Sap ing apoăng hơnăm 2025 troh nôkố, yă ca cao ki tá hâi uâ tung tê mơdró kong têa ê hiăng tâk péa xôh, hlối pro yă ca cao tung tơnêi têa chiâng tâk há. A Dak Lak yă ca cao kloăng apoăng khế 5 hiăng troh a kơlo 240.000 – 260.000 liăn/kg, lối 2 xôh tâng vâ pơchông ƀă hơnăm nah ƀă cho kơlo ki kơnâ má môi sap nah troh nôkố. Yă tê tâk hiăng gum kuăn pơlê pêi chiâk hmiân tuăn pêt rak ngăn túa hdrê ki kố.

Pôa Nguyễn Văn Sỹ, Kăn pơkuâ Khu pêi cheăng tơrŭm pêi chiâk pêt ca cao Tân Thành, cheăm Ea Na, tơring Krông Ana, kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi, khu pêi cheăng tơrŭm nôkố ai 15 ngế, ƀă 36 ha tơnêi pêt ca cao, plâi ca cao rêm hơnăm châ vâ chê 72 tâ̆n kloăng khăng. Vâ pêt tơniăn, khu pêi cheăng tơrŭm hiăng hbrâ rơnáu pêt ca cao tiô troăng ki pêt tâ tá tơrŭm ƀă khu mơdró kâ a tơring tê pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong, roê xo tâi tâng tơmeăm dêi mâu ngế ki pêt.

“Péa hơnăm achê kố yă tê gá tơniăn vâi krâ kuăn pơlê rak ngăn dêi ca cao hiăng djâ pơxúa tơƀrê ki lĕm plâi kơtóu hên, tơrŭm uâ pơliê ƀă mâu kŏng ti tê châ yă tơniăn”.

Tiô Tiê̆n sih Trương Hồng, Viê̆n trưởng Viê̆n Khoa hok kih thuât pêi chiâk deăng, pêt kong Tây Nguyên hneăng hdrối, klêi lối chât hơnăm chu rơpâ pơtối, Dak Lak bu ối vâ chê 1.400 ha ca cao, kơdroh lối 1.000 ha tâng vâ pơchông ƀă mơ’nui hơnăm 2012. La ƀă yă tê tung 3 hơnăm pơtối tâk tá yă tê ƀă tíu ối ki dâi lĕm, rôh tơ’lêi mơnhông pêt dêi ca cao Dak Lak hiăng vêh to kơnâ nếo.

“Ki tơ’lêi hlâu má môi cho yă tê dế ‘mâi mơnhông tơniăn, tơdroăng ki vâ roê hên tâ tê. Kố cho tơdroăng ki tơ’lêi hlâu vâ ‘mâi xúa kơvâ pêi chiâk deăng tiô troăng pêt hên tơmeăm. Má péa, nôkố vâi dế tơmâng ngăn troh cheăng kâ tơrŭm. Gá kô pro rế tâk ki kơnía dêi kơvâ cheăng kố. Drêng tơdroăng rêh ối kuăn pơlê hiăng pơhlêh ah mê vâi kô tơmâng ngăn troh kơvâ ca cao tung la ngiâ”.

Tiê̆n sih Đặng Bá Đàn, Ngế pơkuâ ƀơrô cheăng teăng mâ Tíu xiâm Hnê mơhnhôk pêi chiâk tơnêi têa a Nam Trung Bộ ƀă Tây Nguyên, tơpui leăng: Ôh ti xê to pro pơxúa ‘na ki kơnía liăn ngân, túa pêt ca cao tơrŭm kố ối pro ai kơpong pêt dâi lĕm tro pơkâ lâp plâi tơnêi, tơdroăng ki khŏm mơ-eăm vâ veăng tơrŭm tung ki kơnía lâp plâi tơnêi. Rơhêng vâ tối, kloăng ca cao Việt Nam (ki hên cho hdrê Trinitario) châ Khu tơrŭm ngăn ca cao Lâp plâi tơnêi (ICCO) ối tung khu ca cao ki xú hŏm lĕm.

