Đợ đhị k’tiếc bha đưn goóh gooi, bấc pr’loọng đhanuôr đhị tỉnh nâu ơy bhrợ liêm xang lâng bh’rợ chóh pa néh lêệ bhrông pa câl dal zên, vêy mặ tr’zêệng cóh thị trường, bhrợ c’lâng lướt t’mêê đắh pa dưr pa xớc pr’ắt tr’mung.

Bêl ahay, đợ đhị zr’lụ k’tiếc bha đưn goóh gooi cóh tỉnh Quảng Bình, đhanuôr mưy chóh tơơm tràm, keo zên pa câl cắh bấc. Xọoc đâu, tỉnh nâu xoọc bhrợ pa dưr cớ ngành nông nghiệp, zooi đoọng đhanuôr tr’xăl bơr pêê tơơm chr’nóh đhị zr’lụ k’tiếc bha đưn, goóh gooi. Tu vêy tr’xăl cr’noọ bh’rợ chóh bhrợ, grơơ nhool tr’xăl tơơm chr’nóh, t’coóh Nguyễn Văn Diệm cóh thị trấn Nông trường Việt Trung, chr’hoong Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình ơy vêy zên pa chô bấc tơợ bh’rợ chóh pa néh lêệ bhrông đhị k’tiếc bha đưn.

Bêl ahay, đhị k’tiếc 4ha cóh bha đưn, pr’loọng đông t’coóh Diệm chóh cao su. Hân đhơ cơnh đêếc, zên pa câl dzêết cắh bấc, đợ bhươn cao su cung váih cắh liêm choom. Tơợ c’moo 2020, năl tước tơơm pa néh lêệ bhrông vêy pa câl bấc zên, t’coóh ơy ta moóh pa choom kinh nghiệm chóh bhrợ xang nặc câl m’ma đơơng chô chóh. Nâu đoo nắc m’ma chr’nắp t’mêê, chóh đhị k’tiếc bha đưn nắc bhiệc zư lêy cung zr’nắh k’đhạp. T’coóh Diệm bhrợ liêm crêê cơnh c’lâng chóh bhrợ, doọ vêy đươi dua zâp chất kích thích bhrợ pa glúh pô, doọ vêy đươi zanươu zư lêy tơơm chr’nóh, mưy đươi zâp chế phẩm sinh học đoọng phun cha groong g’rưy. Nâu cơy, t’coóh Nguyễn Văn Diệm ơy chóh mơ 1.700 tơơm pa néh bhrông, váih bấc p’lêê lâng vêy bấc apêê lướt câl pay lâng zên dal: “Chính quyền vel đông, đhanuôr cung k’rang chấc lêy m’ma chr’nóh liêm glặp lâng k’tiếc cóh đâu, bh’nơơn pa chô bấc lâng mặ zâng lâng đhr’năng tr’xăl plêệng k’tiếc. Tu cơnh đêếc, c’lâng xa nay âng vel đông xăl chóh tơơm pa néh lêệ bhrông. Cr’chăl nâu zên pa câl pa néh lêệ bhrông pa câl lâng zên bấc”.

C’moo 2022, anoo Phan Chí Nhật, 30 c’moo, cóh vel Bãi Dinh, chr’val Dân Hoá, chr’hoong Minh Hoá bhrợ pa dưr bh’rợ chóh pa néh lêệ bhrông pa zưm lâng chóh a’rọ. Nâu đoo nắc bh’rợ vêy bấc đhanuôr cóh Quảng Bình bhrợ ting c’lâng xa nay tr’xăl đợ đhị k’tiếc bha đưn, mốp bênh chóh cao su, keo tràm đoọng chóh pa néh lêệ bhrông. Lâng c’lâng bh’rợ âng vel đông, anoo Nhật ơy grơơ nhool tệch lơi zêng đợ tơơm chr’nóh lăm ahay, đợc lấh 1ha k’tiếc chóh pa nêếh lêệ bhrông. Pa néh nâu nắc t’mêê chóh, hân đhơ cơnh đêếc, bhiệc chóh bhrợ doọ lấh k’đhạp tu liêm glặp lâng plêệng k’tiếc cóh zr’lụ bha đưn nâu. Bh’rợ chóh pa néh lêệ bhrông pa zưm lâng a’rọ âng anoo Nhật bơơn Trung tâm Khuyến nông - Khuyến ngư tỉnh Quảng Bình lâng Chi cục ch’chóh lâng zư lêy tơơm chr’nóh tỉnh Quảng Bình zooi đoọng m’bứi m’ma, phân bón, hệ thống tưới tiêu.

