Pazêng zr’lụ k’tiêc cơnh: Khánh Sơn, Khánh Vĩnh, Bác Ái… xoọc dưr vaih pazêng zr’lụ tươc la lêy pr’hay bhlâng, bhrợ t’vaih c’lâng bh’rợ tươc lêy cruung đác đh’rưah lâng bhươl cr’noon lâng bh’rợ bhrợ cha nhâm mâng.

Coh pazêng t’ngay x’rịa c’xêê 7, tr’nơơp c’xêê 8, bêl sầu riêng, măng cụt, bhớc đọm r’rộ coh ha rêê, Khánh Sơn năc zr’lụ da ding k’coong n’đăh mặt t’ngay lơơp âng tỉnh Khánh Hoà năc r’rộ r’răm đương hơnh deh ta mooi. Zập c’bhuh manuyh tước ooy Khánh Sơn đoọng bơơn ting pâh ooy cr’chăl plêệng k’tiêc l’ngooi, cha bâc rau p’lêê p’coo coh bhươn lâng đhêy ăt coh zr’lụ cruung k’tiêc ga măc bhưah. Ta mooi năc căh muy cha p’lêê p’coo ting n’năc năc dzợ chêêc n’năl bh’rợ hor avị coh n’coo am đhị t’pêêh, họm đhị tọm đác Tà Gụ t’băh liêm, căh cậ lươt đha đấc c’lâng Tà Giang bâc ơl đh’luúc. Đợ homestay la liêm coh aral da ding, xa nul âng n’jưl đhâl chr’val coh ha dum câm oih, đơơng âng ta mooi chô ooy cruung đác, crâng k’coong cơnh ty đanh ahay lâng pr’ăt tr’mông liêm pr’hay âng đhanuôr coh đâu.

Anoo Nguyễn Thế Cường, blo tơợ chr’val Như Quỳnh, tỉnh Hưng Yên g’luh tr’nơơp tươc ooy Khánh Sơn xay truih: “Tước ooy đâu plêệng k’tiêc ch’ngaách pa bhlâng. Đhâng năc p’răng ha doọ lâh ha rạ, tước ooy ha bu năc l’ngooi lâh mơ. Coh đâu, plêệng ch’ngáach bhlâng, doọ vêy g’dzoóc, puih pai âng công nghiệp. P’lêê p’coo ng’câl doọ lâh bâc zên, a yêm, pa bhlâng năc sầu riêng, zên pa câl m’bứi bhlâng t’piing lâng Hà Nội, diic điêl zi câl chô đơơng cha năc xơợng yêm bhlâng!”

Căh muy Khánh Sơn, bâc zr’lụ da ding k’coong dal âng Khánh Hoà công xoọc pa dưr bh’rợ du lịch bhươl cr’noon ting c’lâng bh’rợ nhâm mâng. Coh chr’hoong Khánh Vĩnh (ty), đhanuôr ơy bhrợ đợ g’luh lươt lêy tran đac Yang Bay, crâng Giang Ly, chêêc n’năl ooy văn hoá Raglay, bhrợ bh’rợ mỹ nghệ, taanh n’đooh a’dooh. Pazêng bh’rợ chêêc n’năl k’tứi n’năc năc u la lua ta nih, bhrợ t’vaih rau tr’đăn lâng ta mooi. Pa dưr bh’rợ ch’choh b’băn đh’rưah lâng bh’rợ zư lêy cruung đác, crâng k’coong; bhrợ pa dưr đợ bh’rợ du lịch bhươl cr’noon đh’rưah lâng bh’rợ zư lêy văn hoá đhanuôr acoon coh năc c’lâng bh’rợ vêy Đảng bộ pazêng chr’val da ding k’coong xay truih coh báo cáo chính trị p’căh ooy đại hội đảng bộ g’luuh I.

