Bấc apêê crêê cr’ăy doọ lâh ngân năc công vêy muy bơr cha năc crêê dưr ngân, n’leh vaih ploh aham, bhrợ k’ăy coh luônh loom lâng vêy cơnh choom bhrợ chêệt bil. C’nặt t’ruih “Manuyh pa dưah đh’reh cr’ăy coh bhươl cr’noon” bêl đâu, Hôih Nhàn, PV T’ruih pa xul p’rá Cơ Tu prá xay lâng Y sỹ Y Đêl Sơn, Trung tâm Y tế chr’hoong Tây Giang, tỉnh Quảng Nam ooy bh’rợ zâl, cha groong pr’luh cr’ăy k’hiir ploh aham.

Nhăn chào anoo Y Đêl Sơn. Anoo xay truih ooy đhr’năng âng pr’luh cr’ăy k’hiir ploh aham đhị chr’hoong Tây Giang năc dưr vaih cơnh ooy?

Tơợ tr’nơớp c’moo 2024 tước nâu cơy, đơn vị Trung tâm Y tế chr’hoong Tây Giang ơy đương pa dưah 17 cha năc manuyh crêê cr’ăy k’hiir ploh aham. Azi ơy xét nghiệm ha 14 cha năc, coh đêêc vêy 7 cha năc dương tính lâng xét nghiệm Ns1. T’piing lâng c’moo ahay c’moo đâu đợ manuyh crêê pr’luh cr’ăy k’hiir ploh aham m’bứi lâh mơ, c’moo ahay năc 31 cha năc. Trung tâm ơy bhrợ lâh 90 g’luh tước 10 chr’val âng chr’hoong Tây Giang ơy prá xay, p’too pa choom đoọng ha đhanuôr ooy bh’rợ zâl cha groong pr’luh k’hiir ploh aham.

Zr’lụ hân đoo đhị chr’hoong Tây Giang vêy đhr’năng dưr vaih k’rơ âng cr’ăy k’hiir ploh aham?

Ting cơnh azi lêy năc coh cr’noon A Grôông, chr’val A Tiêng, zr’lụ hành chính chr’hoong Tây Giang lâng cr’noon Nal, chr’val Lăng. Nâu đoo năc 2 zr’lụ vêy đhr’năng dưr vaih cr’ăy k’hiir ploh aham k’rơ lâh mơ lâng pazêng zr’lụ n’lơơng ha dang đhanuôr căh n’năl zâl cha groong pr’luh.

Anoo i nhi prá xay râu tu bhrợ t’vaih pr’luh cr’ăy k’hiir ploh aham vêy cơnh choom dưr vaih?

Xang bêl bơơn lêy 17 cha năc crêê cr’ăy k’hiir ploh aham năc azi xiêr lêy coh cr’noon Pr’ning, chr’val Lăng lâng cr’noon A Grôông, chr’val A Tiêng prá xay ooy râu tu bhrợ t’vaih pr’luh cr’ăy k’hiir ploh aham. Pa bhlâng năc coh cr’chăl plêệng k’tiếc căh liêm, ra diu p’răng, ha bu boo năc bhrợ t’vaih râu liêm buôn đoọng ha k’gơu vaih, pa bhlâng năc k’gơu pa trơơi pr’luh cr’ăy. Lâh n’năc, pazêng pr’đươi choom vaih k’độ đác coh bhươn, toor đong, z’rooh đác công bhrợ t’vaih k’gơu ắt vaih bấc. Tơợ đêêc, bhrợ t’vaih pr’luh cr’ăy k’hiir ploh aham.

Nhăn ta mooh I nhi, bêl crêê pr’luh cr’ăy k’hiir ploh aham năc n’leh vaih cơnh ooy đoọng ng’choom n’năl?

