Pr’loọng đong t’cooh Ta Rương Mão ăt coh vel 1, chr’val Thượng Long, chr’hoong da ding ca coong Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế, năc muy coh hăt pr’loọng dzợ bhrợ têng a lăc crêê cơnh âng ma nưih Cơ Tu. T’cooh Ta Rương Mão xay moon, a lăc năc râu pr’ộm căh choom căh vêy coh pr’ăt tr’mông âng đha nuôr, pa bhlâng năc moot apêê bhiêc bhan têt toc. Đoọng vêy muy râu a lăc đha hum yêm la lay, tơợ a hay, đha nuôr Cơ Tu âi bhrợ t’vaih piêng la lay âng đay. Moon piêng âng đha nuôr coh đâu vêy cơnh đha hum yêm la lay năc đoo tu bơơn bhrợ têng zêng tơợ tơơm r’veh coh crâng. N’đhang, bâc c’moo đăn đâu, pr’đươi đoọng bhrợ piêng crêê tr’luc, pa zum lâng bh’rợ căh bhrợ crêê cơnh quy trình, âi bhrợ cr’đơơng tươc râu yêm đha hum âng piêng n’nâu căh dzợ lâh vêy. Đhị đhr’năng la lua n’nâu, t’cooh Ta Rương Mão âi p’zay chơơc t’bơơn năl, t’mooh xơợng ng’cơnh bhrợ piêng tơợ apêê t’cooh t’ha cơnh lâng rơơm kiêng bơơn chơơc lêy lâng zư đơc râu đha hum yêm âng acoon coh Cơ Tu:“A lăc n’nâu vêy u yêm cơnh đâu, n’dhơ đhơ mơ bâc may ộm công doó bhrợ ca ay a cọ. Râu bơr cớ, bêl may tơơp ộm, xơợng cóh tu n’tác vêy cơnh đơp ta bha, n’đhang đợ may lơợn tươc gooc xơợng ngam ngam a tăng tăng lâng pa bhlâng ănc bêl xiêr tươc p’lung năc xợơng u chriêt cơnh ahêê ộm đac chriêt nêy. Xang n’năc cr’dâng mơ đêêc a tôh, ga ưng puih lâng bhrông c’târ. Ộm bâc, n’đhơ đhơ mơ boọl năc doó vêy ca ay a cọ cơnh ộm apêê a lăc ta bhrợ lâng piêng ta pa câl  xooc đâu.”

Ting t’cooh Ta Rương Mão, đoọng vêy a lăc đha hum yêm, ma nưih Cơ Tu năc  ga lêêh bhlâng, chơơc lêy lâh 10 râu r’veh coh crâng bhơi cơnh, v’ving, a puung pa rih, ch’hêêng… T’cooh Ta Rương Mão đoọng năl p’xoọng, bh’rợ bhrợ piêng năc choom xơợng bhrợ crêê cơnh, crêê mơ lâng z’lâh bâc râu bh’rợ. Bêl piêng xang bhrợ, năc ha âu dơc pa liêm; a lăc xang bêl uh zê ệ năc bơơn k’độ coh acoon dăng hăt bhlâng 6 c’xêê đoọng k’đhơợng nhâm cr’chăl u lă lơi andehyt, đoọng ma nưih ộm doó xơợng ca ay a cọ, doó ra hal đac.“Coh c’bhuh r’veh đoọng bhrợ piêng zêng năc pay tơợ tơơm z’nươu coh crâng bhơi. Tu cơnh đêêc choom pa dưah ha zâp ngai lâng pa dưr c’rơ ha hêê. Công choom zư muy bơr cr’ay buôn lum cơnh dzung têy chriêt, ca ay luônh, ca ay măt, cay loom, pal rơơc, căh mă cha cha, ga lêêh ca bao… A lăc choom đoọng ộm căh câ xut têy dzung eh bhrộ… n’đhang, apêê pân đil xooc ăt a chăc k’đhap năc căh choom ộm, năc muy bêl xang ăt ca coon năc vêy đươi đoọng xut.”

Cơnh lâng t’cooh Mão, bhrợ piêng căh muy bhrợ t’vaih pr’ộm yêm đha hum cơnh lâng bâc râu pr’đươi liêm ha c’rơ năc dzợ đoọng zư đơc c’leh văn hóa ty đanh âng đha nuôr Cơ Tu. Xooc đâu, a lăc Ta Rương Mão vêy vaih muy trang web đoọng xay pa căh bh’nơơn. T’cooh Nguyễn Hữu Ánh, Trưởng phòng Nông nghiệp chr’hoong Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế, moon, đươi t’cooh Ta Rương Mão năc bh’nơơn a lăc đha hum yêm âng đha nuôr Cơ Tu coh da ding ca coong Nam Đông âi vaih coh prang k’tiêc k’ruung. Lâng a lăng liêm c’rơ Ta Rương Mão âi bơơn chơơih pay năc bh’nơơn nông nghiệp liêm choom âng chr’hoong da ding ca coong Nam Đông:“A lăc liêm c’rơ bơơn đươi dua tơợ piêng bhrợ tơợ apêê tơơm z’nươu coh crâng pa bhlâng liêm ha c’rơ. Xooc a lăc liêm c’rơ âng t’cooh Ta Rương Mão n’nâu năc muy coh apêê bh’nơơn OCOP âng Nam Đông bơơn 3 sao./.”

