Đhr’niêng moot Gươl t’mêê âi ta bhrợ đhị râu bhui har, liêm bh’rợ đoàn kết âng chính quyền lâng đha nuôr Cơ Tu vel đong.

Nghe băng âm thanh tại đây:

Đhị Gươl t’mêê, đha nuôr Cơ Tu vel Aró, chr’val Lăng đh’rưah đhưưng xí, tân tung da dă, ha bhoọn chr’đhuu, dzândzăl gânggoc. Gươl t’mêê vel Aró bơơn choh bhrợ đhị leh Gươl ty cơnh lâng đhr’niêng choh bhrợ âng đha nuôr Cơ Tu. Vel Aró vêy 170 pr’loọng, lâh 588 cha năc, coh đêêc ma nưih Cơ Tu lâh 97%. Anoo Hôih Ploc, ma nưih vel Aró bhui har moon, đhr’niêng moot Gươl t’mêê năc pa bhlâng chr’năp lâng đha nuôr. Apêê pr’đươi cơnh: Chagâr, chiing; c’bhọor, bhr’nooh; bh’rợ c’đhâng x’nuur, chơơih pay xanâp, đợ ch’na đh’năh, apêê pr’đươi ra pă pa căh ha t’mooi bơơn đha nuôr ra văng liêm ta nih: “Bơơn râu k’rang âng tỉnh, âng chr’hoong, chr’val đoọng ha vel, azi choh Gươl t’mêê xăl đoọng ha Gươl ty. T’ngay đâu, vel zi moot Gươl zâp ngai zêng mr’hal, zâp ngai chô k’rong ooy đâu đh’rưah bhui har tân tung da dă, đhưưng xí, cha ơh mr’hal”.

Lâh bh’rợ đhr’niêng moot Gươl t’mêê, đha nuôr vel Aró dzợ bhrợ apêê chr’ơh cơnh: Tr’glụ, lươt đhr’looc, tăc pr’chêêng… Anoo Hôih Ăng, ma nưih k’dhơợng bhrợ bh’rợ cha ơh coh vel Aró đoọng năl: zâp đoo bh’rợ ga măc za zum, đha nuôr zêng tươc pâh zâp zêng, bhrợ t’vaih râu bhui har, lâng đoàn kết. Anoo lâng bâc đha đhâm c’mọor coh vel dzợ ting pâh c’đhâng Gươl tu cơnh đêêc năl ghit ooy râu liêm chr’năp coh đhr’niêng choh công cơnh apêê chr’năp âng dhr’niêng bh’rợ lang a hay: “Coh cr’chăl ting pâh choh bhrợ Gươl, acu vêy bơơn năl bâc râu tơợ apêê t’cooh t’ha ooy z’hai choh bhrợ Gươl cơnh: cooch, booc, ch’chiah, cha pợ… Đhị g’luh moot Gươ, t’ngay đâu, acu công bơơn lêy apêê đhr’niêng bhuôih caih, ra pă bha nuôih, cơnh bhrợ đhr’niêng moot Gươl t’mêê. Acu rơơm kiêng apêê t’cooh t’ha ngai năl ghit văn hóa năc t’bhlâng pa choom đoọng ha zi, đoọng azi choom p’têêt k’đhơợng bhrợ lâng pa dưr đợ chr’năp liêm âng đhr’niêng bh’rợ acoon coh”.

Ting t’cooh Hôih Dzúc, t’cooh vel vel Aró, Gươl âng ma nưih Cơ Tu năc bh’rợ pa căh chr’năp đoọng ha đha nuôr. Gươl pâ tứi, năc choom năl c’rơ đoàn kết âng vel n’năc. Gươl bâc năc bơơn bhrợ tơợ tr’mam cơnh n’loong, c’rêê, am, cr’đêê. Chr’pợ Gươl bơơn cha pợ lâng plăng, ch’loọn bơơn choh taanh lâng c’rêê. Lêy bh’bhung Gươl tơợ dal cơnh hoọng coop, 2 n’đăh bơơn ta cooch văng đơc 2 p’nong atưch gôông. Coh cr’loọng Gươl vêy bâc  râu pa chăm, cooch booc bâc râu tơợ ma nưih, a đhăh achịm, dôông ra pă chagâr, chiing, avịng, achị… T’cooh vel Hôih Dzúc đoọng năl, bh’rợ n’hâu crêê tươc za zum âng vel năc choom xay moon đhị Gươl, căh choom xay moon đhị đong: “Gươl năc đhị ma bhuy chr’năp, đhị abhô dang ăt bâc. Xang bêl bhrợ dhr’niêng moot Gươl t’mêê, đhị apêê bh’rợ xay truih lâng abhô dang, ga vơh abhô dang zư lêy đha nuôr choom bhrợ cha, ca coon cha chau học hành ta nih liêm, vel ma nang ca bhố ngăn. Xang bêl xang apêê đhr’niêng bha nuôih đha nuôr năc choom ă ăt pa chung xay moon đợ bh’rợ chr’năp âng vel dhị Gươl”.

