Tây Nguyên kơ̆p gơn, rơcang lài lơh sa bồ nam
Thứ bảy, 06:00, 01/02/2025 Cau mblàng Ndong Brawl/VOV Tây Nguyên Cau mblàng Ndong Brawl/VOV Tây Nguyên
VOV4.K'Ho- Tơnơ̆ mờ ală ngai ơm rơlô Satềp, ală he pơn jăt tai drơng broă lơh sa suơn sre mờ kơ̆p kờñ trồ tiah geh mìu nhàc niam, nàng dùl nam lơh sa geh cồng nha bal mờ ală broă rơcang lơh, kơ̆p kờñ pa tàm nam 2025 dê.

Ai nam 2025 là nam tơnguh pràn, lơh pràn, lơh gơs, càr Kon Tum rơ̆p pơn jăt tai hòi jà, lơh, ngui geh cồng nha ală bơta pràn, bơta geh bal mờ bơta pràn bơh càr dê nàng lơh ngan lơh geh cồng nha uă ngan ală jơnau kờñ bơtàu tơnguh lơh sa mpồl bơtiàn 5 nam bơh nam 2021 tus 2025.

Nam 2025 càr Kon Tum ai jơnau kờñ tơnguh (GRDP) geh rơlao 10% lơh ngan geh 19,79%; kờp jơh phan geh lơh tàm càr (GRDP) tơl nă cau geh rơlao 70 tơlăk đong; tă tàm kes priă dà lơgar càr dê geh bơh 5 rơbô tơmàn đong rơlao hờ đang. Tàm nam pa càr Kon Tum lơh ngan tam geh bơh 300 lồ tờm măk ka; rơlao 1 rơbô lồ tờm chi sa plai; rơlao 1 rơbô 500 lồ tờm kơnuh sơnơm Ngọc Linh; lơh niam wơl tai 2 rơbô lồ ù suơn; tơnguh khà kơnrồ tus 110 rơbô nơm, rơpu 27 rơbô nơm; tam pa rơlao 3 rơbô lồ brê…

Nàng lơh gơs ală jơnau geh ai do, càr Kon Tum ai 14 broă lơh, tàm hơ̆ lơh jăt di tŭ ală rơndăp ù tiah, broă rơndăp lơh neh geh kấp geh gơnoar kĭ; tơnguh broă kơrnoăt pal jăt, nền nòn bè priă jền, kes priă; bơtàu tơnguh lơh sa suơn sre ngui măi mok pa nền nòn jăt gùng dà broă lơh gơs phan kă bro; bơ̆t bơtàu wơl gah lơh sa mờ măi mok jăt gùng dà broă lơh tơrgùm bal tàm ờ uă gah broă lơh sa mờ măi mok geh kwơ tàm pơrlòng mờ geh kwơ jŏ jòng gơwèt mờ gơguh lơh sa mhar, kơl jăp…

Bal mờ gùng dà broă lơh, gùng dà broă lơh dờng bơtàu tơnguh lơh sa mpồl bơtiàn càr Kon Tum dê, tơl hìu nhă tàm càr kung neh rơcang lài nùs nhơm, bơta pràn pin dờn mŭt tàm nam pa 2025 mờ uă broă rơcang lơh lài, kơ̆p gơn bơtàu tơnguh lơh sa hìu nhă gơguh, tơnguh uă rài kis. Bi A Văn, kis tàm thôn Kon Klôc, sàh Đăk Mar, kơnhoàl Đăk Hà pà git: “Nàng geh gùng dà broă sơnka sền gàr phan tam geh cồng nha, añ sùm pờ tàm internet nàng bơsram bal. Añ sền bè broă sih phơng, bơta chài sơnka sền gàr suơn kơphe. Tŭ do kơphe neh gơguh priă tăc, añ sùm pờ internet nàng sền. Gơwèt mờ tờm kao su den sơnka jăt tơl kàl lơh sa, mùl màl tàm nhai 11 tài trồ tiah prang, mrềt den tàng tờm kao su kờñ uă dà rơlao mờ ală nhai 5, 6, 7… añ pờ tàm internet nàng bơsram ală broă lơh geh kwơ, mùl màl, bè broă bơkiar cồng kơphe, broă sih hơng, broă gơsơ̆t tu kòp lơh aniai. Kơnờm mờ broă lơh ngan jòi sền, bơsram bal, nam pa do añ tơnhào kung geh đao. Să tờm añ kơ̆p kờñ tus nam pa, añ sùm pràn kơl dang să jan nàng pơn jăt tai bơtàu tơnguh, sơnka sền gàr suơn kơphe, kao su…, kơ̆p kờñ broă lơh mờ priă geh kơl jăp, hìu nhă hờm ram rơlao mờ nam lài”.