Anoo Phan Chí Nhật rơơm kiêng zooi đoọng p’têết pa zưm, chấc lêy apêê pa bhrợ đh’rứah, lêy chô bhrợ n’juông pa zưm đoọng bhrợ t’bhứah bh’rợ bhrợ têng lâng têêm ngăn đhị pa câl đoọng ha zâp râu tơơm cha p’lêê lơơng xang bêl tr’xăl tơơm chr’nóh: “Cung vêy vặ pa xoọng zên đoọng chóh bhrợ pa néh lêệ bhrông nâu pa dưr pa xớc pr’ắt tr’mung. Rơơm kiêng bêl bh’rợ nâu liêm choom nắc đhanuôr lêy ooy đâu ting pa choom bhrợ, acu cung lêy lăm bhrợ bh’rợ nâu đoọng đhanuôr ting lêy pa choom bhrợ, ting bhr’dzang t’bil ha ul pa xiêr đha rứt, pa dưr pr’ắt tr’mung”.

Pa néh lêệ bhrông vêy tơơm ríah đắh Malaysia lâng Indonesia. M’ma pa néh nâu pay chô chóh cóh Việt Nam ooy bơr pêê c’moo đâu. Ting lêy zâp p’lêê hi lêệng k’dâng 7 - 10 ký, lấh mơ vêy tước 15 ký. Bêl đoọm, n’căr pa néh xăl pr’hoọm độp rơợc lâng a’xông cóh n’căr dưr đhộôc bhrơợng, lêệ pa néh váih pr’hoọm bhrông, cơợng, m’bứi xoọc, n’căr ki đặ, cha đha hưm yêm. Đhanuôr rơơm pa néh lêệ bhrông nâu nắc râu m’ma chr’nóh t’mêê liêm choom vêy pa chô bh’nơơn dal, choom bhrợ k’van tơợ bh’rợ nâu. Trung tâm Khuyến nông - Khuyến ngư tỉnh Quảng Bình moon pa choom, zooi đoọng zâp pr’loọng đông zư lêy chóh bhrợ pa néh lêệ bhrông nâu ting c’lâng hữu cơ, lêệt tem chấc lêy tơơm ríah, mã quét QR cóh bh’nơơn pr’đươi. Nâu đoo nắc bhiệc bhrợ đoọng ting bhr’dzang bhrợ pa dưr thương hiệu pa néh lêệ bhrông Quảng Bình lâng bhrợ pa dưr bh’nơơn pr’đươi OCOP vel đông, pa dưr chr’nắp pr’đươi ha bh’nơơn pr’đươi nâu.

Tỉnh Quảng Bình xoọc bhrợ pa dưr pa liêm đắh bh’rợ ch’chóh, ooy đâu t’đui đoọng xăl chóh đhị zr’lụ k’tiếc bha đưn cắh liêm choom đoọng chóh tơơm cha p’lêê. Tơợ c’moo 2020 tước đâu, Sở Nông nghiệp lâng pa dưr pa xớc vel bhươl tỉnh Quảng Bình ơy đoọng zâp đơn vị trực thuộc zooi đoọng đhanuôr bhrợ bh’rợ chóh pa néh lêệ bhrông. Trung tâm Khuyến nông - Khuyến ngư tỉnh Quảng Bình pa zưm lâng zâp vel đông, đơn vị zooi đoọng nêếh m’ma, phân bón, hệ thống tưới tiêu đoọng ha zâp pr’loọng đông chóh pa néh lêệ bhrông cóh zâp chr’hoong Minh Hoá, Bố Trạch, Quảng Ninh lâng Lệ Thuỷ. M’ma pa néh lêệ bhrông zooi đoọng đhanuôr pa dưr thu nhập, pa dưr liêm choom đhị k’tiếc bha đưn, mặ zâng lâng tr’xăl plêệng k’tiếc. Nâu đoo nắc pr’đơợ đoọng zâp vel đông t’bhlâng bhrợ bhiệc pa dưr pa xớc hàng hoá, bhrợ pa dưr váih n’juông chr’nắp bhrợ têng, pa câl pr’đươi pr’dua, bhrợ têng cr’noọ bh’rợ pa xiêr đha rứt lâng bhrợ pa dưr vel bhươl t’mêê. T’coóh Trần Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông - Khuyến ngư tỉnh Quảng Bình đoọng năl, m’ma pa néh lêệ bhrông buôn chóh, mặ zêl cha groong lâng pr’lúh cr’ay,  váih liêm bấc, zên pa câl dal vêy bấc thị trường kiêng đươi: “Trung tâm Khuyên nông - Khuyến ngư bhrợ têng zâp bh’rợ tr’xăl tơơm chr’nóh đhị zâp zr’lụ k’tiếc bha đưn bêl ahay chóh keo tràm, cao su cắh liêm choom lâng tr’nơợp lêy liêm choom, pa đhang moon cơnh bh’rợ chóh pa néh lêệ bhrông. Xang 2 c’moo chóh nắc choom bơơn bhrợ bấc liêm. Trung tâm Khuyến Nông Khuyến ngư lêy cha mêết ghít zâp bh’rợ zooi đoọng ha đhanuôr đắh m’ma chr’nóh chóh têêm ngăn, pr’đươi pr’dua phân bón lâng c’lâng bh’rợ zêl cha groong pr’lúh cr’ay”./.

