Amoó ơy t’vaih Hợp tác xã Thiên An, t’vaih bhiệc bhrợ đoọng ha bấc pân đil vel đong chroi k’rong pa căh chr’năp văn hóa ma nuyh Dao tước lâng t’mooi đhị k’tiếc k’ruung hêê lâng bha lang k’tiếc.

Tốt nghiệp Đại học Sư phạm ha dợ vêy bấc rau tu năc amoó Lý Thị Quyên căh dzợ t’pun rơơm kiêng bơơn bhrợ cô giáo năc amoó ặt coh đong vel Nà Ít, chr’val Vi Hương, chr’hoong Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn. Bơơn lêy coh vel vêy bấc bh’nơơn chr’noh âng đhanuôr bhrợ muy đơc cha, đanh đanh năc vêy đơơng pa câl ooy chợ, amoó Quyên vêy k’noọ nắc pa dưr vaih hàng hóa pachô chr’năp dal lâh. Amoó xay lâng apêê a đhi amoó coh vel nắc bhrợ prí pa gooh, choom đơc đanh lâng chr’năp pa câl nắc cung dal lâh. C’moo 2017, Hợp tác xã Thiên An âng amoó Quyên bhrợ Giám đốc ơy ta bhrợ t’vaih. Năc tơợ lâh 1 c’moo t’tun, prí pa gooh âng Hợp tác xã Thiên An ơy vêy chr’năp tr’haanh coh thị trường, bơơn UBND tỉnh Bắc Kạn đoọng chứng nhận xa nay bh’rợ âng k’tiếc k’ruung zập chr’val muy bh’nơơn bh’rợ (OCOP) 3 sao. Amoó Lý Thị Quyên, Giám đốc Hợp tác xã Thiên An đoọng năl:

“Cơnh cr’nọo pr’chăp âng đhanuôr coh đâu nắc pân đil muy năl  bhrợ ha rêê, căh choom bhrợ kinh tế cơnh lơơng. Lâng căh vêy ngai ting xơợng a cu bhrợ pa dưr kinh tế. Rau bơr dzợ nắc c’la cu ơy pa zay bhrợ cha, năc căh dzợ vêy cr’chăl k’rang acoon a nại cung cơnh k’rang ghit zập bh’rợ coh đong xang. Cơnh lâng c’la cu nắc muy a cu năm, ặt ma mông lâng a mế a ma t’cooh đhur, muy a cu băn ca coon k’tứi tu cơnh đêêc c’lâng bhrợ cha âng cu k’đhap zr’năh pa bhlầng’.

Tơợ vêy pa chô bh’nơơn cơnh lâng pr’đươi prí pa gooh, amoó Quyên pa chăp cớ lâng pa dưr bơr pêê bh’nơơn pr’đươi lơơng cơnh: Bim bim prí, đác g’dớ, a băng crâng… Đhơ cơnh đêêc, tu bấc rau pr’đơợ dzợ k’đhap ta bhuch, pr’đươi ơy ta bhrợ căh bấc, ha dợ đhr’năng tr’zêệng âng thị trường k’rơ lâh mơ tu cơnh đêêc bh’nơơn pa chô âng Hợp tác xã căh ơy bấc. Tơợ bấc cơnh chấc pa chăp bhrợ, amoó quyết định xăl cơnh bhrợ têng năc choh za nươu lâng taanh adin. Pa dưr chr’năp âng za nươu Dao pêêh pay tơợ crâng, Hợp tác xã ơy k’rong bhrợ têng za nươu liêm choom cơnh: za nươu họom đoọng ha ma nuyh t’ha, p’niên k’tứi lâng pân đil tơợ xang n’niên ca coon; za nươu xứt dzung têy, za nươu zêệ bhrợ cơnh cao… Jưah lâng đêêc nắc bấc pr’đươi a din cơnh: khăn cha guốc, pr’nơng, pa nor boóp, khăn bha lêh pa pan căh cợ zập rau n’đooh n’đhu, bha lêp giường, tr’ơih, đhr’nuum… Chr’năp bhlầng nắc amoó ơy đh’rưah lâng đhanuôr bhrợ têng tr’ơih za nươu ih lâng a din zooi đoọng bếch yêm.