P’căn Cao Thị Ngọc Thanh, Chủ tịch UBND chr’val Trung Khánh Vĩnh prá xay, nhiệm kỳ ha y năc t’bhlâng xay bhrợ bh’rợ bhrợ cha đoọng ha đhanuôr, năc t’bhlâng pa choom bh’rợ tr’nêng đh’rưah lâng zooi ooy pazêng bh’rợ bhrợ cha cơnh b’băn, bhrợ bh’rợ dịch vụ, lâng pa bhlâng năc pa dưr du lịch bhươl cr’noon đh’rưah lâng văn hoá vel đong: “Vel đong ta luôn xay bhrợ bh’rợ zooi đhanuôr acoon coh h’cơnh choom liêm choom. Xoọc đâu vêy bh’rợ pa dưr du lịch bhươl cr’noon đh’rưah lâng zư lêy rau chr’năp pr’hay âng văn hoá, pa dưr bh’rợ ch’choh b’băn vaih nhâm mâng. Nâu đoo công năc bh’rợ bhrợ cha đoọng ng’xăl bh’rợ kinh tế âng pr’loọng đong, cr’noọ năc ng’zooi đhanuôr acoon coh bơơn t’bil lơi đharựt nhâm mâng.”

Đoọng du lịch bhươl cr’noon da ding k’coong la lua năc vaih liêm choom lâng nhâm mâng, năc ng’tơơp tơợ bh’rợ pa bhrợ - đươi rau liêm crêê lâng môi trường. Pazêng vel đong đhị da ding k’coong tỉnh Khánh Hoà pa choom đhanuôr choh tơơm pay cha p’lêê ting c’lâng bh’rợ hữu cơ, doọ lâh ng’đươi zơ nươu hoá học, ting n’năc p’zương đhanuôr pác pazêng rau n’đoh n’noh đhị bhươn, doọ ng’đươi ch’đhung ni-lông.

Phó giáo sư, Tiến sĩ Lê Chí Công, Trưởng khoa Du lịch - Trường Đại học Nha Trang xay truih: Pazêng bh’rợ du lịch bhươl cr’noon ting c’lâng bh’rợ nhâm mâng năc ơy vêy ta bhrợ, quy hoạch zr’lụ đhêy ăt, xay p’căh cớ zr’lụ văn hoá âng vel đong đoọng ta mooi tươc lêy, ăt đanh. “Pa dưr bh’rợ ch’choh b’băn liêm choom, pr’đươi hữu cơ. Nâu đoo năc pazêng rau chr’năp đoọng pa dưr bh’rợ du lịch nhâm mâng. Kiêng xay bhrợ du lịch liêm choom năc ng’bhrợ t’vaih pr’đươi liêm crêê, bhươl cr’noon công vêy cr’noọ zư lêy rau ch’ngaach liêm, tơợ bh’rợ oó lâh đươi ch’đhung nhựa tước ooy bh’rợ oó lâh đươi zơ nươu zư lêy chr’noh chr’bêệt. Rau đêêc năc bh’rợ ghít liêm đoọng bhrợ pa dưr bh’rợ ch’choh b’băn liêm choom, t’hươc ooy pr’đươi du lịch liêm crêê lâng môi trường”.

Xang bêl pazum Khánh Hoà lâng Ninh Thuận, tỉnh Khánh Hoà t’mêê vêy zr’lụ pa dưr du lịch bhươl cr’noon t’bhưah lâh mơ. Rau pa têệt đh’rưah pazêng vel đong coh zr’lụ da ding k’coong dal cơnh Khánh Sơn - Bác Ái bhrợ t’vaih zr’lụ tươc la lêy pr’hay pa bhlâng, ghít rau chr’năp pr’hay âng vel đong. Tơợ pazêng ha rêê sầu riêng coh Khánh Sơn, ta mooi năc choom chô ooy Bác Ái đoọng ting pâh ooy văn hoá Chăm, tước lêy cr’noọ k’ool Bàu Trúc, cr’noon t’taanh Mỹ Nghiệp căh cậ ting pâh ooy bh’rợ pêêh p’lêê nho, pêêh táo coh Ninh Hải, chụp cha nụp lâng cr’năn cừu coh clung k’tang t’viêng đhị Ninh Phước. Nâu đoo năc căh muy pazêng zr’lụ tươc la lêy ting n’năc năc rau xay p’căh ooy bh’rợ zư lêy cruung đác lâng văn hoá coh cr’chăl pa dưr.

