Bâc c’moo đăn đâu, đh’rựah lâng bh’rợ ha dưr dal bh’nơơn bh’rợ dạy lâng học, Trường ta luôn k’rang tươc bh’rợ pa dưr dal loom zư đơc văn hóa âng ma nưih Cơ Tu ha pêê ađhi. Đha nuôr lâng pr’zơc đh’rưah lâng PV Hôih Nhàn chơơc năl cơnh bhrợ pa dưr chr’năp văn hóa Cơ Tu coh trường học đhị chr’hoong k’noong k’tiêc Tây Giang.

Tơợ c’moo 2005 tươc đâu, zâp g’luh hơnh deh T’ngay Nhà giáo Việt Nam 20/11, Trường PTDT nội trú THCS chr’hoong Tây Giang năc bhrợ câ đhr’niêng cha ha roo t’mêê âng ma nưih Cơ Tu p’têêt lâng bâc bh’rợ văn hóa n’lơơng âng ma nưih Cơ Tu, cơnh: C’đhâng x’nuur, đhưưng xí, tân tung da dă,  tr’thi prá pr’ma bhrợ bh’nooch, xâp pa căh xa nâp acoon coh… Đoọng k’đhơợng zư đơc c’leh văn hóa crêê cơnh lang a hay, trường k’đươi apêê t’cooh vel, ca conh ca căn học sinh năc apêê năl ghit ooy văn hóa Cơ Tu đh’rưah ting pâh bh’rợ tr’nêng. A đhi Bhríu Thị Pha Lee, học sinh lớp 9/1 đoọng năl: “Coh trường a cu ting pâh ooy c’bhuh da dă. Lâh bh’rợ pa choom da dă coh trường, acu dzợ bơơn a mế lâng a dich pa choom đoọng nêêh. Tươc đâu, acu âi ă choom dă dă. Acu công pa choom đoọng ha pêê pr’zơc coh lớp da dă, ng’cơnh bh’dzang dzung, ng’cơnh t’nơơt, ng’cơnh đhiêr, ng’cơnh ha dưr têy đoọng u liêm lâng u crêê”.

Lâh đhr’niêng cha ha roo t’mêê, Trường dzợ bhrợ pa zum apêê bh’rợ văn hóa n’lơơng âng ma nưih Cơ Tu moot coh g’luh sinh hoạt ngoại khóa. Đhị đêêc, zooi apêê học sinh buôn năl lâh chr’năp văn hóa muy cơnh liêm choom. Trường ta luôn bhrợ g’luh tr’thi hat pr’hat Cơ Tu cơnh: Ba booch, cha châp, K’lới… coh apêê g’luh ngoại khóa. Bâc bh’rợ n’nâu t’đang t’pâh bâc học sinh. A đhi Cơlâu Thị Hà Linh, học sinh lớp 9/1 xay moon: “Apêê thầy cô giáo năc ma nưih Cơ Tu buôn pa choom đoọng ha zi hat apêê pr’hat Cơ Tu. Tr’nơơp pa choom hat năc công k’đhap, n’đhơ cơnh đêêc acu ta luôn pa choom tu cơnh đêêc nâu câi âi choom hat đợ pr’hat âng hêê”.

A đhi Bhriu Tâm Nguyễn, học sinh lớp 9/3 pa bhlâng kiêng đhưưng xí. Bâc bêl doó tr’vâng, ađhi năc  k’đươi apêê nghệ nhân, t’cooh vel pa choom đoọng, cơnh lâng rơơm kiêng bơơn dưr vaih ma nưih choom đhưưng xí âng Cơ Tu: “Đươi vêy p’zay pa choom, acu buôn ting pâh c’bhuh đhưưng xí, tân tung da dă âng trường bhrợ têng. Acu lâng muy bơr pr’zơc n’lơơng buôn bơơn trường ting pâh đhr’niêng bh’rợ coh dup tỉnh. Acu  rơơm kiêng thầy cô giáo t’bhlâng pa choom đoọng, zooi đoọng ha zi lâng bâc pr’zơc chơơc năl lâng ting pâh bâc lâh mơ apêê bh’rợ văn hóa lang a hay. Đhị đêêc, chroi đoọng zư đơc công cơnh xay truih c’leh văn hóa acoon coh tươc bâc ngai ma năl”.