MÔ HÌNH MÍT RUỘT ĐỎ GIÚP NGƯỜI DÂN MIỀN NÚI THOÁT NGHÈO

Trước biến đổi khí hậu phức tạp, cực đoan, nông dân tỉnh Quảng Bình đã mạnh dạn thay đổi phương thức canh tác, chuyển đổi cơ cấu cây trồng mang lại hiệu quả tích cực. Trên những vùng đất gò đồi khô cằn, nhiều hộ dân tại tỉnh này đã thành công với mô hình mít ruột đỏ giá trị kinh tế cao, có sức cạnh tranh trên thị trường, mở ra hướng đi mới trong phát triển kinh tế.

Trước đây, trên những vùng đất gò đồi khô cằn ở tỉnh Quảng Bình, người dân chỉ trồng cây tràm, keo giá trị kinh tế không cao. Hiện nay, tỉnh này đang tái cơ cấu ngành nông nghiệp, hỗ trợ người dân thay đổi một số cây trồng trên vùng đất gò đồi, khô cằn. Nhờ việc thay đổi tư duy canh tác, mạnh dạn chuyển đổi cơ cấu cây trồng, ông Nguyễn Văn Diệm ở thị trấn Nông trường Việt Trung, huyện Bố Trạch tỉnh Quảng Bình đã có thu nhập cao từ mô hình trồng cây mít ruột đỏ trên vùng gò đồi.

Trước đây, trên diện tích 4 ha gò đồi, gia đình ông Diệm trồng cao su. Tuy nhiên, giá mủ cao su xuống thấp, những vườn cao su dần kém hiệu quả kinh tế. Từ năm 2020, biết đến cây mít ruột đỏ có giá trị kinh tế cao, ông đã học hỏi kinh nghiệm canh tác rồi mua giống về trồng. Đây là giống cây khá mới, trồng trên vùng đất đồi nên việc chăm sóc cũng gặp nhiều khó khăn. Ông Diệm thực hiện đúng quy trình trồng, không sử dụng các chất kích thích ra hoa, không dùng thuốc bảo vệ thực vật, chỉ dùng các chế phẩm sinh học để phun phòng ngừa sâu bệnh. Bây giờ, ông Nguyễn Văn Diệm đã trồng được 1.700 cây mít ruột đỏ, trĩu quả và được thương lái tìm mua với giá cao. “Chính quyền địa phương, bà con nhân dân cũng trăn trở tìm giống cây phù hợp với thổ nhưỡng ở đây, năng suất cao và thích ứng biến đổi khí hậu. Chính vì vậy chủ trương của địa phương chuyển sang trồng cây mít ruột đỏ. Giai đoạn này giá sản phẩm mít ruột đỏ có giá cao”.

Năm 2022, anh Phan Chí Nhật, 30 tuổi, ở bản Bãi Dinh, xã Dân Hóa, huyện Minh Hóa xây dựng mô hình trồng mít ruột đỏ xen kẽ khoai môn. Đây là mô hình được nhiều nông dân ở Quảng Bình thực hiện theo chủ trương chuyển đổi những vùng đất đồi, gò bạc màu trồng cao su, keo tràm sang trồng mít ruột đỏ. Với định hướng của địa phương, anh Nhật đã mạnh dạn phá bỏ cây trồng truyền thống, dành hơn 1 ha đất trồng mít ruột đỏ. Mít ruột đỏ là cây trồng mới nhưng cách trồng không quá khó vì rất hợp thổ nhưỡng trên vùng đất gò đồi. Mô hình trồng mít ruột đỏ xen lẫn khoai môn của anh Nhật được Trung tâm Khuyến nông - Khuyến ngư tỉnh Quảng Bình và Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Quảng Bình hỗ trợ một phần cây giống, phân bón, hệ thống tưới tiêu.

