Choh z’nươu coh crâng căh muy năc c’lâng zooi đha nuôr acoon coh tỉnh Quảng Nam t’bil ha ul, pa xiêr đha rưt, ha dưr dal pr’ăt tr’mông năc dzợ chroi đoọng đươi dua liêm pr’đơợ k’tiêc k’bunh lâng zư lêy crâng ca coong.

L’lăm a hay, pr’loọng đong t’cooh Nguyễn Văn Sao, coh vêêl Agrồng, chr’val Atiêng, chr’hoong da ding ca coong Tây Giang năc muy choh keo, pa chô căh vêy mơ ooy. Ba kích bhrộ năc râu tơơm buôn choh, bơơn zư x’mir lêy, bón phân, bhrợ xâc, xang dâng 3 tươc 4 c’moo năc âi tơơp choom rố pay.

Lêy tơơm z’nươu n’nâu buôn choh, t’cooh Sao vă Ngân hàng Nông nghiệp lâng Pa dưr vêêl bhươl, chi nhánh chr’hoong Tây Giang k’noọ 150 ưc đồng đoọng dzang choh ba kích bhrộ. Xooc, t’cooh Nguyễn Văn Sao choh k’noọ 10.000 t’nơơm ba kích bhrộ đhị đhăm bhưah 1 héc ta. T’cooh Sao đoọng năl, tơơm ba kích bhrộ la lua đơơng chô pr’ăt tr’mông liêm crêê lâh ha đha nuôr da ding ca coong, chroi đọong zư đơc z’nươu chr’năp âng da ding ca coong Tây Giang. Chr’năp pa câl bac kích bhrộ xooc đâu năc tơợ 500.000 tươc 600.000 đồng/kg, ma nưih tươc câl đhị đong. T’cooh Nguyễn Văn Sao dap lêy, pa chô tơợ nang ba kích bhrộ zooi t’cooh vêy bơơn tơợ 2 tỷ đồng.

“Acu choh 10 r’bhâu t’nơơm, tr’nơơp năc vêy pr’đơợ đoọng acu p’zay, ha dang vêy zên c’moo đâu acu pa dưr p’xoọng t’bhưah nang n’đhơ ba kích bhrộ lâng apêê tơơm z’nươu chr’năp cơnh tơơm râu hùm, sâm ta poọl ha la, muy pô. Rơơm kiêng chính quyền vêêl đong zooi đoọng đha nuôr zên pră, muy bơr pr’đươi cơnh máy móc phân bón. Ha dang pa câl pa zêng năc dâng 2 tỷ đồng. Ba kích ooy đanh đươnh bơơn zư đơc đợ gen lâng ma choh pa dưr m’ma năc đơơng chô bh’nơơn dal”.

Tơợ c’moo 2003, chr’hoong Tây Giang âi quy hoạch, ra pă đhăm choh tơơm z’nươu lâng xră pa gluh apêê cơ chế chính sách pa dưr tơơm z’nươu. Đươi dua đhăm k’tiêc crâng, bha đưn âi vêy, đha nuôr choh k’ha riêng héc ta tơơm z’nươu cơnh: ba kích, đẳng sâm, apuung êêl… Tơợ bâc pr’đơợ zên âng Bh’rợ xa nay cr’noọ cr’niêng k’tiêc k’ruung pa xiêr đha rưt nhâm mâng, bhrợ pa dưr vêêl bhươl t’mêê, đợ zên âng tỉnh ooy cơ chế p’too zư đơc lâng pa dưr muy bơr tơơm z’nươu, chr’hoong Tây Giang âi zooi đha nuôr pa dưr tơơm z’nươu đhị đhăm bhưah k’noọ 1.200 héc ta, bâc năc đẳng sâm lâng ba kích bhrộ.

Xooc đâu, coh vêêl đong chr’hoong Tây Giang vêy 10 Hợp tác xã lâng 50 tổ hợp tác bhrợ t’vaih bh’rợ ha k’rơ bhâu ma nưih. Tơợ bh’nơơn bh’rợ tơợ nang, chr’năp pa câl đệ, apêê hợp tác xã z’nươu chr’hoong Tây Giang âi đơơng âng bh’nơơn chr’noh z’nươu cơnh ba kích, đẳng sâm, táo mèo dưr vaih bh’nơơn bâc cơnh đoọng đươi dua. Chr’hoong Tây Giangai k’rong bhrợ 2 đhị choh bhrợ m’ma z’nươu đhị chr’val Atiêng lâng Axan đoọng k’đhơợng đơc m’ma zâp ha cr’noọ đươi dua âng apêê kiêng choh. T’cooh Mạc Như Phương, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Tây Giang đoọng năl p’xoọng:

