Lalăm a hay, đhị vel đong nâu cung ơy dưr vaih zr’lụ boọ vaih pr’luh dại bhrợ 2 cha nắc chêệt. Đhơ cơnh đêêc, bấc đhanuôr coh đâu cung lu lơ, căh pa ghit lâng cr’ay dại nâu.

Mơ m’pâng c’xêê hay, coon n’đil âng Zơ Râm Hom, 13 c’moo ặt đhị thị trấn Thạnh Mỹ, chr’hoong da ding ca coong Nam Giang, tỉnh Quảng Nam crêê a choo cặp. Anoo Hom đoọng năl đhị thị trấn Thạnh Mỹ lalăm hay nắc dưr vaih pr’luh dại lâng cung ơy vaih đhr’năng chêệt tu crêê achoo dại cặp, tu cơnh đêêc tơợ bêl coon n’đil cu crêê achoom cắp năc diic diêl anoo k’rang pa bhlầng. Bơơn apêê y, bác sỹ Trung tâm Y tế chr’hoong pa choom, moon pa rơơt đoọng, anoo crol achoo đoọng cha mêệt lêy, đh’rưah nắc đơơng ca coon tước Trung tâm Y tế đoọng tiêm cha groong: “Diic điêl cu ting bhrợ cơnh moon pa rơớt âng ngành Y tế, tơợ bêl crêê a choo cặp nắc đơơng ca coon tước tiêm, cha mêệt lêy pa ghit đhr’năng âng coon cơnh ooy. Ting cơnh pa choom âng bác sĩ, ha dang achoo leh đhr’năng dại nắc tiêm 5 t’niêm, lalăm năc azi đoọng tiêm 3 t’niêm lalăm. Đhị vel đong, đhr’năng cr’ay dại dzợ dưr vaih bấc. Tơợ bêl crêê achoo cặp đhr’năng crêê dại cơnh lâng coon ma nuyh buôn pa bhlầng. Rơơm cơ quan chức năng tiêm cha groong đoọng ha choo, đoọng k’đhơợng đhr’năng cr’ay dại dưr vaih đhị vel đong”.

Đhị chr’hoong da ding ca coong Nam Giang, pazêng pr’loọng đong n’đoo cung băn achoo, mèo, đong băn bấc tước bơr pêê p’nong ha dợ căh đong n’đoo tiêm vaccine cha groong dại đoọng ha bh’năn băn đay. Rau đâu ặt vaih đhr’năng cr’ay dại k’rơ lâh mơ. Pr’căn Đinh Thị Khương, k’đhơợng lêy đăh bh’rợ tiêm chủng âng Trung tâm Y tế chr’hoong Nam Giang đoọng năl: Đhị chr’hoong ơy leh đhr’năng pr’luh dại, 2 cha nắc lâh chêệt. Đợ apêê crêê a choo cặp xoọc ting bấc zập c’moo. C’moo 2024, Trung tâm pa dưah đoọng 39 cha nắc crêê a choo cắp. Pa bhlầng nắc tơợ tơợp c’moo tước nâu kêi 26 cha nắc crêê achoo, mèo cặp lêy tước Trung tâm Y tế đoọng tiêm cha groong dại. Ting cơnh pr’căn Khương, pazêng ngai crêê achoo, mèo cặp nắc tiêm m’bứi bhlầng 3 t’niêm. Ha dang coh cr’chăl cha mêệt lêy cr’ay, bơơn lêy a choo, mèo lâh chêệt căh cợ leh cr’ay dại nắc ma nuyh crêê coon nạ năc cặp tiêm pa zập 5 t’niêm vaccine. Ha dợ, coh đhr’năng lalua, dzợ vêy ngai crêê achoo, mèo cặp ha dợ căh tước tiêm cha groong, apêê tiêm muy t’niêm a năm xang năc lơi, cơnh đêêc bhrợ vaih cr’ay dại bấc lâh lâng bhrợ ha bh’rợ cha groong cr’ay dại đhị vel đong lưm bấc k’đhap k’ra: “Đhị vel đong, apêê băn achoo, mèo bấc ha dợ căh ngai tiêm cha groong pr’luh cr’ay, rau mưy năc apêê căh lâh  k’rang, rau bơr nắc tiêm 1 t’niêm cha groong dại ha choo, mèo nắc 50 r’bhầu đồng, tr’mung tr’meh lưm  bấc k’đhap k’ra năc apêê căh paghit tiêm. Pazêng apêê crêê achoo cặp lalăm ahay ha dang tiêm 1 t’niêm nắc 240.000 (c’moo 2024) ha dợ c’moo 2025 năc 260 r’bhầu. Cơnh lâng đhanuôr coh đâu năc lướt bhrợ mưy t’ngay công 300 r’bhầu, coh đêêc tiêm lưch 260 r’bhầu nắc đhanuôr k’rang căh vêy zen, vêy ngai tiêm 1 t’niêm, coh đêêc k’dua m’bứi bhlầng nắc 3 t’niêm; ha dang cha mêệt lêy achoo leh đhr’năng dại nắc tiêm 5 t’niêm. Xay moon đoọng ha pêê ghit, ngai căh vêy zên nắc căh tiêm; căh cợ nắc pêê tiêm 1 t’niêm xang lơi”.

