Nắc đong muy bhrợ ha rêê tỵ, pr’loọng đong Bhlup Lan, ặt cóh vel Công Dồn, chr’val Zuốih, chr’hoong Nam Giang, tỉnh Quảng Nam vêy bấc k’tiếc ha rêê lâng nang chr’nóh. Bấc c’moo l’lăm, tu cắh năl cơnh bhrợ têng chóh bêêthj, pr’loọng đong a ngắh Lan n’đhơ p’zay bhrợ têng cắh đhêy ặt nắc pr’ặt tr’mông công lum bâc zr’nắh k’đháp. Bơr pêê c’moo đăn đâu, a ngắh âi tr’xăl muy bơr đhăm k’tiếc chóh ha roo cắh liêm dzang chóh k’noọ 50 bha lâng prí, đươi vêy cơnh đêếc pr’ặt tr’mông bơơn ta clơ bấc. A ngắh Lan đoọng năl, chóh prí ra rít doó k’đháp nắc u buôn lấh chóh ha roo, zấp tuần pr’loọng đong a ngắh bơơn pa chô tơợ 350 tước 500 r’bhâu đồng tơợ bh’rợ pa câl prí. Tơơm prí đoọng pa chô z’zăng yêm têêm, dh’rứah lâng apêê pr’đơợ n’lơơng, pr’loọng đong a ngắh âi zước lúh đhị pr’loọng đha rựt cóh c’moo 2018 n’nâu. “Prí ra riết apêê tước câl đhị đong tước 10.000 đồng muy pơơng. Ha dợ apêê prí n’lơơng nắc đhêêng 3000 tước 5000 đồng a năm muy pơơng. L’lăm a hay, bhrợ ha rêê zr’nắh a bhlâng, tơợ tal, róh choọt,… toọt c’moo vêy bơơn pa chô muy chu, công bấc c’moo cắh zấp cha. Ha dợ nâu câi, chóh prí buôn lấh, doó lấh tặ p’răng, prúh nh’nhúc nắc pa chô z’zăng bấc”.

Prí ra riết nắc tơơm chr’nóh tơợ a hay âng vel đong da ding ca coong Nam Giang. Tơợ tước tươc nâu câi, đha nuôr chóh la léh ma múch, bấc nắc chóh đoọng cha, hắt ngai pa chắp tước zư x’mỉ rleey lâng pa dưr đoọng pa câl. Tơợ bêl chr’hoong Nam Giang vêy c’lâng x âny tr’xăl tơơm chr’nóh acoon bh’năn cơnh lâng pr’đhang “ 3 râu tơơm, 3 râu bh’năn”, apêê vel đong ma chơớih pay acoon bh;năn, tơơm chr’nóh liêm glặp đoọng pa dưr. Chr’val Zuốih âi chơớih pay tơơm prí ra riết lâng pa đớp ha Hội Pân đil chr’val k’đhơợng bhrợ tơợ bh’rợ p’too moon, pa choom đoọng ha hội viên ng’cơnh chóh lâng zư x’mir lêy prí ra riết. Bơơn ting pấh apêê lớp pa choom đoọng xay bhrợ apêê pr’đhang bhrợ cha ting c’lâng hàng hóa; đươi dua khoa học kỹ thuật ooy bh’rợ tr’nêng, a moó Bhling Chơn ặt cóh vel Pa Đhí, chr’val Zuốih âi xăl k’noọ 1 hécta bha đưn dzang chóh prí. A moó Chơn đọong năl: Xang muy c’moo, k’noọ 100 bha lâng prí  ra riết âi dưr váih liêm, plóh c’nung liêm, pơơng ga mắc. Tu  prí buôn chóhm doó lấh pr’lúh, k’rong bhrợ nắc doó bấc, đơớh choom pa chô. Ha dang zư x’mir lêy liêm, prí  choom chóh 1 hân oo nắc pa chô 3 hân noo vêy xăl chóh cóh bha lâng la lay. Cơnh lâng k’noọ 100 bha lâng príh ra riết, zấp bha alang plóh c’nuung veye dâng 8-10 pơơng. Zấp t’ngay, a moó Chơn zêng vêy prí pa câl. Tơợ bêl k’rong bhrợ chóh prí ra riết, pr’loọng đong a moó Chơn vêy râu pa chô lấh 90 ức đồng/c’moo: “Bêl tơợp chóh cắh âi năl cơnh chóh lâng zư x’mir lêy, prí zêng ma a gâng, cắh choom cha ốt. tơợ vêy apêê cán bộ pân đil pa choom đoọng, tước nâu câi nang prí âi dưr liêm, pa chô công z’zăng”.

