Hadei di bilan aboh durain jak jeng praong, daong ka rilo baoh sang mek hu jien tỷ, urang ngak nong di xã Ea Toh, huyện Krong Năng, tỉnh Đăk Lak, mboh chreih chrai ngan haong mbang pala kopi njauk baoh, hu yaom glaong. Amuk Trần Thị Thao daok di palei Tân Bắc, xã Ea Toh brei thau, lavik thun paje sang dahlak meng mboh yaom kaom biak lagaih di phun kopi, tuk pablei hu yaom, hu tuk mek hu jaik 80 triệu đồng sa tấn. Bui sambai hu patagok kayua sang amuk Thao pala kopi tui jalan huu co hu jalan pablei tabiak, tuk halei jeng hu yaom glaong jang 10 triệu đồng sa tấn dut tui yaom di darak pasar. “Drei mboh biak chreih bui sambai. Thun ini di drei, sa héc ta lac njauk hu 5 tấn asal ye, glaong jang thun blaoh 1 tấn. Langiu di nan, sang drei ngak kopi hu yaom glaong, ye drei tagok veik hu 11 yaom tra.”

Bui sambai dalam bilan kopi hu yaom di abih meng dalau mai, ong Điểu Xem daok di puk Đak Blao, ban sit Kiến Đức, huyện Đak Rlấp, tỉnh Đăk Nông brei thau, mikva urak ini mek hu bruk hatai jia tame phun cà phê. Deih yau thun blaoh, yaom labaih 40 triệu đồng sa tấn, dom sang hu bein kopi siam jeng hu kein laba jang labaih rituh triệu đồng/1 ha.“Mboh thun ini hu jalan pablei tabiak, kopi hu yaom, yau nan ye mikva biak bui sambai, chreih chrai, uan tabuan. Dalam puk palei, rilo baoh sang, mikva biak sangka duah dom janih pajaih kopi bahrau piah ngak pasiam, piah peih ngak bruk cak rok patagok bruk mbang ngui”.

Dalam tuk hu ralo kan kandah di dalam bruk ngak mbang patagok kinh te, bruk ngak nong di Tây Nguyên hu pamadeih hadah krah. Thun 2023, urang ngak nong di dom tỉnh Tây Nguyên mek hu 440 ribau tấn baoh durain, hu yaom labaih 30 ribau tỷ đồng, 90 ribau tấn ammraik kalu, hu yaom jaik 6.500 tỷ đồng. Daok bilan kopi, ngan haong asal kopi tui kuhria mek hu 1,7 triệu tấn, kuhria lac ba mai ka urang ngak nong di Tây Nguyên labaih 100 ribau tỷ đồng.

Tui khau tin meng mbang nyaom biai puac thun di Hội đồng bhap bini dom tỉnh Tây Nguyên, thun 2023 hu rilo tanut kinh tế xã hội ekonomi rahra di bhum palei ngak oh tal halei. Tantu di nyu mboh kadung jien di kanja mek tame trun, gah ngak brei ka karja deih dang, dui pachreih bruk buh jien tame bier. Min tapi, kayua bruk hadah krah di gah ngak nong, jien mek tame tui kuhria di rahra tagok mboh rlo. Dalam nan, tỉnh Đăk Lăk, kuhria yaok akaok manuac tagok meng 56 triệu đồng di thun 2022 tagok jaik 62 triệu đồng di thun 2023. Tui ong Vũ Đức Côn, Phaok Yam ndok Sở Ngak nong saong patagok palei pala tinh Đăk Lak lac, piah khik tani tanat bruk patagok meng dom pandap panda kaya nong, tinh biak caik hatai dalam bruk pabak, khik ramik mã số bhum pala saong labik papaok kaya nong pablei tabiak negar langiu, parabha bruk ngak ini ka 15 huyen, ban sit, bhum palei dalam tinh gam peih ngak. Tỉnh jeng brei thau cambaih laih dom bruk daok kadaong dalam bruk khik ramik saong hu jalan peih ngak gam haong gauk, abih di nyu nan lac ngan haong gah durain daok cak rok patagok biak samar drah: “Dalau 2 thun blaoh tinh jeng mboh bruk ini. Ủy ban hu pato patacei brei ka Sở Ngak nong saong patagok palei pala sa danak dak piah cak rok, pasang iek gam adat jalan ngak, dalam nan hu meng pajaih tal talei pambuak gauk, jhul khang bruk ngak tabiak pandap panda pablei tabiak negar langiu, patagok dom yaom glaong di kapul saong jabat hu ilamo, ngak tabiak dom asal kadha tanut chuan dalam gah, dalam pandap panda piah khik ramik ka nyu catang tani tanat jang”.

Di angaok jalan ngak jeng, kanja dom pakat di Tây Nguyên jeng daok caik hatai taong yaom dom kan kandah praong jeng ye hu jalan peih ngak ka nyu lagaih. Dalam nan, di dom tinh oh padeih bruk brei paglaong ndap nda pala drak saong raong glang, pahadah tantu janih ndap nda ngak tabiak, rami ramik janih ieik glang tantu, kuhria ka bruk ngak di darak pasar; ieik nyu yau ye sa janih praong brei ka bruk paglaong yaom kom jeng ye prein khang dalam bruk ngak mbang brei ka ndap nga ngak nông di Tây Nguyên, brei ka Tây Nguyên mek hu ralo yaom kaom glaong./.