Amoó Nguyễn Thị Thu Loan, t’mooi tươc tơợ chr’hoong Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam bhui har bêl bơơn tươc pâh dhd’rưah lâng đha nuôr vel Aró moot Gươl t’mêê. Amoó pa bhlâng chăp lêy bh’rợ choh bhrợ Gươl, c’leh liêm chr’năp âng xa nâp, đha hum yêm âng ch’na ma nưih Cơ Tu công cơnh loom luônh hơnh deh âng đha nuôr: “Xang bêl ting pâh đhr’niêng bh’rợ n’nâu, acu âi chụp lâng quay bâc video đoọng pa căh đợ bh’rợ tr’nêng liêm pr’hay n’nâu bâc ngai năl. Lâng acu năl công vêy bâc ngai kiêng lêy, tu pa bhlâng liêm pr’hay”.

Chr’val Lăng năc 1 coh 8/10 chr’val k’noong k’tiêc âng chr’hoong da ding ca coong Tây Giang. T’cooh Alăng Men, Phó Chủ tịch UBND chr’val Lăng đoọng năl, prang chr’val vêy 5 vel, ma nưih Cơ Tu bâc lâh 94%. Đươi vêy apêê bh’rợ xa nay âng Đảng, Nhà nước, âng tỉnh lâng râu k’rang zooi đoọng âng vel đong, chr’val âi choh t’mêê lâng bhr’lâ 8 Gươl đhị apêê vel lângzr’lụ đha nuôr ăt ma mông. Đhêêng coh c’moo 2024, 2 đhr’nong Gươl bơơn choh t’mêê lâng bhrợ bhr’lâ cơnh lâng zên lâh 150 ưc đồng. T’cooh Alăng Men đoọng năl p’xoọng, lâh đhị pa dưr dal tr’mông tr’meh - pr’ăt tr’nơt, chr’val Lăng pa bhlâng p’ghit tươc bh’rợ zư đơc chr’năp âng đha nuôr Cơ Tu, n’đhơ năc apêê bhiêc bhan, xa nâp, đhr’niêng bh’rợ: “Đhr’niêng moot Gươl t’mêê năc 1 coh bâc đhr’niêng bh’rợ chr’năp âng đha nuôr Cơ Tu đhị  chr’val Lăng. Nâu đoo năc bêl đoọng xay moo cớ bh’rợ đoàn kết âng đha nuôr vel đhị bh’rợ bhrợ pa dưr cớ đhr’niêng bh’rợ choh Gươl vel. Bh’rợ đơơng chr’năp năc đoọng pa căh bh’rợ đoàn kết âng đha nuổ Cơ Tu. Đh’rưah lâng zư đơc muy bơr đhr’niêng bh’rợ lang ahay âng đha nuôr Cơ Tu coh vel đong, pa dưr tr’mông tr’meh, p’too moon pr’châc p’niên ma năl zư đơc lâng pa dưr văn hóa chr’năp liêm âng Cơ Tu p’têêt lâng pa dưr du lịch vel bhươl”.

T’cooh Bhriu Hùng, Trưởng Phòng Văn hóa - Thông tin chr’hoong Tây Giang đoọng năl, bh’rợ zư đơc apêê văn hóa chr’năp liêm âng ma nưih Cơ Tu ta luôn bơơn vel đong p’ghit bhrợ têng. Xooc đâu, đhị 63 vel âng 10 chr’val coh prang chr’hoong zêng vêy Gươl. C’moo 2024, chr’hoong âi ch’mêêt lêy, bhrợ bhr’lâ lâng choh t’mêê 16 đhr’nong Gươl cơnh lâng zêng lâh 1,8 tỷ đồng. T’cooh Bhriu Hùng đoọng năl, bh’rợ bhrợ đhr’niêng moot Gươl t’mêê đhị apêê vel năc đoọng bhrợ ap dưr đhr’niêng hơnh Gươl t’mêê dưr vaih bh’nơơn du lịch ting Dự án 6 âng Bh’rợ xa nay cr’noọ cr’niêng k’tiêc k’ruung pa dưr tr’mông tr’meh pr’ăt tr’nơt zr’lụ đha nuôr acoon coh lâng da ding ca coong cr’chăl 2021-2030: “Coh cr’chăl zư đơc lâng pa dưr đợ râu chr’năp âng Gươl xooc vêy đhị vel đong chr’hoong, coh cr’chăl tươc năc t’bhlâng xay truih, p’too moon đha nuôr bơơn năl ghit c’lâng xa nay âng Đảng crêê tươc zư đơc Gươl. Xooc đâu c’năl âng đha nuôr pa bhlâng liêm coh bh’rợ zư đơc văn hóa lang ahay âng acoon coh. Râu bơr, Phòng ting xay moon đoọng ha UBND chr’hoong k’đhơợng xay apêê ngành, apêê vel đong đh’rưah pa dưr bh’rợ, trách nhiệm âng đay ooy bh’rợ zư đơc Gươl, lâh n’năc dzợ pa dưr apêê chr’năp crêê tươc bh’rợ zư đơc, pa dưr chr’năp văn hóa liêm pr’hay âng Cơ Tu p’têêt lâng pa dưr du lịch vel bhươl”./.

