N’hau dưr vaih tơợ ơy boọ Covid-19?

        Tổ chức Y tế bha lang k’tiếc (WHO) ơy xay moon xa nay tr’nơợp ooy rau dưr vaih tơợ ơy bọo Covid-19 (post COVID-19 condition). Ting đêếc, đhr’năng Covid-19 dưr vaih đhị pazêng ma nuyh ơy bọo cr’ay lâng apêê c’leh cr’ay lâng m’bứi bhlầng nắc 2 c’xêê nắc căh choom moon lâng rau cha mệêt lêy. Đhr’năng nâu choom bhrợ c’rơ coon ma nuyh hêê đhur coh đanh đươnh, vaih rau căh liêm tước c’rơ văl pa bhrợ cớ căh cợ ting pâh pr’ặt bh’rợ xã  hội. Tơợ xang boọ Covid-19 bhrợ căh liêm tước c’rơ tr’mông âng c’la ma nuyh crêê bọo, pr’loọng đong lâng xã hội.

         Apêê c’leh pa căh đhr’năng căh liêm tơợ ơy boọ Covid-19

        Vêy mơ 200 ức rau crêê tuớc tơợ ơy boọ Covid-19, pa bhlầng nắc đhị pazêng apêê cr’ay ơy zư pa dưah, pa chô c’rơ liêm choom. Ma nuyh boọ Covid-19 bấc tuần tuớc bấc c’xêê tơợ ơy dưah cr’ay dzợ zâng lâng bấc rau cơnh: k’hir, k’đhap p’hơơm, k’ooh đanh, g’lêêh c’rơ, ca ay lệê la, mr’nịt, pluih xoóc, ca ay xooh, hơơm đâh căh cợ crêê cơnh lơơng… Vêy ngai leh đhr’năng căh liêm c’lâng luônh (cha căh yêm boóp, ca ay p’lung, pr’zuôh…), căh choom xợơng há, k’xịa, đha hum, k’hung, vaih ban…

        Ma nuyh ca ay tơợ ơy boọ Covid-19 cung choom n’leh rau căh liêm ooy cr’noọ pr’chăp, căh lâh ghit coh zập bh’rợ, k’rang k’uôl, căh choom bêch pị, đâh ha vil,… Buôn leh đhr’năng k’zih cơnh đọc k’zih, c’rơ bhriêl căh lâh dzợ, buôn ha vil, buôn tr’xăl coh cr’noọ pr’chăp…

        Cơnh lâng ngai ơy vaih cr’ay tơợ đanh cơnh cr’ay da dul, tiểu đường, pa bhlầng nắc đăh c’lâng p’hơơm, cr’ay xooh ngân… bêl Covid-19 dưr vaih cơnh lâng đhr’năng cr’ay nắc đoo nắc bhrợ cr’ay ting ngân lâh mơ.

        Bấc ngai ơy dưah cr’ay tơợ lâh muy cr’chăl boọ Covid-19 ngân nắc buôn lưm apêê đhr’năng căh liêm tước c’rơ coh đanh đươnh. Căh muy leh lâng apêê đhr’năng moon têh ky, nắc dzợ vaih bấc men coh p’lêê da dul coh đanh đươnh, căh  liêm c’lâng aham, căh liêm hormon giáp, xiêr c’rơ lọc âng p’lêê họong, căh liêm tước c’rơ p’hơơm….

        Đhơ ơy dưah cr’ay ha dợ nắc cung k’rang zư lêy c’rơ tr’mông

        Đhơ ơy dưah cr’ay Covid-19, ha dợ manuyh nắc đoo cung cha mệêt lêy c’rơ ta luôn lâng pa dưr dal c’rơ tr’mông cơnh lâng pa gớt a chắc a zân, âm cha, ặt tớt, bêch pị.. zêng đoọng liêm.

        Pa choom p’hơơm: Pa choom p’hơơm đoọng liêm coh zập t’ngay. Nắc cơnh gr’hụt zăng c’rơ xang nắc p’hơơm tr’xin.

       Pa gớt a chắc: Zập t’ngay lướt bộ vr’vai, đạp xe tr’xin.. Ting pa choom thể dục pa choom ch truyền hình zập ra diu bêl 5 giờ, ha dang đay tự pa choom nắc đanh mơ 30 phút zập t’ngay.

        Lướt bộ: Pa chăp lêy coh c’moo 2011 đoọng lêy, ma nuyh t’ha c’rơ liêm choom lướt bộ tơợ 4.000 tước 18.000 bhr’dang dzung zập t’ngay. Đhơ cơnh đêêc nắc 10.000 bhr’dang dzung coh zập t’ngay nắc zăng liêm choom cơnh lâng ma nuyh c’rơ liêm.

        Dinh dưỡng crêê: Lêy pác g’luh cha cha vaih 3-5 chu zập t’ngay lêy ting c’rơ cha âng ma nuyh cr’ay pa zưm lâng bấc rau ch’na coh zập g’luh cha cha, nắc lêy cha bấc rơ veh, p’lêê p’coo, âm zập đác p’lêê p’coo, âm sữa, cha prí đoọm đoọng pa xoọng Kali. Pa xoọng zập rau vitamin vi chất tu rau căh liêm âng Covid-19 nắc cha zập rau ch’na vêy bấc vi chất cơnh a xiu, a chông, a tam, hàu, nghêu sò…

        K’rang c’rơ cr’noọ pr’chăp: Bêch đoọng zập, xơợng nhạc, pa prá xa ay lâng apêê lơơng đoọng pr’ặt tr’mông văl chô cơnh c’xu./.

                                                                        (ảnh minh họa)

Hiểu thêm về di chứng hậu COVID-19, cùng tìm cách vượt qua !