Kố cho rôh vâ mơjiâng pro hdroâng sô-cô-la ki lĕm ai inâi Việt Nam. Tiê̆n sih Đặng Bá Đàn ăm ‘nâi, hên kơpong pêt ca cao nôkố châ tơkŭm pêt rơkê tro tiô khoa hok, pêt tơrŭm pơla kuăn pơlê pêt ƀă khu mơdró kâ. Tâng prôk hngế tâ môi hvêa, pêi pro môi tơdroăng tơrŭm kân sap ing hriăn ngăn hdrê pêt troh mơnhông kơchơ mơdró, loăng ca cao kô chiâng hdrê pêt ki xiâm nếo, malối cho a mâu kơpong tơnêi khêi bazan a Dak Lak, Tây Nguyên ƀă Đông Nam Bộ.

“Pin athế mơ-eăm tung tơdroăng hriăn ngăn khoa hok, ai túa pơkâ pêt mơnúa mê nếo po rơdâ ƀă mâu tơdroăng tơkêa. Apoăng tơbleăng mâu khu mơdró kâ ki pêi apoăng tơdjêp ƀă kuăn pơlê pêi chiâk tung pêt ca cao chiâng môi tíu tơrŭm tung mê vêh pêt rak tơniăn, vêh xúa kong kế tơnêi tung rôh tơnêi tơníu dế vâ ai xếo môi tiah dế nôkố”.

Tiô khu tơrŭm Helvetas (tôh tơrŭm pêt ôh ti kal pơxúa) a Việt Nam, tơdroăng púi vâ ca cao vâ tê ngi kong têa ê hên la ca cao tung tơnêi têa bu iâ tá hâi châ troh 30%. Hên khu mơdró kâ hiăng hbrâ rơnáu tê roê ƀă yă kơnâ tâng kloăng ca cao lĕm, ôh tá ai rơlối pơkeăng, ai xiâm kối pêt mơjiâng pro nhên. Pôa Phạm Văn Lương, Kăn pơkuâ Khu tơrŭm Helvetas a Việt Nam ăm ‘nâi, tung pơla khu tơrŭm kố tŏng gum pơkâ mơdêk tê tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng Việt Nam ngi mâu kong têa châu Âu ƀă Mih, Helvetas hlo, Việt Nam kal pơkâ mâu kơpong pêt ca cao, tŏng gum kuăn pơlê ‘na kih thuât ƀă liăn ngân ăm mung vâ ‘mâi mơnhông ƀăng tơnêi pêt.

Tơdroăng mê kô gum tơmeăm pêi lo ai xiâm kối, tíu pêt mơjiâng pro nhên, cho “kơtâ vĕ” vâ châ mot tung kơchơ tê mơdró ki xơpá. Pôa lương tơngah tơdroăng Chin phuh Việt Nam tơhrâ châ kơlo mơ’no tah trêo ‘mêi ƀă 0 a hơnăm 2050 kô châ pơhlêh ƀă mâu troăng tŏng gum tơtro tung pêi chiâk, ƀă ca cao kô châ pơxúa vâ mơnhông rơdêi.

“Nôkố mâu troăng pơkâ dêi tơnêi têa dế môi tuăn tung xúa cheăng kâ tơrŭm. Tơngah tung la ngiâ ah Khu xiâm ngăn chiâk deăng ƀă Hyôh kong prâi kô ai troăng hnê mơhno nhên vâ tơbleăng tơdroăng tơkêa tơrŭm ca cao tơniăn tâk liăn pêi lo ăm kuăn pơlê xuân môi tiah khu mơdró kâ. Tơdrêng amê hlối kơdroh tơdjâk troh kong prâi ƀă kơvâ ca cao a Việt Nam”.

Ƀă ki kơnía ‘na liăn ngân, ki ai hlâu dêi kơchơ tê mơdró po rơdâ ƀă tơdroăng ki tơtro ƀă troăng mơnhông pêi chiâk deăng krá ton, loăng ca cao dế ai rôh tơ’lêi hlâu ‘mâi mơnhông rơdêi a Dak Lak. Laga, vâ xúa khât tung rôh tơ’lêi kố, kal ai tơdroăng ki veăng gum tơdâng sap ing kăn pơkuâ, khu mơdró kâ troh kuăn pơlê pêi chiâk – sap ing túa pơkâ kơpong pêt, tŏng gum kih thuât, ăm mung liăn troh mơjiâng pro túa tơrŭm ƀă túa pêt tơrŭm.

Tâng pêi tơƀrê tơdroăng mê, ôh ti xê to ca cao Dak Lak, mê ối tá kơvâ ca cao Việt Nam kô ai rôh tơ’lêi vâ châ tê a kong têa ê, tối rơdêi tíu ối tung lơgât kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng dâi lĕm lâp plâi tơnêi.