BÀ CON CƠ TU LÀNG ARÓ MỪNG GƯƠL MỚI

Ngày hội Đại đoàn kết dân tộc năm nay, niềm vui của bà con thôn Aró, xã Lăng, huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam được nhân đôi khi Gươl mới của thôn vừa kịp hoàn thành, đưa vào sử dụng. Lễ hội mừng Gươl mới đã diễn ra trong không khí vui tươi, thắm tình đoàn kết của chính quyền và đồng bào Cơ Tu địa phương.

Trong không gian Gươl mới, bà con Cơ Tu thôn Aró, xã Lăng cùng nhau đánh trống, chiêng, tân tung da dặ, diện những trang phục thổ cẩm truyền thống của dân tộc mình. Gươl mới thôn Aró được xây dựng trên nền Gươl cũ với kiến trúc truyền thống của đồng bào Cơ Tu. Thôn Aró có 170 hộ, 588 nhân khẩu, trong đó người Cơ Tu chiếm hơn 97%.

Anh Hôih Plóc, người dân thôn Aró phấn khởi cho biết, lễ hội mừng Gươl mới có ý nghĩa lớn đối với bà con. Các vật dụng phục vụ lễ hội, như: trống, chiêng; việc dựng cây Nêu, chọn trang phục truyền thống, các món ăn, các sản vật trưng bày phục vụ du khách được bà con chuẩn bị chu đáo:

“Được sự quan tâm của tỉnh, huyện, xã hỗ trợ cho thôn chúng tôi xây Gươl mới thay thế cho Gươl cũ. Hôm nay, thôn chúng tôi tổ chức vào Gươl bà con ai cũng vui mừng, mọi người về đây tập trung khánh thành Gươl mới cùng nhau hát múa, đánh trống chiêng, tân tung da dặ, chơi các trò chơi, cùng nhau chứng kiễn lễ ăn trâu mừng Gươl mới”.

Ngoài phần lễ mừng Gươl mới, bà con thôn Aró còn tổ chức các trò chơi dân gian, như: kéo co, đi cà kheo, thi đâm vòng xoay... Anh Hốih Ăng, người điều hành phần thi trò chơi ở thôn Aró cho biết: bất kỳ lễ hội nào bà con cũng đều góp mặt đông đủ, tạo không khí tươi vui, phấn khởi và thắm tình đoàn kết. Anh và nhiều thanh niên trong thôn còn tham gia dựng Gươl nên hiểu hơn về nét độc đáo trong kiến trúc cũng như các giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc mình:

“Trong quá trình tham gia xây dựng Gươl, tôi có dịp được học hỏi rất nhiều từ các già làng, người cao tuổi về kỹ thuật xây dựng Gươl, như: đục đẽo gỗ, cách vót dây lát, bện tranh lợp mái… Tại buổi lễ hôm nay, tôi cũng được thấy các nghi lễ khấn vái, bày biện mâm cúng, cách thức tổ chức lễ mừng Gươl mới. Tôi mong muốn các già làng, người am hiểu văn hoá tiếp tục truyền lại cho thế hệ trẻ chúng tôi, để chúng tôi tiếp tục giữ gìn và phát huy những giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc”.

Theo ông Hôih Dzúc, già làng thôn Aró, Gươl của người Cơ Tu là công trình biểu tượng cho cả cộng đồng. Gươl to hay nhỏ, có thể biết được sức mạnh đoàn kết của thôn đó. Gươl chủ yếu được làm từ vật liệu tự nhiên như gỗ, mây, tre. Mái Gươl được lợp bằng tranh, cọ được đan nối bằng những sợi mây. Nhìn mái Gươl từ trên cao giống với mai rùa, 2 bên đặt tượng gỗ 2 con gà trống. Bên trong Gươl có nhiều vật trang trí, điêu khắc tượng người, động vật, trưng bày trống, chiêng, công cụ sản xuất… Già làng Hôih Dzúc cho biết, công việc gì liên quan đến cộng đồng thì phải bàn ở Gươl, không thể bàn ở tại hộ gia đình:

“Gươl là chốn linh thiêng, nơi thần linh, ông bà, tổ tiên về cư ngụ. Sau khi tổ chức lễ hội mừng Gươl mới, qua các công đoạn của phần lễ báo cáo với tổ tiên, ông bà phù hộ cho cuộc sống của bà con ngày càng phát triển đi lên, con cháu được học hành đến nơi, đến chốn, phù hộ cho bản làng yên ấm. Sau khi kết thúc các nghi lễ bà con dân làng có thể về tập hợp, hội họp bàn những sự việc quan trọng của thôn, bản tại Gươl”.