                                                                                                        Theo HCDC

  Các kết quả nghiên cứu cho thấy, có 33% -76% người bệnh có thể gặp triệu chứng hậu COVID-19 kéo dài ít nhất 6 tháng sau khi nhiễm bệnh, 20% người bệnh phải tái nhập viện; 80% người bệnh phải theo dõi tại cơ sở chăm sóc sức khỏe ban đầu trong vòng 2 tháng sau xuất viện.

          Hội chứng hậu COVID-19 là gì?

  Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã công bố định nghĩa chính thức đầu tiên về hội chứng hậu COVID-19 (post COVID-19 condition). Theo đó, tình trạng hậu COVID-19 xảy ra ở những người có tiền sử nhiễm bệnh với các triệu chứng và kéo dài ít nhất 2 tháng mà không thể giải thích bằng chẩn đoán thay thế. Tình trạng này có thể khiến sức khỏe người bệnh bị suy giảm kéo dài, có tác động nghiêm trọng đến khả năng quay trở lại làm việc hoặc tham gia cuộc sống xã hội. Hậu COVID-19 ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần thể chất và có thể gây ra những hậu quả kinh tế đáng kể cho bản thân, gia đình và cho xã hội.

          Các triệu chứng báo hiệu tình trạng hậu COVID-19

  Có khoảng 200 triệu chứng liên quan đến hội chứng hậu COVID-19, đặc biệt ở những bệnh nhân đã trải qua điều trị hồi sức tích cực. Người nhiễm COVID-19 nhiều tuần đến nhiều tháng sau khi khỏi bệnh vẫn còn đối mặt với hàng loạt triệu chứng và di chứng kéo dài như sốt nhẹ, khó thở, ho kéo dài, mệt mỏi, đau cơ, khớp, rụng tóc, xơ phổi, tim đập nhanh hoặc đánh trống ngực, rối loạn nội tiết, huyết học bị huyết khối… Có trường hợp xuất hiện rối loạn tiêu hóa (ăn không ngon miệng, chán ăn, đau dạ dày, tiêu chảy…), rối loạn vị giác hoặc khứu giác, phát ban…

         Người bệnh trong giai đoạn hậu COVID-19 cũng có thể gặp các triệu chứng về tâm thần kinh như rối loạn tâm lý, giảm sự tập trung, lo âu, trầm cảm, bồn chồn, rối loạn giấc ngủ, mau quên, không tập trung. Thường xuất hiện tình trạng não sương mù, nhận thức kém, đọc chậm, giảm trí nhớ ngắn hạn, thay đổi tâm trạng.

         Với người có sẵn bệnh nền như bệnh tim mạch, tiểu đường, đặc biệt là hô hấp, viêm phổi tắc nghẽn mạn tính COPD, viêm phế quản mạn… khi COVID-19 xảy ra trên nền bệnh đó có thể khiến tổn thương vốn có của họ trở nên nặng hơn.

         Một số người khỏi bệnh sau khi mắc COVID-19 nghiêm trọng có thể gặp phải các ảnh hưởng xấu tới đa cơ quan hoặc bệnh tự miễn dịch trong một thời gian dài kèm theo các triệu chứng trong nhiều tuần hoặc nhiều tháng. Không chỉ biểu hiện bằng các triệu chứng lâm sàng kể trên, người bệnh còn có thể xuất hiện những bất thường cận lâm sàng như tăng men tim kéo dài, rối loạn đường huyết, rối loạn hormon giáp, giảm độ lọc cầu thận; rối loạn chức năng hô hấp (giảm độ khuếch tán phổi, hạn chế dung tích phổi; bất thường hình ảnh học, xơ phổi, giãn phế quản trên CT scan ngực) rối loạn chức năng tâm thất qua siêu âm tim...

          Khỏi bệnh nhưng vẫn cần chăm sóc sức khỏe!

  Khỏi COVID-19 người bệnh cần phải tiếp tục theo dõi và nâng cao sức khỏe toàn diện phục hồi chức năng, vật lý trị liệu, dinh dưỡng và chăm sóc tinh thần, giấc ngủ.

 ▪ Tập thở: Hít vào, thở ra chậm, hít sâu dần dần và thở ra nhẹ nhàng không vội vã và nhịp độ tăng lên từng ngày.

 ▪ Tập thể dục: Hàng ngày vận động nhẹ nhàng như đi bộ chậm, tập thể dục nhẹ, đạp xe đạp rất chậm, tập dưỡng sinh. Tập theo các chương trình thể dục trên đài truyền hình mỗi sáng lúc 5 giờ, nếu tự tập phải đảm bảo 30 phút hàng ngày.

 ▪ Đi bộ: Một nghiên cứu năm 2011 cho thấy người trưởng thành khỏe mạnh có thể đi bộ khoảng từ 4.000 đến 18.000 bước/ngày tùy theo yêu cầu. Tuy nhiên mục tiêu 10.000 bước/ngày là khá phù hợp cho người trưởng thành khỏe mạnh.

  ▪ Dinh dưỡng đúng: Nên chia bữa ăn thành 3-5 bữa mỗi ngày tùy theo sức ăn của người bệnh và kết hợp đa dạng thực phẩm trong khẩu phần ăn, nên ăn nhiều rau, trái cây, uống đủ nước, uống thêm nước ép trái cây, uống sữa, ăn chuối chín để bổ sung Kali. Bổ sung các loại vi chất do tác hại của bệnh COVID-19 nên ăn các loại thực phẩm có nhiều vi chất như cá, tôm, cua, hào, nghêu sò…

  Chăm sóc sức khỏe tinh thần: Ngủ đủ giấc, nghe nhạc, thư giãn và trao đổi thông tin với mọi người xung quanh để cuộc sống trở lại bình thường./.