Đhị da ding ca coong đhr’năng cr’ay dại ting c’lâng vaih k’rơ lâh mơ, pa  bhlầng nắc moọt hân noo cha noọng, Trung tâm Y tế chr’hoong Nam Giang ơy pa ghit pa zưm lâng ban, ngành, hội, đoàn thể t’bhlầng bh’rợ xay moon, pa dưr dal c’năl âng đhanuôr đăh cr’ay dại. Bác sĩ Tơ Ngôl Vui, Giám đốc Trung tâm Y tế chr’hoong đoọng năl, đh’rưah lâng xay moon tước zập vel bhươl đoọng ha đhanuôr xơợng, Trung tâmm dzợ bhrợ apêê g’luh xay moon lưu động; xay moon đhị zập g’luh họp vel, chr’val lâng xay moon đăh loa phát thanh căh cợ lâng hình ảnh… Bác sĩ Vui đoọng năl, lalăm ahay đhị chr’hoong ơy dưr vaih đhr’năng achoo cặp ha dợ lu lơ căh lướt tiêm tước bêl dưr vaih dại nắc ha dợ tước cơ sở y tế nắc xoọc đêêc lalâh zilưa. Bác sĩ Vui moon pa rơớt, đoọng pa xiêr rau căh pr’đoọng tơợ bêl crêê achoo, mèo cắp, ma nuyh ca ay năc vêy cơnh bhrợ têng xoọc đêêc, xang năc tước cơ sở y tế khám lêy, tiêm cha groong: “Bêl achoo cặp, ahêê nắc rao băng cặp lâng xà phòng xoọc đêêc, rao đhị vòi đác hooi đhị cr’chăl 10-15 phút; rau 2 nắc cha mêệt lêy achoo cặp n’nặc lêy cơnh ooy; pa ghit tiêm vaccine đoọng cha groong. Lalăm ahay năc đhr’năng achoo cặp 1 c’xêê xang căh tộ lướt tiêm, bêl vaih k’hir pưih, k’pân đhí, k’pân đác nắc pr’hân tước bệnh viện, moon nắc cr’ay dại, xoọc đêêc tu cr’ay dại leh vaih nắc a zi đơơng tuyến piing ha dợ tu ơy vaih dại nắc căh dzợ choom pa dưah. Đhr’năng cr’ay dại buôn dưr leh đhị 1 c’xêê; ngân lâh nắc 1 tuần. Lêh cơ năng thực thể: Rau mưy năc ma nuyh crêê achoo cặp; achoo n’nặc dại; ma nuyh ca ay tơợ lâh cr’ay u vaih cr’ay nắc k’hir, k’pân đhí, k’pân đác… nắc đoo leh đhr’năng luôn lêy”./.

NAM GIANG CHỦ ĐỘNG PHÒNG TRÁNH BỆNH DẠI TRONG MÙA NẮNG NÓNG

Mới vào đầu mùa nắng nóng nhưng tại huyện miền núi Nam Giang, tỉnh Quảng Nam đã ghi nhận gần 30 trường hợp bị động vật cắn đến tiêm phòng. Trước đây, tại địa phương này cũng từng xảy ra ổ dịch dại làm 2 trường hợp tử vong. Mặc dù vậy, nhiều bà con nơi đây vẫn còn lờ là, chủ quan với bệnh dại.

Cách đây khoảng nửa tháng, con gái anh Zơ Râm Hom, 13 tuổi ở thị trấn Thạnh Mỹ, huyện miền núi Nam Giang, tỉnh Quảng Nam bị chó nhà cắn. Anh Hom cho biết, tại thị trấn Thạnh Mỹ từng xuất hiện ổ dịch dại và cũng đã có trường hợp tử vong do bị chó dại cắn nên sau khi con gái bị chó cắn vợ chồng anh hết sức lo lắng. Được các y, bác sỹ Trung tâm Y tế huyện hướng dẫn, khuyến cáo, anh nhốt chó để theo dõi, đồng thời đưa ngay con đến Trung tâm Y tế tế để tiêm phòng: “Vợ chồng em tuân thủ khuyến cáo của ngành Y tế, sau khi bị chó cắn thì đưa cháu đi tiêm phòng ngừa ngay, đồng thời theo dõi tình hình của con chó như thế nào. Theo hướng dẫn của bác sĩ, nếu con chó có biểu hiện bị dại thì tiêm 5 mũi, trước mắt chúng tôi cho cháu tiêm 3 mũi trước. Trên địa bàn, tình hình bệnh dại diễn biến phức tạp. Sau khi bị cho cắn nguy cơ bị dại đối với người rất cao. Rất mong cơ quan chức năng mở chiến dịch tiêm phòng cho chó để ngăn chặn nguy cơ bệnh dại trên địa bàn.”