Pơgăp 2 nam pa do, làng bol lơh broă sa suơn sre tàm ală càr đah măt tơngai lik mờ đah jum măt tơngai lik càr Gia Lai chờ hờp ngan tŭ priă tăc tào gơguh uă pơn drờm mờ ală nam lài. Ờ mìng bè hơ̆, làng bol kòn cau Bơnhàr kis tàm do neh git tus bal tam tào tàm bă suơn dờng ơnàng nàng lơh geh uă ngan cồng nha broă lơh sa, bơh tŭ hơ̆ geh rài kis hờm ram. Lŏ Đinh Thị Bươi, kis tàm ƀòn Nua, sàh Kông Pla, kơnhoàl Kbang, càr Gia Lai pà git, lài do, làng bol tàm ƀòn lŏ dê mìng tam bùm blàng, tơngời, den tàng broă geh ờ uă ngan. Nam 2017, tào neh geh tam tàm ù tiah kal ke do. Tus tŭ do, sàh Krông Pla neh gơs dùl tàm ală tiah tam tào uă ngan kơnhoàl Kbang dê mờ bă ù làng bol tam tus git nđờ rơbô lồ, dong kờl uă hìu pas gơs. Bờ nam pa, làng bol mu]t tàm kàl tơnhào tào mờ nùs nhơm chờ hờp ngan. Lŏ Đinh Thị Bươi yal, tơnơ̆ tŭ tơnhào, hìu nhă lŏ kờp dŭ tam tai 5 sài tào, tơnguh khà bă ù tam tào hìu nhă dê tus 2 lồ. “Nam lài do neh rơlao, nam pa tus, làng bol kòn cau Bơnhàr kis tàm kơnhoàl Kbang chờ hờp ngan lơh sa nàng rài kis wil tơl. Tus do làng bol tơrgùm sreh tào mờ rề ơnàng ù tam pa, lơh sre kàl prang… ală cau ndrờm chờ tài tào geh tơnhào uă”.

Kơnờm mờ tơriang tơriồng lơh broă, git ngui ală bơta chài bơh măi mok pa tàm broă tam phan, ồng Anglôm kis tàm ƀòn Djrông, xã A Dơk, kơnhoàl Đăk Đoa, càr Gia Lai neh gơs ală cau lam lài tàm broă lơh sa ƀòn lơgar dê. Tơnơ̆ uă nhai nam lơh ngan, ồng neh lơh gơs hìu nhă in 1 bă ù lơh sa ơnàng rơlao 4 lồ, tàm hơ̆ geh: 3 lồ kơphe neh geh plai, tơl lồ geh 3 tấn nggùl mờ 1 lồ ù gam tàm tơngai pa tam, bal mờ 5 sào ù sre lơh kòi 2 kàl… Mìng is tàm nam 2024 kơnờm mờ priă kơphe gơguh uă, geh tŭ tus rơlao 130 rơbô tàm 1 kĭ, hìu nhă ồng geh rơlao 1 tơmàn đong. Ồng Anglôm yal: “Nam do trồ tiah ƀuơn niam rơlao, ờ gơtìp ờ tơl dà, den tàng kơphe tơnhào geh uă rơlao mờ nam lài, gam priă tăc gam gơguh uă ngan sơl den tàng kung chờ uă rơlao. Nam pa tus den hìu kung bơyai lơh satềp, geh poăc sur, poăc iar, geh ƀañ… jà oh mi tus ñô sa chờ bal. Hìu nhă chờ hờp ngan chờ gờm nam pa, bơyai lơh satềp, chờ tàm nam pa”.

Tàm ală nam lài, hìu ồng K’ Tin, kis tàm thôn Ray, sàh Nthôl Hạ, kơnhoàl Đức Trọng, càr Lâm Đồng là hìu gơwèt rơƀah. Bơh ngai geh gơnoar atbồ ƀòn lơgar, kwang bàng bơto pơlam tàm broă lơh sa, ală mpồl lơh broă tàm sàh tus sền gròi, bơto bơtê tàm broă lơh sa, lam tam gơl phan tam, tus bal mờ ală ơdŭ bơto broă lơh sa suơn sre ngui măi mok pa… rài kis lơh sa hìu ồng K’ Tin bơh tŭ hơ̆ rơhời gơguh. Mùl màl, bơh 8 sào ù sre lơh kòi 1 kàl, ồng K’ Tin neh ta gơl nàng tam biăp, mrĕ, plai blơn sŭt mờ lơh sơntìp bơkào lay-ơn, cèng geh priă uă mờ tơl ngui tơl sa tàm hìu nhă. Mìng is tàm nam 2024, kơnờm mờ broă git ngui măi mok pa tàm broă tam phan jăt broă lơh sa suơn sre ngui măi mok pa, broă tam biăp-bơkào hìu nhă ồng dê neh cèng geh uă git nđờ rơhiang tơlăk đong. Ồng K’ Tin pà git, tàm nam pa 2025, hìu nhă pơn jăt tai sền kwơ tus mờ bơta chài tam phan nàng cèng geh bơta kwơ tàm broă lơh sa uă rơlao tai. “Bơh tŭ tam gơl tam plai blơn sŭt, mrĕ, khoah, bơkào… neh cèng geh priă uă đao ai hìu nhă in, rơlao mờ broă lơh kòi bè lài do. Bơdìh mờ biăp, hìu nhă kung neh bơsram git broă tam bơkào lay-ơn nàng lơh sơntìl. Làng bol kis tàm do geh tam gơl tơn nàng tam la-gim. Broă tam la-gim cèng geh uă priă rơlao, uă ngan rơlao mờ lơh sre, den tàng làng bol pơn jăt tam la-gim tàm tơngai tus”.