Triệu chứng âng pr’luh cr’ăy k’hiir ploh aham n’leh vaih cơnh đâu: Tr’nơơp năc k’hiir, pa khau; râu bơr cậ năc ploh pr’đôm bhrôông coh n’căr. Lâng manuyh ơy vêy cr’ăy n’lơơng ting n’năc vaih k’hiir ploh aham năc n’leh vaih aham coh c’niêng, ha dang ngân lâh mơ bêl lướt pr’noong năc n’leh vaih coh êế.

Pr’luh cr’ăy k’hiir ploh aham la lay cơnh lâng cr’ăy k’hiir n’lơơng, lâng chr’hoong Tây Giang coh x’rịa c’moo 2023 ơy choom zâl t’bil lơi pr’luh cr’ăy k’hiir. Xoọc đâu, pr’luh cr’ăy k’hiir ploh aham căh ơy vêy zơ nươu pa dưah đơ tiêng, tu cơnh đêêc ha dang vaih cr’ăy k’hiir ploh aham đhanuôr năc đơơh tước ooy bệnh viện khám đoọng vêy bác sĩ pa choom ooy bh’rợ pa dưah.

Đoọng cha groong doọ crêê pr’luh cr’ăy k’hiir ploh aham, i nhi vêy xa nay p’too đhanuôr cơnh ooy?

Đoọng cha groong pr’luh cr’ăy k’hiir ploh aham, tr’nơơp đhanuôr năc pa liêm pazêng râu tọ, pr’đươi choom k’độ đác coh bhươn, pếch pa liêm z’rooh đác coh toor đong, bhrợ t’vaih l’thai đoọng k’gơu doọ choom ắt vaih. Xang bêl crêê vaih cr’ăy k’hiir ploh aham đhanuôr năc tước ooy trạm y tế chr’val đăn bhlâng đoọng vêy bác sĩ khám, pa dưah đơơh loon. Đhanuôr căh choom ma chêêc pa dưah coh đong, căh choom k’dua manuyh vêy ma abhô k’bhru. Ắt coh đong bêl bếch năc dzông mùng hân đhơ coh t’ngay lâng ha dum, hân đhơ bêl lướt ooy zơng, ha rêê năc công xấp xa nấp dal têt, dzung đoọng doọ choom k’gơu cắp. Xang bêl pa dưah xang doọ dzợ k’ăy năc đhanuôr oó ơy bhrợ đợ bh’rợ ga lêêh năc ng’đhêy ắt. Cha đăh đợ chr’na đha năh a yêm đoọng đơơh pa chô c’rơ./.

Chăp hơnh y sỹ Y Đêl Sơn.

TRAO ĐỔI VỚI Y SỸ Y ĐÊL SƠN VỀ PHÒNG CHỐNG DỊCH SỐT XUẤT HUYẾT

Sốt xuất huyết là bệnh truyền nhiễm cấp tính, có thể gây thành dịch do vi rút Dengue gây ra. Bệnh lây lan do muỗi vằn đốt người bệnh sau đó truyền bệnh cho người lành qua vết đốt. Đa số trường hợp mắc bệnh nhẹ nhưng cũng có một số trường hợp bệnh diễn biến nặng, biến chứng xuất huyết, trụy mạch, tổn thương đa tạng và có thể gây tử vong. CM “Thầy thuốc buôn làng” hôm nay, Hôih Nhàn, PV Chương trình phát thanh tiếng Cơ Tu trao đổi với Y sỹ Y Đêl Sơn, Trung tâm Y tế huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam về cách phòng chống dịch sốt xuất huyết.

PV: Xin chào anh Y Đêl Sơn. Anh cho biết hiện tình hình dịch sốt xuất huyết trên địa bàn huyện Tây Giang diễn biến như thế nào?

Từ đầu năm 2024 đến nay, đơn vị Trung tâm Y tế huyện Tây Giang đã tiếp nhận điều trị cho 17 người mắc bệnh sốt xuất huyết. Chúng tôi thực hiện xét nghiệm cho 14 người, trong đó có 7 người dương tính với xét nhiệm Ns1. So với năm ngoái năm nay số lượng người mắc bệnh sốt xuất huyết ít hơn, năm ngoái là 31 người. Trung tâm đã tổ chức hơn 90 chuyến đến 10 xã trên địa bàn huyện Tây Giang để tuyên truyền, hướng dẫn bà con về việc phòng chống dịch sốt xuất huyết.

