Xang bêl vêy Chính phủ mr’cơnh cr’noọ xa nay xay moon bh’rợ zư lêy lâng pa dưr t’nơơm sâm Ngọc Linh (sâm Việt Nam) tước ooy c’moo 2030, bh’rợ zư lêy lâng choh bhrợ sâm Ngọc Linh coh chr’hoong Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam ting t’ngay dưr vaih k’rơ lâh mơ. Apêê ngành, zập cấp tơợ Trung ương tước ooy vel đong ơy xay bhrợ k’rơ pa bhlâng, bhrợ t’vaih bấc rau chr’nắp, bhrợ t’vaih rau tr’xăl coh cr’noọ bh’rợ âng đhanuôr, t’bhlâng pa dưr kinh tế xã hội vel đong.

         Nam Trà My nắc chr’hoong da ding k’coong, ắt n’đắh Tây Nam âng tỉnh Quảng Nam. Chr’hoong Nam Trà My nắc zr’lụ ắt mamông âng đhanuôr Cadong, Xêđăng, Bh’noong, Kinh đh’rưah lâng đhi a noo acoon coh n’lơơng. Đhanuôr pazêng acoon coh đhị zr’lụ chr’hoong ắt mamông đh’rưah, vêy pr’ắt bh’rợ zư lêy crâng, zay pa bhrợ ta têng, đoàn kết, tr’zúp tr’zooi đh’rưah.

          Coh đhr’năng dal k’dâng tơợ 1 r’bhâu m tước 1.500 m t’piing lâng mặt đác biển, đợ đác boo vaih coh pazêng c’xêê, đhr’năng tr’clá âng mặt t’ngay z’zăng k’rơ, độ ẩm âng không khí dal, k’tiếc liêm lâng chr’nắp bhlâng mặt k’tiếc crâng doọ vêy u cloót nắc liêm crêê ha bh’rợ t’nơơm n’loong chắt vaih, liêm choom bhlâng nắc lâng t’nơơm z’nươu. Xoọc đâu, t’nơơm z’nươu cóh chr’hoong Nam Trà My bấc pa bhlâng, cơnh: quế Trà My, đẳng sẩm, sâm quy, giảo cổ lam, lam kim tuyến, sơn tra, sa nhân… chr’nắp bhlâng nắc t’nơơm sâm Ngọc Linh vêy đhanuôr coh pazêng chr’val đhị chr’hoong Nam Trà My choh, chrooi đoọng rau chr’nắp ooy bh’rợ t’bil ha ul pa xiêr đharứt đơơh lâng nhâm mâng.

          Xay moon rau chr’nắp lâng đoọng zư đớc m’ma t’nơơm sâm Ngọc Linh đươi dua coh bh’rợ choh t’bấc m’ma sâm, pa xiêr đhr’năng tal crâng, c’moo 2012, chr’hoong Nam Trà My ơy xay bhrợ Nghị quyết số 05 ooy xa nay bh’rợ zư lêy lâng choh t’bấc sâm Ngọc Linh cr’chăl c’moo 2013- 2020. Tơợ đêếc, tơợ pazêng rau vốn n’lơơng cơnh Nghị quyết 30a, xa nay bh’rợ 135 cr’chăl 2, xa nay bh’rợ bhrợ têng bhươl cr’noon t’mêê… nắc t’bhlâng k’rong bhrợ choh t’bấc sâm Ngọc Linh coh 3 chr’val Trà Nam, Trà Linh lâng Trà Cang. T’cooh xa nay chr’hoong Nam Trà My ơy lướt xay moon, p’too pa choom đhanuôr xăl bh’rợ, bhrợ têng cơnh t’mêê, cr’chăl choh bhrợ t’nơơm sâm a coon tơợ c’xêê 10 tước c’xêê 11 ( coh cr’chăl hân noo ha ọt) nắc xăl choh coh c’xêê 7 lâng c’xêê 8 coh zập c’moo, bhrợ pa dưr đhr’năng chắt vaih âng t’nơơm acoon tước lâh 30%. Đh’rưah lâng đêếc, k’rong pazêng vốn âng Nhà nước zúp zooi đoọng ha pr’loọng đong đharứt, pr’loọng đong zr’năh k’đháp manuyh acoon coh choh bhrợ sâm Ngọc Linh đhị apêê chr’val cơnh Trà Nam, Trà Linh lâng Trà Cang…