Ồng K’Ndum, Củ tịc mpồl cau ling yau sàh Nghĩa Thắng, kơnhoàl Dăk Rlấp, càr Dăk Nông pà git: hìu ồng geh 1 lồ ù tam kao su mờ 3 lồ ù tam kơphe mờ 600 ñjrong tiêu, pah nam tơnơ̆ mờ tŭ neh kờp jơh priă tă lơh, priă cồng gam mờr 1 tơmàn 500 tơlăk đong. Kơnờm mờ hơ̆, ồng K’ Ndum neh lơh hìu dờng niam, blơi tơl phan, măi mok nàng drơng tàm broă lơh sa hìu nhă bal mờ ngui tàm rài kis. Tŭ rê ling, hìu ồng gơwèt hìu rơƀah, mơya tài kơnờm mờ broă tơriang tàm lơh lơh, git ngui ală bơta chài bơh măi mok pa tàm broă lơh sa, den tàng broă lơh sa hìu ồng dê ngai sơlơ pas gơs. Ồng K’ Ndum neh lơh hìu dờng niam, blơi rơndeh ôtô pa nàng lòt rê. Nam pa do, ồng tă 100 tơlăk đong nàng ală cau tàm mpồl geh rài kis gơtìp kal ke in càr mờ ờ sa priă cồng nàng bơcri tàm broă bơtàu tơnguh lơh sa, tơnguh uă rài kis. Ồng K’ Ndrm kung bè ală cau tàm mpồl cau ling yau tàm sàh chờ hờp ngan wă rò nam pa mờ lơh ngan tàm nam 2025 ờ gam geh hìu cau lơi tàm mpồl gơwèt hìu rơƀah, pa lik klàs rơƀah. “Añ là cau lơh củ tịc mpồl cau ling yau sàh dê. Tàm mpồl cau ling yau, broă bơsram bal, dong kờl bal lơh sa sùm geh sền kwơ. Ală cau tàm mpồl, tàm ƀòn dong kờl bal ngui bơta gơguh jăk bơh măi mok pa tàm lơh sa, den tàng lơh sa ngai sơlơ bơtàu tơnguh. Cau lơi kung lơh ngan lơh pas”.

Ală nam do, Cơl dŭ lơh broă-cau ling sồt să mờ Mpồl bơtiàn kơnhoàl Đăk Đoa, càr Gia Lai pơgồp bal mờ Kông ty TNHH MTV Kao su Mang Yang bơto broă lơh ai rơlao 320 nă cau lơh broă kĭ lơh broă tàm kông ty. Bi Anưi kis tàm ƀòn H’ Nap, sàh K’Dang, kơnhoàl Đăk Đoa pà git, kơnờm mờ broă geh bơto broă lơh mờ rơwah mŭt lơh broă tàm suơn ka su tàm Anih lơh sa suơn dờng kao su Đoàn Kết, gơwèt Kông ty TNHH MTV kao su Mang Yang rơlao 4 nam do, den tàng rài kis bơh hìu nhă bi neh hờm ram uă ngan; priă geh bơh broă lơh sa geh bơh 7 tus 8 tơlăk đong tàm 1 nhai. Tơriang lơh broă mờ git tềm pềr tàm broă ngui sa, nam pa do, hìu nhă bi kung neh lơh niam wơl hìu, blơi ală bơta phan geh kwơ nàng ngui tàm hìu nhă… Satềp tus sùm geh Anih lơh sa suơn dờng sền gròi, drơng gàr satềp tơl, dong kờl hìu nhă cau lơh broă geh dùl satềp tơl. Bi Anưi pà git: “Bol añ ưn ngài uă ngan Anih lơh sa suơn dờng neh ai tơl bơta niam nàng bol añ in mŭt lơh broă. Lơh broă còr bơsơ̆t kao su pah nhai kung geh priă bơh 7 tus 8 tơlăk đong nàng ngui tàm rài kis hìu nhă, ròng oh kòn lòt bơsram. Ngai satềp dehn Anih lơh sa suơn dờng kung dong kờl priă, pà phan, tàm hơ̆ geh bal mbar, bañ kèo, mư̆t, dà màn, boh, dà tơngi… bol añ ưn ngài ngan”.