Co Hồ Thị Tâm, Hiệu trưởng Trường PTDT nội trú THCS chr’hoong Tây Giang đoọng năl: Trường âi bhrợ t’vaih câu lạc bộ pa choom đoọng học đường, coh đêêc vêy cr’liêng bh’rợ pa choom đoọng ha học sinh chơơc năl ooy văn hóa Cơ Tu. Lâh đhị râu zooi đoọng âng t’cooh vel, nghệ nhân, apêê thầy, cô giáo năc ma nưih Cơ Tu coh trường ta luôn pa choom đoọng, zooi apêê ađhi bơơn năl văn hóa acoon coh. Xang bâc lớp pa choom đoọng, văn hóa đhị trường, apêê đhi k’dâng lêy âi năl choom dhưưng xí, tân tung da dă, hat muy bơr pr’hat acoon coh. Cô Hồ Thị Tâm đoọng năl p’xoọng: “azi rơơm kiêng pa zum lâng apêê t’cooh vel, trưởng vel, bhrợ têng apêê g’luh pa prá đoọng apêê t’cooh vel prá xay, pa choom đoọng ha pêê a đhi đợ z’hai c’năl căh câ đợ đhr’niêng bh’rợ lang a hay âng đha nuôr Cơ Tu. Lâh đhị đêêc, trường t’bhlâng k’rong đơc pr’đươi âng ma nưih Cơ Tu đoọng bhrợ pa dưr phòng ra pă pa căh zư đơc. Cơnh lâng pr’đơợ âng muy trường đơc đoọng ha học sinh acoon coh, năc bh’nhăn t’bhlâng zư đơc văn hóa âng đha nuôr, pa bhlâng năc prá pr’ma bhrợ bh’nooch. Trường xooc pa chăp ch’mêêt lêy đoọng apêê c’leh văn hóa đoọng đơơng âng bh’rợ xa nay pa choom đoọng pa zum lâng vel đong đoọng k’dhơợng bhrợ bh’rợ”.

Tây Giang vêy 23 trường học zâp câp coh vel đong 10 chr’val. Zâp trường học âi bhrợ pa dưr Gươl, đhêêng cơnh apêê trường THCS lâng 2 trường THPT âi vêy C’bhuh đhưưng xí lâng muy bơr Câu lạc bộ prá pr’ma bhrợ bh’nooch, C’bhuh pr’hat xa nul… Zâp c’moo, Phòng Giáo dục lâng Đào tạo zêng pa choom đoọng ha pêê trường bhrợ têng bh’rợ đhr’niêng văn hóa âng Cơ Tu năc đoọng zư đơc lâng pa dưr c’leh văn hóa lang a hay coh trường học. Thầy Nguyễn Quốc Kỳ, Trưởng phòng Giáo dục lâng Đào tạo chr’hoong Tây Giang moon ghit: “Zư đơc văn hóa Cơ Tu năc đoo trách nhiệm âng zâp ngai, trường công năc pa dưr lâng zư đơc c’leh văn hóa acoon coh Cơ Tu coh đâu. L’lăm a hay buôn apêê c’bhuh đhưưng xí năc đhêêng vêy coh apêê vel bhươl n’đhang xooc đâu coh apêê trường nội trú, bán trú zêng vêy c’bhuh đhưưng xí. Bâc năc apêê trường coh vel đong chr’hoong Tây Giang zêng vêy apêê thầy cô giáo năc ma nưih Cơ Tu, thầy cô ngai năl ghit ooy văn hóa âng acoon coh năc pa choom đoọng ha pêê a đhi năl ooy văn hóa âng acoon coh đay”./.

BỒI DƯỠNG TÌNH YÊU VĂN HOÁ CƠ TU CHO HỌC SINH TRONG TRƯỜNG HỌC

Trường PTDT nội trú THCS huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam có hơn 350 học sinh, hơn 95% là học sinh Cơ Tu. Những năm gần đây, cùng với việc nâng cao chất lượng dạy và học, Nhà trường luôn quan tâm đến việc bồi dưỡng, nâng cao nhận thức cho các em về gìn giữ, bảo tồn văn hóa truyền thống Cơ Tu.   

Từ năm 2005 đến nay, mỗi dịp kỷ niệm Ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11, Trường PTDT nội trú THCS huyện Tây Giang lại tổ chức lễ hội truyền thống Mừng lúa mới của người Cơ Tu gắn với nhiều hoạt động văn hóa truyền thống khác của người Cơ Tu, như: dựng cây nêu, đánh trống chiêng, múa tân tung – da dặ, thi nói lý - hát lý, trình diễn trang phục truyền thống,… Để bảo đảm các nét văn hóa truyền thống sát với nguyên bản, nhà trường mời các già làng, phụ huynh học sinh là những người am hiểu về văn hoá Cơ Tu cùng tham gia tổ chức lễ hội. Em Bhríu Thị Pha Lê, học sinh lớp 9/1 cho biết: “Ở trong trường em tham gia vào trong đội múa da dặ. Ngoài việc học da dặ ở trường, em còn được mẹ và bà hướng dẫn thêm. Đến nay, em đã múa được điệu da dặ. Em cũng hướng dẫn cho các bạn trong lớp múa da dặ, như cách bước chân, cách giơ tay sao cho đẹp và đúng kỹ thuật”.