        T’cooh Hồ Quang Bửu, Chủ tịch UBND chr’hoong Nam Trà My xay moon, t’nơơm sâm Ngọc Linh xoọc vêy ta choh coh 7/10 chr’val âng tỉnh Quảng Nam, coh tr’nơớp ơy t’vaih đợ bh’nơơn chr’nắp, đợ t’nơơm chắt vaih lâh 70%. Chr’hoong ơy bhrợ têng bh’rợ xa nay bh’rợ môi trường crâng đoỌng đhanuôr đhị zr’lụ choh sâm Ngọc Linh; coh đếêc 39 c’bhuh lâng lâh 900 pr’loọng đong nhăn choh bhrợ, lâng đhăm ga mắc lâh 1.133 hecta. C’bhuh tín dụng công ơy k’rong zên đoọng vặ ha apêê pr’loong đong choh sâm Ngọc Linh. Xoọc đâu vêy lâh 50 tỷ đồng ơy vêy ta đoọng vặ lâng k’nặ 600 pr’loọng đong vặ…

         Ting cơnh xay moon âng chính quyền vel đong, cr’noọ âng đhanuôr coh zr’lụ da ding k’coong Nam Trà My ơy tr’xăl bấc pa bhlâng. Đhanuôr n’năl zư crâng đoọng choh sâm Ngọc Linh. Pazêng apêê pr’loong đong đhanuôr n’năl đươi đhăm k’tiếc coh crâng. Ting n’nắc, n’năl cơnh đươi zên vặ đoọng choh sâm; ơy vêy pr’loọng đong vặ zên tước k’ha riêng ức đồng đoọng choh bhrợ. Ha dang cơnh ahay đợ pr’loọng đong choh sâm đhị 3 chr’val Trà Nam, Trà Linh lâng Trà Cang k’dâng mơ 110 pr’loọng đong nắc tước nâu cơy vêy mơ 645 pr’loọng đong.

          Xoọc đâu, bh’rợ choh sâm Ngọc Linh coh chr’hoong Nam Trà My xoọc ting t’ngay dưr vaih k’rơ lâh mơ; pr’ắt tr’mông âng đhanuôr ting t’ngay liêm crêê lâh mơ. Bấc pr’loong đong đharứt ơy dưr vaih pr’loong đong k’van, k’bhộ lâng bhươl cr’noon da ding k’coong ting t’ngay la liêm pr’hay lâh mơ đươi tơợ bh’rợ choh sâm Ngọc Linh. T’cooh Nguyễn Hoàng Thọ, ắt đhị chr’val Trà Mai, chr’hoong Nam Trà My nắc manuyh ting choh sâm Ngọc Linh xay moon, l’lăm ahay, đhanuôr nắc ma col n’loong, căh cậ ma choh sâm, căh ting cơnh cr’noọ xa nay; nâu cơy cr’noọ âng đhanuôr tr’xăl bấc pa bhlâng, t’đui ooy cr’noọ: kiêng choh sâm nắc zư crâng. Tơợ đêếc, bh’rợ col n’loong, pa hư crâng công xiêr bấc.

           Đươi vêy cơnh đêếc, nắc kinh tế - xã hội âng chr’hoong Nam Trà My công cơnh pr’ắt tr’mông âng đhanuôr ting t’ngay tr’xăl. Đợ pr’loọng đong đharứt coh c’moo 2016 xiêr mơ 4,66% t’piing lâng c’moo 2015. Rơơm kiêng, lâng rau c’lâng bh’rợ crêê liêm, t’nơơm sâm Ngọc Linh nắc t’nơơm chr’noh t’bil đharứt nhâm mâng, bhrợ đoọng ha đhanuôr coh zr’lụ da ding k’coong – zr’lụ căn cứ địa cách mạng dưr k’van k’bhộ tơợ đhăm k’tiếc âng vel đong đay./.

Sâm Ngọc Linh cải thiện đời sống người dân vùng cao

         Sau khi được Chính phủ thống nhất thông qua Đề án bảo tồn và phát triển cây sâm Ngọc Linh (sâm Việt Nam) đến năm 2030, công tác bảo tồn và phát triển cây sâm Ngọc Linh ở huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam ngày càng phát triển mạnh. Các ngành, các cấp từ Trung ương đến địa phương đã vào cuộc một cách quyết liệt, đem lại nhiều kết quả quan trọng, góp phần thay đổi nhận thức người dân, đẩy mạnh phát triển kinh tế xã hội tại địa phương.

           Nam Trà My là huyện miền núi, nằm ở phía Tây Nam của tỉnh Quảng Nam. Huyện Nam Trà My là nơi sinh sống của đồng bào Cadong, Xêđăng, Bh’nông, Kinh cùng các dân tộc anh em khác. Đồng bào các dân tộc trên địa bàn huyện chung sống xen kẽ với nhau, có truyền thống bám đất giữ rừng, cần cù lao động, đoàn kết, đùm bọc giúp đỡ lẫn nhau. 