Nam 2024, gah lơh sa suơn sre mờ bơtàu tơnguh ƀòn lơgar càr Dăk Lăk neh lơh geh uă cồng nha dờng màng, ală jơnau kờñ tơrgùm bal bơh gah lơh sa tờm neh lơh geh mờ sơrlèt mờ broă rơndăp geh ai. Nam 2025, gah lơh sa suơn sre mờ bơtàu tơnguh ƀòn lơgar ai geh ală jơnau kờñ bè: kờp jơh priă geh bơh phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre brê bơnơm, phan tàm dà tàm càr dê geh 24 rơbô 703 tơmàn đong; bơtơ̆t rơbòng dà geh tơl dà tuh phan tam in rơlao 85% bă ù tam phan kờñ geh dà tuh; khà làng bol kis tàm ƀòn geh ngui dà tơl kloh geh 97,5%; khà sàh geh khà ƀòn lơgar pa geh 65%; khà brê tìm (tàm hơ̆ geh bal brê ka su dê) geh 40%. Càr Dăk Lăk ai, nàng gah lơh sa suơn sre bơtàu tơnguh geh cồng ñha, kơ̆ kơl jăp tàm nam 2025, pal lơh niam mờ ring bal kơnòl tam gơl pa mờ bơtàu tơnguh ală broă bơyai lơh sa, kă bro tàm broă lơh sa suơn sre; tơnguh uă cồng nha broă atbồ kloh niam phan sa, lơh mờ kă bro phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre brê bơnơm mờ phan tàm dà; tơnguh broă kơlôi sơnơng, ngui măi mok pa, bơta chài tàm broă lơh bal mờ broă bơto pơlam lơh broă, sơntìl phan tam, phan ròng, phan tàm dà, phan brê; bơtàu tơnguh phan bơna bơtơ̆t rơbòng dà, dà sàng kloh niam tiah kis ƀòn lơgar, tơnguh bơta pràn rơcang tam dră mờ tơrmù bơh rềs àr trồ tiah lơh aniai; lơh jăt broă bơ̆t bơtàu ƀòn lơgar pa, pơgồp bal mờ bơ̆t bơtàu wơl gah lơh sa suơn sre; tơnguh broă hòi jà mờ ngui geh cồng nha priă bơcri, rơcang lài mờ tus bal tơrgùm mờ ală lơgar.

Cau lơh ƀăo Rơ Châm Ngưu, kòn cau Jrai tơriang mờ geh uă jơnau bơceh lơh, tŭ do gam lơh broă tàm gah sơnio rùp Jơi bơtiàn Anih sơnio rùp Việt Nam (VTV5). Mờ kơnòl broă lơh gơs ală jơnau đơs mờ sơnio rùp drơng làng bol jơi bơtiàn ờ gal cau in, bi sùm lơh ngan cèng geh ală tơngu me đềt mềr, mùl màl, pơgồp bal tàm broă pơlam gùng dà broă lơh bơh Đảng, adăt boh lam bơh Dà lơgar dê kung bè lơh geh uă bơta niam chài kòn cau Jrai dê. Mờ bi kung gam lơh ngan bơsram, ngui măi mok pa nàng tơngjuh uă cồng nha lơh broă. Yal bè gùng dà broă lơh tàm nam pa 2025, bi Rơ Châm Ngưu pà git: “Añ kơlôi là pal bơsram nàng gơtùi git ală bơta tam gơl tàm măi mok pa, ngui măi mok pa AI tàm ală broă lơh mùl màl. Bè mblàng mờ sền dà kòn cau Jrai kung là broă lơh nàng lam sồr làng bol in git tus mờ ală măi mok pa, ngui tàm broă lơh sa. Bơh ală bơta phan tuh dà ntờc, sih phơng geh cồng nha tờm kơphe in, tus mờ broă ngui ală gùng dà broă lơh pa, làng bol ờ hoan gơtìp gơrềng bơh tam gơl trồ tiah bè tŭ do. Bơh tŭ hơ̆, he gơtùi dong kờl mpồl bơtiàn, dong kờl ƀòn lơgar ngai sơlơ gơguh jăk, bơtàu tơnguh, tam klăc bal, pơgồp bal bơ̆t bơtàu ƀòn lơgar, dà lơgar Việt Nam ngai sơlơ pas gơs tàm rài lơh sa sồ, rài brồ să dà lơgar dê”.

Cau mblàng Ndong Brawl/VOV Tây Nguyên

Viết bình luận

TIN CÙNG CHUYÊN MỤC