A moó A lăng Thị Lý, Chủ tịch Hội Pân đil chr’val Zuốih, chr’hoong Nam Giang, đoọng năl, xơợng bhrợ pr’đhang pân đil bhrợ cha, Hội pân đil chr’val Zuốih âi p’too moon apêê Chi hội, nắc ting pr’đơợ âng zấp Chi hội ma bhrợ pa dưr pr’đhang bhrợ cha liêm glặp. Cóh đêếc, pr’đhang chóh prí ra riết âng vel đong tr’nơợp âi chô đơơng râu liêm choom. Đhị pr’đhang n’nâu, âi vêy bấc pr’loọng đong hội viên ma zước lúh đhị pr’loọng đha rựt. A moó A Lăng Thị Lý moon: “Tr’piing lâng tơơm keo lâng muy bơr tơơm z’nươu n’lơơng nắc xoọc đâu tơơm prí ra riết chô đơơng bh’nơơn liêm choom bhlâng cóh vel đong. Brương tr’nu, Hội pân đil vêy t’bhlâng p’too moon hội viên tiing pấh pr’đhang chóh prí ra riết, pa choom đoọng ng’cơnh chóh lâng zư x’mir lêy. Dhd’rứah lâng n’nắc, Hội Pân đil chr’val vêy ptêệt lâng apêê ma nứih buôn k’rong pay câl prí, xay trúih ting pấh apêê t’ngay hội chợ đhị vel đong,…. Zooi apêê hội viên vêy p’xoọng râu pa chô, z;lấh đha rựt nhâm mâng”.

Tơợ tơơm prí ra riết, pr’ặt tr’mông bấc hội viên pân đil Cơ Tu cóh chr’val Zuốih tr’xăl ta clơ bấc. K’dâng bấc c’moo ha y, chr’val Zuốih nắc vêy t’bhlâng bhrợ t’bhứah nang chóh prí, chroi đoọng pa xiêr đha rựt, chroi đoọng bhrợ têng xang bh’rợ xa nay bhrợ pa dưr vel bhươl t’mêê âng vel đong./.

Cơ hội thoát nghèo từ cây chuối tiêu

                                       A lăng Lợi

Vài năm trở lại đây, cây chuối tiêu đã trở thành nguồn thu nhập chính của bà con vùng cao huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam. Cây trồng này không chỉ giúp bà con có cơ hội thoát nghèo bền vững mà còn cho thu nhập ổn định, lợi nhuận cao rất nhiều so với lúa rẫy và cây trồng truyền thống khác.

  Là hộ thuần nông, gia đình bà Bhlúp Lan, ở thôn Công Dồn, xã Zuốih, huyện miền núi Nam Giang, tỉnh Quảng Nam có nhiều đất rẫy và vườn đồi. Nhiều năm trước, do không biết cách chuyển đổi cơ cấu cây trồng, gia đình bà dù chăm chỉ làm lụng quanh năm nhưng đời sống vẫn gặp nhiều khó khăn. Vài năm gần đây, bà đã chuyển đổi một số diện tích đất trồng lúa rẫy kém hiệu quả sang trồng gần 50 gốc chuối tiêu, nhờ đó, đời sống được cải thiện hơn hẳn. Bà Lan cho biết, trồng chuối tiêu không khó, lại khỏe hơn trồng lúa nhiều, mỗi tuần gia đình bà đều thu từ 350 đến 500 nghìn đồng từ việc bán chuối. Cây chuối cho thu nhập ổn định, cùng với các nguồn khác, gia đình bà đã mạnh dạn đăng ký thoát nghèo trong năm 2018 này. “Chuối tiêu thương lái đến mua tại vườn một nải tới 10.000 đồng. Còn các loại chuối khác chỉ có 3000 đến 5000 đồng một nải thôi. Trước đây, làm rẫy khổ lắm, nhiều công đoạn từ phát, đốt, dọn, tỉa... cả năm mới được thu hoạch một lần, không đủ ăn. Con bây giờ, trồng chuối khỏe hơn nhiều, ít phải giang nắng mà cho thu nhập tương đối cao, cao gấp nhiều lần trồng lúa rẫy”.