Ngoài lễ hội Mừng lúa mới, Trường còn tổ chức lồng ghép các hoạt động trải nghiệm văn hoá truyền thống Cơ Tu vào các buổi sinh hoạt ngoại khoá. Qua đó, giúp học sinh dễ dàng tiếp cận các giá trị văn hoá truyền thống một cách sinh động, thiết thực. Nhà trường thường xuyên tổ chức thi hát dân ca Cơ Tu như: ba boóch, cha chấp, k’lới… trong các buổi ngoại khóa. Những hoạt động này luôn hấp dẫn học sinh. Em Cơ Lâu Thị Hà Linh, học sinh lớp 9/1 cảm nhận: “Các thầy cô giáo là người Cơ Tu thường xuyên hướng dẫn cho chúng em hát các làn điệu dân ca Cơ Tu. Mới đầu tập hát thì cũng khó, tuy nhiên em thường xuyên tập luyện nên giờ em đã thuộc được một số bài hát dân ca”.  

Em Bhriu Tâm Nguyễn, học sinh lớp 9/3 rất thích đánh được trống, chiêng. Những lúc rảnh rỗi, em lại nhờ các nghệ nhân, già làng hướng dẫn, tập luyện với mong muốn sẽ trở thành người đánh trống chiêng Cơ Tu giỏi: “Nhờ chăm chỉ tập luyện, em thường xuyên được tham gia đội đánh trống, chiêng, múa tân tung do trường tổ chức. Em và một số bạn khác thường được trường lựa chọn đi tham gia các lễ hội ở dưới tỉnh. Em mong muốn thầy, cô giáo tiếp tục bồi dưỡng, hỗ trợ để em và nhiều bạn tìm hiểu và tham gia nhiều hơn các hoạt động văn hóa truyền thống. Qua đó, góp phần gìn giữ, bảo tồn cũng như giới thiệu nét văn hóa dân tộc đến nhiều người hơn nữa”.

Cô Hồ Thị Tâm, Hiệu trưởng Trường PTDT nội trú THCS huyện Tây Giang cho hay: Nhà trường đã thành lập Câu lạc bộ tư vấn học đường, trong đó có nội dung truyền dạy, hướng dẫn học sinh tìm hiểu về văn hoá Cơ Tu. Bên cạnh sự hỗ trợ của già làng, nghệ nhân, các thầy, cô giáo là người Cơ Tu trong trường thường xuyên bồi dưỡng, hỗ trợ các em làm quen, với văn hóa dân tộc. Sau các lớp truyền dạy văn hóa tại trường, các em đều cơ bản biết đánh trống- chiêng, múa Tân tung - Da dặ, hát một số làn điệu dân ca… Cô Hồ Thị Tâm cho biết thêm: “Chúng tôi mong muốn kết hợp với các già làng, trưởng bản, tổ chức các buổi toạ đàm để cho các già làng nói chuyện, dạy cho các em những kinh nghiệm hoặc là các phong tục, tập quán cổ của đồng bào Cơ Tu. Bên cạnh đó, nhà trường tích cực sưu tầm đồ truyền thống Cơ Tu để xây dựng phòng trưng bày. Với đặc thù của một ngôi trường dành cho học sinh dân tộc thiểu số phải quyết tâm giữ được văn hoá truyền thống của đồng bào, đặc biệt là nói lý, hát lý. Nhà trường đang tính toán để các các nét văn hóa truyền thống đưa vào chương trình dạy học kết hợp giáo dục địa phương để duy trì các hoạt động”. 

Tây Giang có 23 trường học các cấp trên địa bàn 10 xã. Tất cả trường học đã xây dựng Gươl, riêng các trường THCS và 2 trường THPT đã có Đội Trống, chiêng và một số Câu lạc bộ Nói lý- hát lý, Đội hát dân ca, dân vũ… Hàng năm, Phòng Giáo dục và Đào tạo đều hướng dẫn các trường tổ chức lễ hội văn hoá truyền thống của dân tộc Cơ Tu nhằm giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá truyền thống trong trường học. Thầy Nguyễn Quốc Kỳ, Trưởng phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Tây Giang khẳng định: “Bảo tồn văn hoá truyền thống Cơ Tu đó là trách nhiệm của tất cả mọi người, nhà trường cũng phải phát huy và bảo tôn bản sắc của dân tộc Cơ Tu ở đây. Trước đây thường các đội trống chiêng chỉ có ở các bản làng nhưng hiện nay trong các trường nội trú, bán trú đều có đội trống chiêng. Đa số các trường trên địa bàn huyện Tây Giang đều có các thầy cô giáo là người đồng bào Cơ Tu, thầy cô nào biết sâu sắc về văn hoá truyền thống của dân tộc thì sẽ hướng dẫn cho các em biết về văn hoá của dân tộc mình”./.