Ở huyện miền núi Nam Giang, hầu như gia đình nào cũng nuôi chó, mèo, nhà nhiều có đến vài ba con nhưng chưa hộ nào chủ động tiêm vaccine phòng dại cho vật nuôi. Điều này tiềm ẩn nguy cơ gia tăng bệnh dại rất cao. Bà Đinh Thị Khương, phụ trách công tác tiêm chủng của Trung tâm Y tế huyện Nam Giang cho biết: Trên địa bàn huyện từng xuất hiện một số ổ dịch dại, 2 trường hợp đã tử vong. Số ca bị chó cắn hiện đang có chiều hướng tăng cao qua từng năm. Năm 2024, Trung tâm ghi nhận 39 trường hợp bị chó cắn. Đặc biệt, mới từ đầu năm đến nay đã có 26 trường hợp bị chó, mèo cắn phải đến Trung tâm Y tế để tiêm phòng. Theo bà Khương, những trường hợp sau khi bị vật nuôi cắn thường phải tiêm ít nhất 3 mũi. Nếu trong thời gian theo dõi bệnh, phát hiện chó, mèo bị chết hoặc có biểu hiện mắc dại thì người bị vật nuôi căn phải tiêm đầy đủ 5 mũi vaccine. Thế nhưng, trên thực tế, vẫn có những trường hợp bị vật nuôi cắn không chủ động tiêm phòng hoặc họ chỉ tiêm một mũi đầu tiên rồi bỏ, điều này làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh dại và khiến cho công tác quản lý, phòng chống bệnh dại trên địa bàn gặp nhiều khó khăn: “Trên địa bàn, họ nuôi chó, mèo nhiều nhưng hầu như không có ai tiêm phòng cho động vật, thứ nhất là họ ít quan tâm, thứ 2 là tiêm 1 mũi phòng dại cho chó mèo là 50 ngàn đồng, kinh tế khó khăn họ không chủ động đi tiêm.. Những trường hợp bị chó cắn trước đây nếu tiêm 1 mũi là 240.000 (năm 2024), nhưng năm 2025 đã là 260 ngàn. Đối với bà con trên này đi làm một ngày công chỉ được 300 ngàn, trong khí tiêm mất 260 ngàn nên bà con e ngại không đủ tiền, có những người chỉ tiêm 1 mũi, trong khi yêu cầu phải tiêm ít nhất 3 mũi; nếu theo dõi chó có biểu hiện mắc dại phải tiêm 5 mũi. Mình tư vấn cho họ rất cụ thể, có người không có kinh phí thì họ đi về không tiêm; còn không họ chỉ tiêm 1 mũi rồi bỏ.”

Trước nguy cơ bệnh dại có chiều hướng gia tăng và diễn biến phức tạp ở miền núi, nhất là vào mùa hè, Trung tâm Y tế huyện Nam Giang đã chủ động phối hợp với ban, ngành, hội, đoàn thể đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người dân về bệnh dại. Bác sĩ Tơ Ngôl Vui, Giám đốc Trung tâm Y tế huyện cho biết, cùng với tuyên truyền trực tiếp đến từng thôn, bản, người dân, Trung tâm còn tổ chức các đợt truyền thông lưu động; tuyên truyền lồng ghép trong các cuộc họp thôn, xã và tuyên truyền qua loa phát thanh hoặc bằng hình ảnh trực quan sinh động…  Bác sĩ Vui cho biết, trước đây, trên địa bàn huyện từng xảy ra trường hợp bị chó cắn nhưng chủ quan không đi tiêm phòng đến khi người bệnh phát dại mới tìm đến cơ sở y tế thì lúc đó đã quá muộn. Bác sĩ Vui khuyến cáo, để hạn chế rủi ro sau khi bị chó, mèo cắn, bệnh nhân cần có biện pháp xử trí tại chỗ, sau đó chủ động đến cơ sở y tế thăm, khám và tiêm phòng đầy đủ: “Khi bị chó cắn, chúng ta phải xử lý tại vết cắn bằng nước xà phòng rửa ngay tại đó, nước tự chảy trong thời gian 10-15 phút; thứ 2 là phải theo dõi con chó sau khi cắn nếu thấy có biểu hiện nghi ngờ thìphải nhốt lại; chủ động tiêm vaccine để phòng ngừa.Trước đây có trường hợp cắn 1 tháng rồi vẫn không chịu đi tiêm, khi phát bệnh sốt, sợ gió, sợ nước mới tìm tới bệnh viện, chẩn đoán bị dại rồi, lúc đó phát bệnh dại rồi thì chúng tôi chuyển lên tuyến trên ngay nhưng đã lên cơn dại rồi thì không thể cứu được. Diễn biến bệnh dại thường dưới 1 tháng; cấp tính khoảng 1 tuần. Triệu chứng cơ năng thực thể: Thứ nhất là bệnh nhân có tiền sử bị chó cắn; chó đó dại; bệnh nhân sau thời gian ủ bệnh thì sốt cao, sợ gió, sợ nước…đó là triệu chứng điển hình”./.