PV: Vùng nào tại huyện Tây Giang có nguy cơ bùng phát dịch sốt xuất huyết?

Theo nhận định của chúng tôi thì tại thôn A Grôông, xã A Tiêng, vùng trung tâm hành chính huyện Tây Giang và thôn Nal, xã Lăng. Đây là 2 địa điểm  có khả năng bùng phát dịch sốt xuất huyết mạnh hơn so với các nơi khác nếu bà con không biết cách phòng chống dịch.

PV: Xin anh cho biết nguyên nhân dẫn đến dịch sốt xuất huyết có thể bùng phát?

Ngay sau khi phát hiện 17 người mắc bệnh sốt xuất huyết chúng tôi tiến hành xuống nơi ổ dịch bùng phát tại thôn Pr’ning, xã Lăng và thôn A Grôông, xã A Tiêng tuyên truyền về nguyên nhân gây ra bệnh sốt xuất huyết. Nhất là khi thời tiết thất thường, sáng nắng, chiều mưa tạo điều kiện thuận lợi cho muỗi phát triển, đặc biệt là muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết. Ngoài ra, những vật có thể đọng nước trong vườn nhà, các dòng chảy cũng tạo điều kiện cho muỗi trú ngụ sinh sôi. Qua đó, gây ra bệnh sốt xuất huyết.

Thưa anh, khi mắc bệnh sốt xuất huyết có những triệu chứng gì để có thể nhận biết? 

Triệu chứng của bệnh sốt xuất huyết thường biểu hiện với những triệu chứng sau đây: Đầu tiên là xuất hiện sốt, cảm lạnh; thứ hai là xuất huyết trên da. Đối với những người đã có bệnh nền rồi mà mắc bệnh sốt xuất huyết sẽ có hiện tượng chảy máu chân răng, nếu bệnh nặng hơn nữa khi đi vệ sinh có hiện tượng máu dính ở phân.

Bệnh sốt xuất huyết khác với bệnh sốt rét, đối với huyện Tây Giang cuối năm 2023 đã không chế được bệnh sốt rét. Hiện nay, bệnh sốt xuất chưa có thuốc điều trị, nên nếu có hiện tượng bị sốt, xuất hiện những chấm đỏ trên da thì bà con nhanh chóng đến bệnh viện khám để được bác sĩ tư vấn cách chữa trị.

Để phòng chống dịch sốt xuất huyết hiệu quả, anh có khuyến cáo gì cho bà con?

Để phòng chống dịch sốt xuất huyết, trước tiên bà con nên dọn dẹp sạch sẽ những chai lọ, vật dụng có thể đọng nước ở trong vườn, khơi thông dòng chảy quanh nhà, tạo không gian thông thoát để muỗi không có điều kiện trú ngụ, phát triển. Sau khi nghi mắc bệnh sốt xuất huyết bà con nên đến ngay trạm y tế xã gần nhất để được bác sĩ khám, chữa trị kịp thời. Bà con không nên tổ chức cúng bói, tự chữa trị ở nhà. Ở nhà khi đi ngủ dù ban ngày hay ban đêm bà con cũng cần phải mắc mùng, kể cả khi đi lên nương rẫy bà con nên mặc áo dài tay để tránh bị muỗi đốt. Sau khi được chữa trị khỏi bệnh sốt xuất huyết bà con không nên làm những việc nặng nhọc vì sức khoẻ chưa hồi phục như trước khi bị bệnh. Cần ăn uống các thức ăn đầy đủ chất dinh dưỡng nhằm sớm hồi phục sức khoẻ.

Cảm ơn y sỹ Y Đêl Sơn./.