“Coh bâc c’moo ha nua, chr’hoong Tây Giang k’rong xay bhrợ apêê bh’rợ xa nay âng Trung ương âng tỉnh lâng chr’hoong âi xră pa gluh apêê cơ chế chính sách đoọng zooi đha nuôr choh tơơm z’nươu. Tơợ đêêc vêy bâc pr’đhang bhrợ pr’hay dưr vaih coh vêêl đong, dhị đêêc chroi đoọng bhrợ pa dưr tr’mông tr’meh lâng t’bil ha ul pa xiêr đha rưt. Bâc pr’loọng đong tơợ đha rưt aia mă z’lâh dưr ca van ca bhố. Muy bơr pr’đhang bh’rợ bhrợ cha đơơng chô bh’nơơn dal cơnh choh ba kích bhrộ, đẳng sâm đhị apêê chr’val Tr’hy, Lăng, Atiêng, Gary, Ch’ơm lâng chroi pa dưr tr’mông tr’meh vêêl đong. Đhị đêêc, đợ pr’loọng đha rưt âng chr’hoong zêng xiêr ting c’moo”.

Căh muy vêy tơơm ba kích bhrộ, đha nuôr da ding ca coong tỉnh Quảng Nam dzợ choh bâc tơơm z’nươu chr’năp cơnh: sâm Ngọc Linh, đẳng sâm, đinh lăng… Cr’chăl ha nua, tỉnh Quảng Nam xơợng bhrợ quy hoạch, pa dưr tơơm z’nươu liêm choom, đhị đêêc căh muy zooi ha dưr dal pr’ăt tr’mông âng dha nuôr năc dzợ chroi đoọng zư lêy môi trường crâng. Apêê ngành chức năng tỉnh Quảng Nam ta luôn lươt đh’rưah, p’too moon đha nuôr ting pâh choh, zooi đoọng zên lâng pa choom đoọng khoa học kỹ thuật, bhrợ t’bhưah apêê pr’đhang bh’rợ choh apêê tơơm z’nươu ting xa nay k’rong pa zum, choh bhrợ muy đhị liêm choom bhlâng năc ba kích lâng đẳng sâm. T’cooh Lê Văn Dũng, Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam đoọng năl:

“Coh zr’lụ da ding ca coong tỉnh Quảng Nam nâu câi k’rong pa dưr tơơm z’nươu năc đoọng bhrợ t’vaih bh’rợ tr’nêng ha đha nuôr vêy đhị bơơn zên coh da ding ca coong, bha lâng năc tơơm sâm Ngọc Linh, đha nuôr âi vêy tơợ pa chô zên liêm choom. Thủ tướng Chính phủ âi ơơi đoọng lâng quyết định bhrợ pa dưr tỉnh Quảng Nam dưr vaih muy zr’lụ nang z’nươu. Acu moon nâu đoo năc muy quy hoạch pa bhlâng crêê liêm ha Quảng Nam coh cr’chăl tươc. Xooc đâu, a zi xooc pa zum lâng apêê bộ, ngành Trung ương bhrợ pa dưr muy Đề án đoọng dưr vaih zr’lụ bhrợ t’vaih z’nươu bha lâng ga măc bhlâng âng miền Trung. Azi âi k’tá k’rong bhrợ, t’đang t’pâh apêê đong k’rong bhrợ moot ooy Quảng Nam k’rong pa dưr zr’lụ bhrợ t’vaih z’nươu”./.

TRỒNG CÂY DƯỢC LIỆU DƯỚI TÁN RỪNG, NHIỀU HỘ DÂN MIỀN NÚI QUẢNG NAM THOÁT NGHÈO

Mấy năm gần đây, cuộc sống của người dân vùng cao Tây Giang, tỉnh Quảng Nam khấm khá hơn nhờ trồng cây ba kích tím. Trồng cây dược liệu dưới tán rừng không chỉ là hướng đi giúp bà con dân tộc thiểu số tỉnh Quảng Nam xóa đói, giảm nghèo, nâng cao đời sống mà còn góp phần sử dụng hiệu quả nguồn lực đất đai và bảo vệ rừng nguyên sinh.

Trước đây, gia đình ông Nguyễn Văn Sao, ở thôn Agrồng, xã ATiêng, huyện vùng cao Tây Giang chỉ trồng cây keo, thu nhập không cao. Mấy năm nay, nhờ trồng cây ba kích nên thu nhập ổn định hơn. Ba kích tím là loại cây dễ trồng, được chăm sóc, bón phân, làm cỏ, sau khoảng 3 đến 4 năm bắt đầu cho thu hoạch. 

Thấy loại cây dược liệu này dễ trồng, ông Sao vay Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, chi nhánh huyện Tây Giang gần 150 triệu đồng để chuyển sang trồng cây ba kích tím. Hiện, ông Nguyễn Văn Sao trồng gần 10.000 cây ba kích tím trên diện tích 1 héc ta. Ông Sao cho biết, cây ba kích tím thực sự mang lại cuộc sống tốt hơn cho người dân miền núi, góp phần bảo tồn dược liệu quý của vùng cao Tây Giang. Giá bán cây ba kích tím hiện nay từ 500.000 đến 600.000 đồng/kg, thương lái đến mua tận nơi. Ông Nguyễn Văn Sao nhẩm tính, thu hoạch từ vườn cây ba kích tím giúp ông có nguồn thu về 2 tỷ đồng. 