T’cooh Lê Văn Hoa, Phó Giám đốc Sở Văn hoá - Thể thao lâng Du lịch tỉnh Khánh Hoà prá xay: “Năc t’bhlâng xay truih k’rơ lâh mơ ooy rau chr’năp âng văn hoá acoon coh đh’rưah lâng pa dưr du lịch. Năc choom pa têệt bhlưa Khánh Sơn lâng Bác Ái đoọng đh’rưah bhrợ p’xoọng bấc bh’rợ chr’năp pr’hay. Ahêê công choom học tập n’đăh Ninh Thuận (ty), apêê đoo ơy xay bhrợ liêm choom pa bhlâng k’rong đh’rưah chr’noh lâng du lịch lâng văn hoá acoon coh. Ng’đươi ooy bh’rợ n’năc, ahêê năc choom ch’va bh’rợ n’nâu ooy pazêng zr’lụ đhabnuôr acoon coh, da ding k’coong n’lơơng âng tỉnh Khánh Hoà t’mêê”.

Du lịch ch’ngaach liêm coh da ding k’coong Khánh Hoà xoọc dưr vaih c’lâng tr’mông đoọng ha đhanuôr, năc zr’lụ pa têệt bhlưa zư lêy văn hoá, zư lêy môi trường, pa dưr pr’ăt tr’mông. Rau đêêc công năc bh’rợ đoọng pazêng zr’lụ da ding k’coong Nam Trung bộ gluh ooy thị trường du lịch ga măc, lâng đợ rau la lay, rau liêm pr’hay lâng loom chăp hơnh ta mooi./.

GIỮ MÔI TRƯỜNG, BẢO TỒN BẢN SẮC, TẠO NỀN TẢNG CHO DU LỊCH XANH MIỀN NÚI KHÁNH HÒA

Giữ môi trường trong lành, giữ gìn bản sắc văn hóa là hướng đi cốt lõi để phát triển du lịch xanh ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi tỉnh Khánh Hòa. Những vùng đất như: Khánh Sơn, Khánh Vĩnh, Bắc Ái… đang dần trở thành những điểm đến khác biệt, mở ra hành trình khám phá thiên nhiên gắn với cộng đồng và sinh kế bền vững.

Những ngày cuối tháng 7, đầu tháng 8, khi sầu riêng, măng cụt, chôm chôm chín rộ trên rẫy, Khánh Sơn là vùng miền núi phía Tây tỉnh Khánh Hòa lại rộn ràng đón du khách. Từng đoàn người tìm đến Khánh Sơn để tận hưởng khí hậu mát lành, thưởng thức trái cây tại vườn và thư giãn nơi đại ngàn. Du khách không chỉ ăn trái cây mà còn được trải nghiệm làm cơm lam bên bếp lửa, đắm mình trong dòng suối Tà Gụ trong vắt, hoặc chinh phục cung đường Tà Giang mây phủ. Những homestay giản dị nép bên triền đồi, tiếng chiêng, tiếng đàn đá ngân vang trong đêm lửa trại, đưa du khách trở về với thiên nhiên nguyên sơ và đời sống bản địa đầy bản sắc.

Anh Nguyễn Thế Cường, từ xã Như Quỳnh, tỉnh Hưng Yên lần đầu đến Khánh Sơn chia sẻ: “Lên đây được cái khí hậu rất ôn hòa. Buổi trưa nắng nhưng không oi, đến chiều thì dịu lại, mát mẻ lắm. Ở đây, không khí trong lành, không có khói bụi công nghiệp. Trái cây thì rẻ, ngon, đặc biệt là sầu riêng, giá rẻ hơn nhiều lần so với Hà Nội, vợ chồng tôi mua về ăn thấy ngọt lịm luôn!”

Không riêng Khánh Sơn, nhiều vùng cao của Khánh Hòa cũng đang phát triển du lịch cộng đồng theo hướng bền vững. Tại vùng đất huyện Khánh Vĩnh (cũ), người dân đã tổ chức các tour khám phá thác Yang Bay, rừng Giang Ly, tìm hiểu văn hóa Raglay, làm thủ công mỹ nghệ, dệt vải thổ cẩm. Những trải nghiệm nhỏ nhưng chân thật, tạo cảm giác gần gũi với du khách. Phát triển nông nghiệp gắn với bảo vệ môi trường sinh thái; phát triển các mô hình du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn văn hóa dân tộc thiểu số là những hướng đi đang được Đảng bộ các xã miền núi đưa vào dự thảo báo cáo chính trị trình đại hội đảng bộ lần thứ I.