Anh Phan Chí Nhật mong muốn được hỗ trợ kết nối, tìm kiếm đối tác, hướng đến thực hiện chuỗi liên kết nhằm mở rộng sản xuất và đảm bảo đầu ra cho các loại cây ăn quả khác sau khi chuyển đổi cơ cấu cây trồng. "Cũng có vay thêm vốn để làm mô hình mít ruột đỏ này để phát triển kinh tế. Mong muốn khi mô hình này thành công thì bà con nhìn vào học tập, noi theo, mình cũng tiên phong làm mô hình này để bà con học tập, từng bước áp dụng và xóa đói giảm nghèo, phát triển kinh tế”.

Mít ruột đỏ có nguồn gốc từ Malaysia và Indonesia. Giống cây này du nhập và được trồng ở Việt Nam vài năm gần đây. Trung bình mỗi quả nặng khoảng 7-10 kg, thậm chí có thể lên đến 15 kg. Khi chín, vỏ mít chuyển sang màu hơi vàng sáng kèm với gai mít nở căng, ruột mít màu cam sẫm, múi mít dày, đỏ mọng, ít xơ, vỏ mỏng, ăn dai, thơm mùi dễ chịu. Nông dân hy vọng mít ruột đỏ là giống cây mới có tiềm năng kinh tế cao, có thể làm giàu từ mô hình này. Trung tâm Khuyến nông- Khuyến ngư tỉnh Quảng Bình hướng dẫn, hỗ trợ các gia đình chăm sóc thâm canh mít ruột đỏ theo hướng hữu cơ, dán tem truy xuất nguồn gốc, mã quét QR trên sản phẩm. Đây là cách làm để từng bước tạo thương hiệu mít ruột đỏ Quảng Bình và xây dựng sản phẩm OCOP của địa phương, nâng cao giá trị cho sản phẩm.

Tỉnh Quảng Bình đang thực hiện tái cơ cấu lĩnh vực trồng trọt, trong đó ưu tiên chuyển đổi đất vùng gò đồi kém hiệu quả sang trồng cây ăn quả. Từ năm 2020 đến nay, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Quảng Bình đã giao các đơn vị trực thuộc hỗ trợ nông dân thực hiện mô hình trồng mít ruột đỏ. Trung tâm Khuyến nông- Khuyến ngư tỉnh Quảng Bình phối hợp các địa phương, đơn vị hỗ trợ một phần cây giống, phân bón, hệ thống tưới tiêu cho các hộ trồng mít ruột đỏ ở các huyện Minh Hóa, Bố Trạch, Quảng Ninh và Lệ Thủy. Giống mít ruột đỏ giúp nông dân cải thiện thu nhập, nâng cao hiệu quả sử dụng đất vùng gò đồi, thích ứng với biến đổi khí hậu. Đây là tiền đề để các địa phương tiếp tục thực hiện việc phát triển hàng hóa, hình thành chuỗi giá trị sản xuất, tiêu thụ nông sản, thực hiện mục tiêu giảm nghèo và xây dựng nông thôn mới. Ông Trần Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông- Khuyến ngư tỉnh Quảng Bình cho biết, giống mít ruột đỏ dễ trồng, kháng bệnh tốt, năng suất, chất lượng tốt, giá bán cao được thị trường ưa chuộng. “Trung tâm Khuyến nông- Khuyến ngư thực hiện các mô hình chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên các vùng đất trước đây trồng keo tràm, cao su kém hiệu quả và bước đầu cho hiệu quả tốt, ví dụ như mô hình trồng mít ruột đỏ. Sau 2 năm trồng bắt đầu cho thu hoạch với năng suất chất lượng rất tốt. Trung tâm Khuyến nông Khuyến ngư bám sát các mô hình hỗ trợ cho bà con về giống cây trồng đảm bảo chất lượng, vật tư phân bón và cách phòng trừ sâu bệnh”./.