“Tôi trồng 10 ngàn cây, bước đầu có động lực để mình tiếp tục, nếu có nguồn vốn năm nay tôi phát triển thêm vườn nữa cả cây ba kích tím và một số cây dược liệu quý như cây râu hùm, sâm bảy lá một hoa. Mong muốn chính quyền địa phương hỗ trợ cho người dân vốn, một số phương tiện như máy móc phân bón. Tính bán hết tầm khoảng 2 tỷ đồng. Cây ba kích về lâu dài giữ được nguồn ren và tự ươm thành cây giống thì mang lại kinh tế cao” 

Từ năm 2003, huyện Tây Giang đã quy hoạch, sắp xếp bố trí diện tích trồng dược liệu và ban hành các cơ chế chính sách phát triển cây dược liệu. Tận dụng diện tích đất rừng, đồi có sẵn, người dân trồng hàng trăm héc ta cây dược liệu như: ba kích, đẳng sâm, sa nhân….. Từ nhiều nguồn vốn thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững, xây dựng nông thôn mới, nguồn vốn của tỉnh về cơ chế khuyến khích bảo tồn và phát triển một số cây dược liệu, huyện Tây Giang đã hỗ trợ người dân phát triển cây dược liệu trên diện tích gần 1.200 héc ta, chủ yếu là đẳng sâm và ba kích tím. 

Hiện nay, trên địa bàn huyện Tây Giang có 10 Hợp tác xã và 50 tổ hợp tác giải quyết việc làm cho hàng ngàn lao động. Từ sản phẩm thô, giá trị kinh tế thấp, các hợp tác xã dược liệu huyện Tây Giang đã đưa nông sản dược liệu như ba kích, đẳng sâm, táo mèo thành thực phẩm, thuốc đa dạng. Huyện Tây Giang đã đầu tư 2 vườn ươm giống dược liệu tại xã ATiêng và AXan để đảm bảo nguồn giống phục vụ tại chỗ và các địa phương có nhu cầu. Ông Mạc Như Phương, Phó Chủ tịch UBND huyện Tây Giang cho biết thêm.

“Trong những năm qua, huyện Tây Giang tập trung triển khai các chương trình dự án của Trung của tỉnh và huyện đã ban hành những cơ chế chính sách để hỗ trợ cho nhân dân trồng cây dược liệu. Từ đó nhiều mô hình cách làm hay hình thành trên địa bàn, qua đó góp phần phát triển kinh tế và xóa đói giảm nghèo. Nhiều hộ gia đình từ hộ nghèo đã vươn lên thành hộ khá, giàu. Một số mô hình kinh tế đem lại hiệu quả như trồng cây ba kích tím, đẳng sâm tại các xã Tr'hy, xã Lăng, ATiêng, Gary, Ch'um đem lại hiệu quả kinh tế cao và góp phần phát triển kinh tế xã hội trên địa bàn. Qua đó, tỷ lệ hộ nghèo của huyện đều giảm qua các năm”

Không chỉ có cây ba kích tím, người dân vùng núi tỉnh tỉnh Quảng Nam còn trồng nhiều loại cây dược liệu quý như: sâm Ngọc Linh, đẳng sâm, đinh lăng… Thời gian qua, tỉnh Quảng Nam thực hiện quy hoạch, phát triển cây dược liệu hiệu quả, qua đó không chỉ giúp nâng cao đời sống của người dân mà còn góp phần bảo vệ môi trường rừng. Các ngành chức năng tỉnh Quảng Nam luôn đồng hành, vận động bà con tham gia trồng, hỗ trợ vốn và tập huấn, chuyển giao khoa học kỹ thuật, nhân rộng mô hình các cây dược liệu theo hướng sản xuất hàng hóa tập trung, chuyên canh cao nhất là cây ba kích tím và đẳng sâm. Ông Lê Văn Dũng, Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam cho biết:

“Ở vùng miền núi tỉnh Quảng Nam bây giờ tập trung phát triển cây dược liệu nhằm giải quyết việc làm cho người lao động tăng thu nhập cho người dân ở miền núi, trọng tâm nhất cây sâm Ngọc Linh là chủ lực, người dân đã có thu nhập rất tốt. Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt và quyết định xây dựng tỉnh Quảng Nam trở thành một vùng dược liệu. Tôi cho đây là một quy hoạch rất tốt cho Quảng Nam trong thời gian đến. Hiện nay, chúng tôi đang phối hợp với bộ ngành Trung ương xây dựng một Đề án để phát triển vùng dược liệu của Quảng Nam trở thành trung tâm dược liệu lớn của miền Trung. Chúng tôi đã xúc tiến đầu tư, mời gọi các nhà đầu tư vào Quảng Nam đầu tư phát triển vùng dược liệu”./.