Chị Nguyễn Thị Thu Loan, du khách đến từ huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam phấn khởi khi được hòa chung niềm vui cùng bà con thôn Aró tại lễ hội mừng Gươl mới. Chị đặc biệt ấn tượng về kiến trúc độc đáo của Gươl, nét đặc sắc trong trang phục, ẩm thực truyền thống của đồng bào Cơ Tu cũng như tình cảm cộng đồng của bà con:

“Sau khi tham dự lễ hội này tôi đã chụp và quay rất nhiều video để có thể lan toả những hình ảnh rất đẹp này. Và chắc chắn mọi người sẽ rất ấn tượng với những bộ trang phục đặc sắc của các chị, các mẹ, các bà cùng với những chuỗi cườm rất là đẹp. Đối với nam có những bộ khố rất là đẹp thì đây cũng là nét đặc trưng sẽ tạo ấn tượng cho những ai được nhìn thấy nó.”

Xã Lăng là 1 trong 8/10 xã thuộc khu vực biên giới của huyện miền núi Tây Giang. Ông A Lăng Men, Phó Chủ tịch UBND xã Lăng cho biết, toàn xã có 5 thôn, người Cơ Tu chiếm hơn 94% dân số. Nhờ các chương trình, dự án của Đảng, Nhà nước, của tỉnh và sự quan tâm hỗ trợ của địa phương, xã đã xây mới và sửa chữa 8 Gươl tại các thôn và khu dân cư. Riêng năm 2024, 2 công trình Gươl được xây mới và sửa chữa với kinh phí hơn 150 triệu đồng. Ông A Lăng Men cho biết thêm, bên cạnh phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống cho người dân, xã Lăng đặc biệt chú trọng bảo tồn các giá trị văn hoá truyền thống của đồng bào Cơ Tu, bao gồm các lễ hội, trang phục, kiến trúc và nghề thủ công:

“Lễ hội mừng Gươl mới là 1 trong những lễ hội quan trọng trong đời sống của đồng bào Cơ Tu trên địa bàn xã Lăng. Đây là dịp để đánh giá lại tinh thần đoàn kết của cộng đồng làng trong việc phục dựng bảo tồn kiến trúc truyền thống Gươl làng. Công trình mang ý nghĩa quan trọng nhằm thể hiện tinh thần đoàn kết cả cộng đồng làng dân tộc Cơ Tu. Đồng thời, bảo tồn một số lễ hội truyền thống của đồng bào Cơ Tu tại địa phương, phát triển kinh tế, giáo dục thế hệ trẻ bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá tốt đẹp của dân tộc Cơ Tu gắn với phát triển du lịch cộng đồng”.

Ông Bhriu Hùng, Trưởng Phòng Văn hoá – Thông tin huyện Tây Giang cho biết, công tác bảo tồn và gìn giữ các giá trị văn hóa của người Cơ Tu luôn được địa phương chú trọng thực hiện. Hiện nay, tại 63 thôn của 10 xã trên toàn huyện đều có Gươl. Năm 2024, huyện đã tổ chức rà soát và sửa chữa, xây mới 16 công trình Gươl với kinh phí hơn 1,8 tỷ đồng. Ông Bhriu Hùng cho biết, việc tổ chức Lễ hội mừng Gươl mới tại các thôn nhằm khai thác nghi thức mừng Gươl mới thành sản phẩm du lịch theo Dự án 6 thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 – 2030:

“Trong quá trình bảo tồn và phát huy giá trị Gươl hiện có trên địa bàn huyện, trong thời gian tới tăng cường công tác tuyên truyền cho người dân nắm được chủ trương, đương lối của Đảng liên quan về bảo tồn Gươl. Hiện nay nhận thức của nhân dân rất tốt trong việc bảo tồn văn hoá truyền thống của dân tộc. Thứ hai, Phòng tham mưu UBND huyện chỉ đạo các ngành, các địa phương cùng phát huy vai trò, trách nhiệm của mình về công tác bảo tồn Gươl, ngoài ra còn phát huy các giá trị liên quan đến công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá truyền thống tốt đẹp của dân tộc Cơ Tu gắn với phát triển du lịch cộng đồng”./.