Men rượu của người Cơ Tu – Mang hương vị núi rừng

     Alăng Lợi

Chắt lọc từ hơn 10 loại thảo dược thiên nhiên, men rượu của đồng bào Cơ Tu ở huyện miền núi Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế mang hương vị rất riêng không nơi nào có được.

  Gia đình ông Ta Rương Mão ở thôn1, xã Thượng Long, huyện miền núi Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế, là một trong số ít hộ còn sản xuất loại rượu truyền thống của đồng bào Cơ Tu. Ông Ta Rương Mão chia sẻ, rượu là thức uống không thể thiếu trong cuộc sống đồng bào, đặc biệt vào những dịp lễ trang trọng. Để có một loại rượu thơm ngon đặc trưng, từ xa xưa, bà con Cơ Tu đã tạo ra men rượu của riêng mình. Sở dĩ men rượu của đồng bào nơi đây có hương vị đặc trưng do được chế biến hoàn toàn từ nguyên liệu thiên nhiên. Đáng buồn là, những năm gần đây, nguyên liệu chế biến bị pha tạp, cộng với việc không tuân thủ quy trình sản xuất, đã ảnh hưởng đến chất lượng của sản phẩm men rượu truyền thống này. Trước thực tế này, ông Ta Rương Mão đã dày công tìm tòi, học hỏi kinh nghiệm chế biến rượu từ những bậc cao niên với  mong muốn tìm lại hương vị rượu truyền thống của dân tộc mình: “Rượu mà nấu từ men của đồng bào Cơ Tu mình có đặc biệt là ta có uống nhiều bao nhiêu cũng không bị đau đầu. Thứ hai, khi mới uống cảm giác ở đầu lưỡi có vẻ hơi nhạt, nhưng khi xuống đến cổ họng, ta lại nghe ngọn ngọt pha một chút đắng, và đặc biệt khi xuống tận dạ dày ta không bị nóng rát mà thay vào đó là cảm giác mát lạnh như mình uống nước đá vậy. Sau đó khoảng 1 lúc thì nghe nóng ửng ở tai. Uống có say mấy say nhưng không bị đau đầu như các loại rượu làm từ một số men trên thị trường.”

Theo ông Ta Rương Mão, để có một mẻ rượu ngon, người Cơ Tu phải bỏ ra nhiều công sức, tìm hơn 10 loại thảo dược từ rừng như, cây vàng đằng, thạch xương bồ, gừng rừng, riềng rừng, thiên niên kiện, trầu rừng, hà thủ ô, cây xa cạn, bắc hà rừng, ngũ gia bì..... Ông Ta Rương Mão cho biết thêm, khâu chế biến men phải thực hiện đúng quy trình, trải qua nhiều công đoạn. Sau khi chế biến xong, men Rượu được ủ rất cẩn thận; rượu sau khi chưng cất xong được đựng trong chum sành ít nhất 6 tháng để đảm bảo quá trình khử andehyt tự nhiên, đảm bảo cho người sử dụng không đau đầu, không bị khát nước. “Trong thành phần để tạo nên men rượu đều là những thành phần thảo dược lấy từ trong rừng núi. Vì thế có thể chữa bệnh cho mọi người và nâng cao sinh lực, tăng cường sức khoẻ. Có thể điều trị được một số bệnh thường gặp theo mùa như chân tay lạnh, đau bụng, đau mắt hay đau gan, thận, vàng da, kén ăn, bổ gân bổ cốt, giảm cholestoron trong máu…Rượu có thể dùng để uống hoặc xoa bóp tay chân, giãn cơ, giãn cốt, sưng tấy, đau nhức cơ thể... Tuy nhiên, những phụ nữ đang mang thai không được sử dụng, chỉ được dùng sau khi đẻ để xoa bóp, hơ háp.”

Với ông Mão, chế biến men rượu không chỉ tạo thức uống chất lượng với nhiều tác dụng sinh dưỡng mà còn để lưu giữ nét văn hóa truyền thống của đồng bào Cơ Tu. Hiện nay, rượu Ta Rương Mão có hẳn một trang web để quảng bá, giới thiệu sản phẩm. Ông Nguyễn Hữu Ánh, Trưởng phòng Nông nghiệp huyện Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế, cho rằng, nhờ ông Ta Rương Mão mà sản phẩm rượu truyền thống của đồng bào Cơ Tu ở huyện vùng cao Nam Đông đã có mặt tại hầu khắp các tỉnh, thành trong cả nước. Và men rượu dưỡng sinh Ta Rương Mão đã được chọn là sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu của huyện miền núi Nam Đông, được bảo hộ sở hữu trí tuệ: “Rượu dưỡng sinh được dùng từ men làm từ các loại thảo dược rất tốt cho sức khỏe. Hiện nay, rượu dưỡng sinh của ông Ta Rương Mão này là một trong những sản phẩm OCOP của Nam Đông mức 3 sao./.”