêê, têy z’hai, ađoo âi bhrợ bhr’lâ đợ chiing ca jêê, păt xa nul choom dưr liêm. Cơnh lâng t’cooh, k’đhơợng zư đơc đhr’niêng bh’rợ ty đanh năc đoo zư đơc r’vai r’ô âng c’bhuh ma nưih./.

NGHỆ NHÂN A MƠN GIỮ GÌN VĂN HOÁ CỒNG CHIÊNG

Văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên đã được UNESCO công nhận là kiệt tác di sản văn hóa phi vật thể và truyền khẩu của nhân loại vào năm 2005. Nhiều nghệ nhân ở các địa phương càng tích cực gìn giữ, truyền dạy những bài chiêng truyền thống cho thế hệ trẻ. Nghệ nhân A Mơn ở thôn Plei Tơ Nghia, phường Kon Tum, tỉnh Quảng Ngãi là một trong những người tâm huyết với cồng chiêng và không ngừng nỗ lực truyền dạy cho lớp trẻ, góp phần giữ gìn và phát huy giá trị di sản quý báu của người Tây Nguyên

Nghệ nhân A Mơn sinh ra và lớn lên tại thôn Plei Tơ Nghia, phường Kon Tum – một trong những vùng đất cổ của người Bahnar. Tuổi thơ ông gắn liền với tiếng chiêng, vòng xoang và những lễ hội truyền thống đậm đà bản sắc dân tộc. 26 năm công tác tại Đoàn Nghệ thuật tỉnh Kon Tum cũ, ông không chỉ am hiểu về nhạc lý mà còn lưu giữ nhiều bài chiêng cổ truyền của dân tộc mình.

Trước thực trạng ngày càng ít người trẻ biết đánh cồng chiêng, nhiều bài chiêng cổ có nguy cơ bị mai một, ông không khỏi chạnh lòng. Sau khi nghỉ hưu vào năm 2018, ông có điều kiện, thời gian để gắn bó nhiều hơn với đội cồng chiêng của thôn và chủ động truyền dạy cho các thanh, thiếu niên. Ông mong muốn thế hệ trẻ tiếp nối, gìn giữ và lan tỏa hồn cốt văn hóa Bahnar giữa dòng chảy hiện đại.

“Từ khi UNESCO công nhận văn hoá cồng chiêng thì anh em ở làng rất quan tâm. Cồng chiêng là mình đã biết từ hồi nhỏ, sinh ra mình đã nghe người ta đánh rồi. Sau đó trong cái đầu mình có sẵn rồi gia điệu đó, mình say mê cái gia điệu đó mình mới dễ nhập vào, mình cầm cái chiêng nốt nào là vào bài nào mình biết bài đó, mình đã say mê rồi nó nhanh lắm dễ nghe dễ hiểu. Tôi đâu có được bồi dưỡng, mình chỉ có đam mê, say mê cái đó thì mới được tập cho bà con”.

Sau nhiều năm miệt mài truyền dạy, nghệ nhân A Mơn đã xây dựng thành công ba đội cồng chiêng tại thôn Plei Tơ Nghia, gồm: Đội người già, đội trung niên và đội thanh – thiếu niên. Mỗi đội có 13 thành viên đều có thể trình diễn 10 bài chiêng truyền thống. Theo nghệ nhân A Mơn, việc truyền dạy cồng chiêng không hề dễ dàng. Cồng chiêng là loại hình hợp xướng cộng hưởng âm thanh, chỉ cần một người đánh sai nhịp là cả bài chiêng sẽ lệch tông, không còn đúng giai điệu. Nghệ nhân A Mơn chia sẻ về những khó khăn trong quá trình truyền dạy:  

“Khó khăn chứ, ví dụ như mấy đứa không biết xướng âm giai điệu của cồng chiêng nó khó lắm, sau đó mình xướng âm cho nó riết rồi nó mới biết được cái xướng âm đó, bài chiêng đó nó mới đánh được. Mấy đứa nhỏ bây giờ tập cái nào cầm cái đó thôi. Tôi tập cho người ta, tôi tự lấy nước ở nhà cho người ta uống, rồi có khi thuốc lá, có khi rượu, tôi mua cho. Cồng chiêng cũng hư rồi, cũng đã khắc phục”.

Chia sẻ về những đóng góp của nghệ nhân A Mơn trong vệc giữ gìn văn hóa truyền thống, ông A Hlut (A Hờ lút), Bí thư Chi bộ, Trưởng thôn Plei Tơ Nghia cho biết:

“Công lao của ổng nhiều, gắn bó với bà con tập cồng chiêng cho lớp già, lớp trẻ, lớp trung niên cũng có. Ông rất trách nhiệm, bỏ ra công sức tập cho các cháu, cả múa xoang ông tham gia đầy đủ. Ông A Mơn hỗ trợ một số tiền cho các cháu uống nước để động viên các cháu phát huy hơn nữa”.

Bên cạnh vai trò truyền dạy, nghệ nhân A Mơn là một trong số ít những người có khả năng chỉnh chiêng của làng. Chỉ với 1 chiếc dùi nhỏ, khả năng thẩm âm tinh tế và đôi bàn tay điêu luyện, ông giúp những chiếc chiêng lệch nhịp, lạc tông được hồi sinh. Với ông, giữ gìn văn hóa truyền thống là giữ được cội nguồn dân tộc./.