Xay ooy amoó Lý Thị Quyên, t’cooh Ngô Văn Hùng, Bí thư Chi bộ vel Nà Ít, xay moon:

 “Amoó Lý Thị Quyên nắc pân đil dzợ p’niên, đa đâh, pân pa chăp, pân bhrợ ơy z’lâh k’đhap k’ra xoọc tr’nơợp. Đhơ xoọc tr’nơợp k’đhap k’ra ha dợ amoó nắc ơy đơơng pazêng bh’nơơn pr’đươi za nươu ma nuyh Dao tước ooy thị trường. Ma nuyh Dao vêy đợ za nươu chr’năp pr’hay ha dợ tơợ a hay căh ngai pa dưr, t’vaih bhiệc bhrợ cha đoọng ha pêê coh Hợp tác xã Thiên An”.

Đoọng t’vaih pr’đươi vêy bh’nơơn, zư liêm chr’năp cơnh pleng k’tiếc t’vaih, amoó Quyên lâng Hợp tác xã ơy vặ zên đoọng k’rong bhrợ têng máy pa gooh; lêy tơợ mạng đoọng t’vaih pr’đhang bh’rợ cơnh choom liêm lâng c’lâng thị trường đươi dua. Bh’nơơn pr’đươi âng Hợp tác xã Thiên An ting t’ngay bơơn bấc ngai năl tước, đươi dua bấc đhị apêê thành phố ga mắc: Hà Nội, Hải Phòng, Thành phố HCM lâng bấc t’mooi bha lang k’tiếc đươi dua.

Zập c’xêê Hợp tác xã Thiên An pa câl ooy thị trường lâh 200 pr’đươi a din zập rau, tơợ đêêc nắc t’vaih bhiệc bhrợ tệêm ngăn đoọng ha 15-20 cha nắc nắc ma nuyh Dao lâng zên tơợ 5 – 6 ức đồng/cha nắc/c’xêê. Amoó Lý Thị Chanh, ma nuyh pa bhrợ đhị Hợp tác xã Thiên An đoọng năl:

“Lalăm acu ặt coh đong I’ih, bh’nơơn pa chô căh tệêm ngăn, nâu kêi nắc bhrợ đoọng ha Hợp tác xã âng amoó Quyên vêy pa chô bh’nơơn tệêm ngăn, vêy bhiệc bhrợ  ta luôn lâng doọ chấc lướt bhrợ coh ch’ngai, vêy cr’chăl k’rang đong xang, ca coon a nại”.

Tước nâu kêi, Hợp tác xã Thiên An âng Giám đốc Lý Thị Quyên ơy vêy 9 pr’đươi bơơn pr  ’đơợ OCOP. C’moo 2023, Lý Thị Quyên bơơn cha ner muy âng xa nay bh’rợ “Pân đil Việt zay bhrợ cha” âng Hội Liên hiệp pân đil Việt Nam bhrợ. Amoó Quyên dzợ kiêng t’bhưah thị trường, căh muy pa câl pr’đươi đhị k’tiếc k’ruung hêê nắc dzợ kiêng pa câl ooy thị trường prang bha lang k’tiếc bấc lâh mơ./.

NGƯỜI NÂNG TẦM SẢN PHẨM THỦ CÔNG TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC DAO Ở TỈNH BẮC KẠN

Chị Lý Thị Quyên, người dân tộc Dao tại tỉnh miền núi Bắc Kạn là người đưa sản phẩm thủ công truyền thống thành hàng hóa giá trị kinh tế cao. Chị đã thành lập Hợp tác xã Thiên An, tạo việc làm cho nhiều phụ nữ địa phương và góp phần quảng bá nét đẹp văn hóa đồng bào Dao đến với du khách trong và ngoài nước.

Tốt nghiệp Đại học Sư phạm nhưng vì nhiều lý do, chị Lý Thị Quyên gác lại ước mơ làm cô giáo để gắn với nương rẫy ở quê nhà bản Nà Ít, xã Vi Hương, huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn. Nhận thấy trong bản có nhiều loại nông sản mà người dân vẫn chỉ trồng để ăn hoặc thi thoảng mới mang ra bán ở chợ huyện, chị Quyên có ý định phát triển thành sản phẩm hàng hóa có giá trị cao. Chị bàn bạc với một số chị em trong bản làm chuối sấy khô, bảo quản được lâu và giá bán lại cao hơn. Năm 2017, Hợp tác xã Thiên An do chị Quyên làm Giám đốc được thành lập. Chỉ 1 năm sau, chuối sấy của Hợp tác xã Thiên An đã có thương hiệu trên thị trường, được Ủy ban nhân dân tỉnh Bắc Kạn cấp chứng nhận Chương trình quốc gia mỗi xã một sản phẩm (OCOP) 3 sao. Chị Lý Thị Quyên, Giám đốc Hợp tác xã Thiên An, cho biết:

"Quan niệm của những người dân sống ở đây thì họ mặc định rằng đối với dân tộc thiểu số thì phụ nữ sinh ra chủ yếu làm nương làm rẫy, không thể làm kinh tế được. Và hầu như không ai ủng hộ tôi về phát triển kinh tế cả. Thứ hai nữa khi dấn thân vào con đường làm kinh tế, thì không còn thời gian để chăm sóc con cái cũng như quản lý việc gia đình nữa. Đối với bản thân tôi là người phụ nữ đơn thân, đang sống với bố mẹ già, cũng một mình nuôi con nhỏ cho nên con đường khởi nghiệp rất là khó khăn".