Bà Cao Thị Ngọc Thanh, Chủ tịch UBND xã Trung Khánh Vĩnh cho biết, nhiệm kỳ tới sẽ tập trung giải quyết sinh kế cho bà con, sẽ chú trọng đào tạo nghề gắn với hỗ trợ các mô hình sinh kế như chăn nuôi, kinh doanh dịch vụ, và nhất là phát triển du lịch cộng đồng gắn với văn hóa bản địa: “Địa phương luôn hướng đến việc hỗ trợ đồng bào dân tộc thiểu số một cách bền vững. Hiện có mô hình phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn bản sắc văn hóa, phát triển nông nghiệp bền vững. Đây cũng là sinh kế để thay đổi mô hình kinh tế hộ gia đình, mục tiêu hỗ trợ đồng bào dân tộc thiểu số thoát nghèo bền vững.”

Để du lịch cộng đồng miền núi thực sự “xanh” và bền vững, cần bắt đầu từ mô hình sản xuất – tiêu dùng thân thiện với môi trường. Các địa phương tại miền núi tỉnh Khánh Hòa hướng dẫn người dân trồng cây ăn trái theo hướng hữu cơ, giảm sử dụng thuốc hóa học, đồng thời khuyến khích phân loại rác tại vườn, không dùng bao ni-lông. 

Phó giáo sư, Tiến sĩ Lê Chí Công, Trưởng khoa Du lịch – Trường Đại học Nha Trang nhìn nhận: Các mô hình du lịch cộng đồng theo hướng bền vững đã được xây dựng, quy hoạch điểm dừng chân, tái hiện không gian văn hóa bản địa để giữ chân du khách. “Phát triển nông nghiệp xanh, sản phẩm hữu cơ. Đây chính là những yếu tố cấu thành một sản phẩm du lịch bền vững. Muốn làm du lịch xanh thì phải tạo ra những sản phẩm xanh, cộng đồng cũng phải có ý thức xanh, từ hạn chế dùng túi nhựa đến giảm tối đa thuốc bảo vệ thực vật. Đó là những hành động cụ thể để xây dựng mô hình nông nghiệp xanh, hướng đến sản phẩm du lịch thân thiện với môi trường".

Sau khi hợp nhất Khánh Hòa và Ninh Thuận, tỉnh Khánh Hòa mới có không gian phát triển du lịch cộng đồng được mở rộng. Sự kết nối giữa các địa phương vùng cao như Khánh Sơn – Bác Ái tạo nên chuỗi điểm đến đặc sắc, mang đậm dấu ấn bản địa. Từ những rẫy sầu riêng ở Khánh Sơn, du khách có thể xuôi về Bác Ái để hòa mình vào văn hóa Chăm, ghé làng gốm Bàu Trúc, làng dệt Mỹ Nghiệp hay trải nghiệm hái nho, hái táo ở Ninh Hải, chụp ảnh với đàn cừu trên đồng cỏ xanh ở Ninh Phước. Đây không chỉ là những điểm đến du lịch mà còn là biểu tượng về cách gìn giữ thiên nhiên và văn hóa trong dòng chảy phát triển. Ông Lê Văn Hoa, Phó Giám đốc Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch tỉnh Khánh Hòa nhận định: “Cần đẩy mạnh tuyên truyền, quảng bá, giới thiệu giá trị văn hóa dân tộc gắn với phát triển du lịch. Nếu kết nối giữa Khánh Sơn với Bác Ái để cùng phối hợp tổ chức thêm nhiều hoạt động. Mình cũng có thể học tập Ninh Thuận (cũ), họ đã làm rất tốt việc kết hợp nông sản với du lịch và văn hóa dân tộc. Dựa trên cách làm đó, mình hoàn toàn có thể lan tỏa mô hình ra các vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi khác của tỉnh Khánh Hòa mới.”

Du lịch xanh ở miền núi Khánh Hòa đang trở thành con đường sống cho người dân, là không gian kết nối giữa bảo tồn văn hóa, bảo vệ môi trường, phát triển kinh tế. Đó cũng là cách để những vùng đất miền núi Nam Trung bộ vươn mình ra thị trường du lịch lớn, bằng chính sự khác biệt, bản sắc và lòng hiếu khách./.