Chuối tiêu là cây trồng bản địa ở vùng cao Nam Giang. Từ trước đến nay, bà con trồng nhỏ lẻ vài bụi, chủ yếu trồng để ăn nên ít ai chú ý chăm sóc và phát triển để kiếm thu nhập. Từ khi huyện Nam Giang có chủ trương chuyển đổi cây trồng với mô hình “ 3 cây, 3 con”, các địa phương chọn con vật, cây trồng phụ hợp để phát triển. Xã Zuốih đã chọn cây chuối tiêu và giao cho Hội Phụ nữ xã đảm nhận công việc từ tuyên truyền, tập huấn, hướng dẫn hội viên kỹ thuật trồng, chăm sóc cây chuối tiêu. Được tham gia các lớp tập huấn triển khai các mô hình kinh tế theo hướng hàng hóa; áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, chị Bhling Chơn ở thôn Pa Đhí, xã Zuốih đã mạnh dạn chuyển đổi gần 1 hécta đất đồi sang trồng cây chuối tiêu. Chị Chơn cho biết: Sau một năm, gần 100 gốc chuối tiêu đều sinh trưởng, phát triển tốt, chuối ra buồng đều, nải to. Vì cây chuối dễ trồng, ít sâu bệnh, vốn đầu tư ít, thời gian sinh trưởng ngắn lại cho thu nhập kinh tế cao. Nếu chăm sóc tốt, cây chuối tiêu có thể trồng 1 vụ mà cho thu hoạch liền 3 vụ rồi mới thay gốc mới. Với gần 100 gốc chuối tiêu, trung bình mỗi cây trổ buồng có khoảng 8 đến 10 nải. Hằng ngày, chị Chơn đều có chuối tiêu bán. Từ khi đầu tư trồng chuối tiêu, gia đình chị Chơn có thu nhập hơn 90 triệu đồng/năm. “Hồi mới trồng chưa biết kỹ thuật trồng và chăm sóc nên chuối không có năng suất, nhưng khi được cán bộ phụ nữ hướng dẫn, đến nay vườn chuối đã phát triển tốt, thu nhập cũng tương đối cao”.

Bà Alăng Thị Lý, Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Zuốih, huyện Nam Giang,  cho biết, thực hiện mô hình phụ nữ làm kinh tế, Hội phụ nữ xã zuốih  đã vận động các Chi hội, tùy điều kiện và đặc thù ở mỗi Chi hội mà xây dựng mô hình kinh tế phù hợp. Trong đó, mô hình trồng cây chuối tiêu bản địa bước đầu đã mang lại hiệu quả thiết thực. Qua mô hình này, đã có nhiều gia đình hội viên đăng ký thoát nghèo. Bà Alăng Thị Lý nói: “So với cây keo và một số cây dược liệu khác thì hiện nay cây chuối tiêu mang lại hiệu quả rõ nhất ở địa phương. Sắp tới, hội phụ nữ tiếp tục vận động hội viên tham gia mô hình trồng chuối tiêu, hướng dẫn kỹ thuật trồng và chăm sóc trồng cây chuối tiêu. Đồng thời, Hội Phụ nữ xã sẽ liên kết với các thương lái ở dưới xuôi, giới thiệu quảng bá tham gia các ngày hội chợ tại địa phương... giúp các hội viên có thêm thu nhập, thoát nghèo bền vững”.

Từ cây chuối tiêu, cuộc sống nhiều hội viên phụ nữ Cơ Tu ở xã Zuốih đổi thay rất nhiều. Dự định những năm tới, xã Zuốih tiếp tục mở rộng diện tích vườn chuối, góp phần giảm nghèo, góp phần hoàn thành chương trình xây dựng nông thôn mới của địa phương./.