         Ở độ cao trung bình khoảng 1.000m đến 1.500m so với mực nước biển, lượng mưa trải đều trong các tháng, cường độ chiếu sáng khá, độ ẩm không khí cao, đất đai màu mỡ và đặc biệt tầng đất mặt của rừng ít bị bào mòn nên rất thuận lợi cho cây trồng sinh trưởng, phát triển tốt, nhất là đối với cây dược liệu. Hiện tại, cây dược liệu ở huyện Nam Trà My rất phong phú và đa dạng như: quế Trà My, đẳng sâm (sâm nam), sâm quy, giảo cổ lam, lan kim tuyến (lan gấm), sơn tra, sa nhân…, nhất là cây sâm Ngọc Linh được người dân các xã trên địa bàn huyện Nam Trà My trồng, góp phần quan trọng vào việc xóa đói, giảm nghèo nhanh và bền vững. 

        Xác định được tầm quan trọng và để bảo tồn nguồn giống cây sâm Ngọc Linh phục vụ cho việc phát triển vùng sâm nguyên liệu, góp phần hạn chế nạn phá rừng, năm 2012, huyện Nam Trà My đã thông qua Nghị quyết số 05 về Đề án bảo tồn và phát triển cây sâm Ngọc Linh giai đoạn 2013-2020. Trên cơ sở đó, từ các nguồn vốn khác nhau như Nghị quyết 30a, Chương trình 135 giai đoạn 2, Chương trình xây dựng nông thôn mới... đã tập trung đầu tư phát triển cây sâm Ngọc Linh ở 3 xã Trà Nam, Trà Linh và Trà Cang. Lãnh đạo huyện Nam Trà My đã triển khai công tác tuyên truyền, vận động nhân dân đổi mới phương thức sản xuất, thời vụ trồng cây sâm con từ tháng 10 đến tháng 11 (lúc cây ngủ đông) sang trồng vào tháng 7 và tháng 8 hàng năm, làm tăng tỷ lệ sống của cây con lên trên 30%. Cùng với đó, huy động nguồn vốn của Nhà nước hỗ trợ cho các hộ nghèo, hộ khó khăn người dân tộc thiểu số đầu tư trồng, phát triển cây sâm Ngọc Linh tại các xã như Trà Nam, Trà Linh và Trà Cang… 

           Ông Hồ Quang Bửu, Chủ tịch UBND huyện Nam Trà My cho biết, cây sâm Ngọc Linh hiện được phát triển tại 7/10 xã của tỉnh Quảng Nam, bước đầu đã cho kết quả rất khả quan, tỷ lệ cây sống đạt trên 70%. Huyện đã triển khai xây dựng phương án cung ứng môi trường rừng để trồng sâm Ngọc Linh cho nhân dân trên địa bàn; trong đó, có 39 nhóm và trên 900 hộ đăng ký, với tổng diện tích hơn 1.133 ha. Các tổ chức tín dụng cũng tập trung nguồn vốn cho vay đối với những hộ gia đình trồng sâm Ngọc Linh. Hiện đã có hơn 50 tỷ đồng được giải ngân cho gần 600 hộ vay vốn... 

              Theo đánh giá của chính quyền cơ sở, nhận thức của người dân vùng núi cao Nam Trà My đã thay đổi rõ rệt. Bà con đã biết giữ rừng để trồng sâm Ngọc Linh. Các hộ dân đã biết tận dụng diện tích đất dưới tán rừng. Đồng thời, biết cách sử dụng nguồn vốn vay để đầu tư trồng sâm; đã có hộ vay vốn đến hàng trăm triệu đồng để đầu tư. Nếu như trước đây số hộ trồng sâm tại 3 xã Trà Nam, Trà Linh và Trà Cang chỉ khoảng 110 hộ, thì đến nay đã có 645 hộ. 

            Hiện nay, phong trào trồng sâm Ngọc Linh ở huyện Nam Trà My đang phát triển ngày càng mạnh mẽ; đời sống người dân đã dần ổn định. Nhiều hộ nghèo đã vươn lên trở thành hộ khá, hộ giàu và bộ mặt nông thôn miền núi ngày càng khởi sắc nhờ phát triển sâm Ngọc Linh. Ông Nguyễn Hoàng Thọ, trú xã Trà Mai, huyện Nam Trà My là người tham gia trồng sâm Ngọc Linh cho biết, trước đây, bà con cứ mạnh ai nấy chặt cây, phá rừng hay trồng sâm tự phát, không theo quy hoạch; nay nhận thức của người dân đã thay đổi với quan niệm “muốn trồng sâm thì phải giữ rừng”. Từ đó, nạn chặt phá rừng cũng giảm thiểu đáng kể. 

Nhờ đó, bộ mặt kinh tế - xã hội của huyện Nam Trà My cũng như đời sống người dân ngày càng đổi khác. Tỷ lệ hộ nghèo năm 2016 giảm 4,66% so với năm 2015. Hy vọng rằng, với những bước đi đúng đắn, cây sâm Ngọc Linh sẽ là cây thoát nghèo bền vững, giúp cho nhân dân vùng núi cao – vùng căn cứ cách mạng vươn lên làm giàu từ chính trên mảnh đất quê hương mình./.