Sau thành công của sản phẩm chuối sấy, chị Quyên tiếp tục nghiên cứu và phát triển thêm một số sản phẩm, như: Bim bim chuối, mật ong, măng rừng… Tuy nhiên, do cơ sở vật chất còn thiếu thốn, sản phẩm làm ra chưa nhiều, lại chịu sự cạnh tranh của thị trường nên doanh thu của Hợp tác xã chưa cao. Sau nhiều trăn trở, suy tính, chị quyết định chuyển hướng sang sản xuất các sản phẩm từ dược liệu và thổ cẩm. Phát huy các bài thuốc quý của đồng bào Dao từ cây rừng, Hợp tác xã đã tập trung sản xuất cây dược liệu thành các sản phẩm, như: thuốc tắm cho người lớn, trẻ em và phụ nữ sau sinh; thuốc xoa bóp, cao dược liệu… Cùng với đó là hàng loạt các sản phẩm thổ cẩm, như: khăn quàng, mũ, khẩu trang, khăn trải bàn hay các loại váy áo, ga giường, gối ôm thổ cẩm… Đặc biệt, chị đã cùng bà con sáng tạo và cho ra đời sản phẩm gối dược liệu thổ cẩm, sản phẩm kết hợp giữa chất liệu vỏ gối thổ cẩm với ruột gối là các loại thảo dược, giúp xua tan mệt mỏi và cải thiện giấc ngủ.

Nhận xét về chị Lý Thị Quyên, ông Ngô Văn Hùng, Bí thư chi bộ bản Nà Ít, đánh giá:

"Chị Lý Thị Quyên là phụ nữ trẻ, năng động, dám nghĩ, dám làm đã bước qua được khó khăn ban đầu. Dù ban đầu khó khăn, vất vả nhưng chị đã đưa được những sản phẩm dược liệu dân tộc Dao ra thị trường. Dân tộc Dao có nguồn dược liệu quý báu mà trước nay chưa khai thác được, tạo công ăn việc làm cho các thành viên Hợp tác xã Thiên An".

Để tạo ra sản phẩm có chất lượng đồng đều, giữ được màu sắc tự nhiên vốn có, chị Quyên và Hợp tác xã mạnh dạn vay vốn để đầu tư hệ thống máy sấy lạnh; tham khảo trên mạng để lên ý tưởng thiết kế mẫu mã sao cho phù hợp xu hướng thị trường. Sản phẩm của Hợp tác xã Thiên An ngày càng được nhiều người tiêu dùng biết đến, được tiêu thụ tốt tại các thành phố lớn: Hà Nội, Hải Phòng, Thành phố Hồ Chí Minh và nhiều khách quốc tế đón nhận.

Mỗi tháng Hợp tác xã Thiên An cung cấp cho thị trường trên 200 sản phẩm thổ cẩm dược liệu, qua đó tạo việc làm ổn định cho 15-20 thành viên là người dân tộc Dao với mức thu nhập từ 5-6 triệu đồng/người/tháng. Chị Lý Thị Chanh, thành viên Hợp tác xã Thiên An, cho biết:

"Trước tôi ở nhà có làm may, nhưng thu nhập không ổn định, giờ làm cho Hợp tác xã của chị Quyên thì có thu nhập ổn định, việc làm thường xuyên và không phải đi làm xa, vẫn có thời gian chăm cho gia đình, con cái".

Đến nay, Hợp tác xã Thiên An của nữ Giám đốc Lý Thị Quyên đã có 9 sản phẩm đạt tiêu chuẩn OCOP. Năm 2023, Lý Thị Quyên xuất sắc giành giải nhất của Chương trình “Phụ nữ Việt tự tin làm kinh tế” do Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam tổ chức. Chị Quyên đang ấp ủ kế hoạch mở rộng thị trường, không chỉ tiêu thụ sản phẩm trong nước mà còn ra các thị trường trên thế giới./.