Hadei di mbang ngak ma-in pak di nagar Úc, nghe nhan Rơ Châm Tih, daok di palei Jut 1, xa Ia Dêr, huyen Ia Grai, tinh Gia Lai gilac ndam gam saong dom mbaik krem la-a piah ngak tabiak alat ragam. Tapa palak tangin gheih  ghang di gait, dom janih pandap gandi gandang oh ndom oh mayai gilac hu jeng dom alat ragam yau Krông Put, T’rưng, Kơni, Ting Ning... Luac labaih 30 thun ndam gam haong chieng saong alat ragam ragu bangsa, ong Rơ Châm Tih oh sa janih lac urang ma-in ragam naih joi blaoh daok lac yau ye urang dakvah ilamo, ba sap yava di ceik glai nao tal rilo taneh aia nagar yau Engrik, Amirik, Korea Phần Lan, Lào, Campuchia... Nao rilo jang halei, ong jang mboh adat ragam Jarai di bangsa drei biak gheih saong biak karei:

“Alat ragam di drei mboh biak karei, urang karei oh hu. Meng krem la-a, ta-eng drei saneng, roh duah, tangi drei pang tui ong akaok ong akei drei pato, ta-eng drei ngak tabiak, ngak meng tangin, oh pandar jamraik ka tal jalan ma-in jeng biak karei, kadha daoh bhap bani drei yau halei ye drei ma-in kadha daoh sap manyi di bhap bani drei yau nan”.

Patui meng di urang prong thun, urang taha umo, dom rai rah dam dara urang Jrai harei ini daok mboh anit ranam ilamo di bangsa. Siu Ting Ning – thun ini umo 15 thun, daok di palei Jut 1, xa Ia Dêr, huyen Ia Grai, tinh Gia Lai – adei hu amaik ame brei angan tui sa janih alat ragam meng kan nan ye Ting Ning. Meng sit, adei nao tui ame hu mbaok tame dom mbang ma-in ilamo, ma-in kong caing di sang rong dalam dom harei adat praong di puk palei, Ting Ning ndung bak hatai anit ranam ragu ragam meng kan. Adei gam saong dom ayut sahabat dak padang tabiak kapul nyaom caing ranaih, peih ma-in piah duh ka tuai damuai di dom kadai mbang huak di ban Pleiku saong dom rija raya, danak dak peih ma-in nao mai ilamo di langiu tinh. Pak halei, Ting Ning jeng yaih khan ka ilamo di bangsa drei – meng sap chiêng tal dalikan ka yaok alat ragam:

“Kapul nyaom kong caing di adei dom ayut ndih apui meng thun 2008 tal 2011. Anek kumei hu 7 urang, anek likei hu 5 urang. Kapul nyaom nao ma-in jaik di abih nan lac pak di Quang truong Dai ndoan ket (Pleiku), di huyen; atah di abih nan lac pak di Quang Ngai, Quang Tri. Drei meyaih khan ka ragu ragam meng kan di bangsa drei saong tacei pato ka urang jalan ma-in, jalan taong. Adei mboh chreih sambai saong hadah mbaok hadah meta ka ilamo di bangsa drei. Adei caong khin ilamo meng kan ini hu khik ramik veik tal rai rah harei hadei”.

Khik ramik cak rok patagok ilamo puk palei nan jeng ieu lac sa bruk ngak prong di rilo puk palei dalam tinh Gia Lai, dalam nan huyện tapen negar Ia Grai ieu lac sa tanut hadah krah. Amuk Lê Thị Phương Loan, Akaok Pasak Ilamo – pathau khan huyen Ia Grai brei thau, puk palei hu sarak saong parabha phun jien karja trun tal dom xa piah padang ngak adat cambat tanarakun meng kal, padang ngak dom bruk ngak sang rong, tapain aia, peih ngak dom pesta rija raya pakat huyen yaok thun. Mai meng di nan, rilo adat cambat dalam bhap bani hu padang ngak gilac, Ia Grai jeng lac sa labik mai rivang ma-in ilamo biak karei di bhum taneh tapain negar tỉnh Gia Lai. Ong Nguyễn Quang Tuệ, Akaok duk khik iek Ilamo, So Ilamo – Padhih saong rivang ma-in tinh Gia Lai brei thau:

“Tinh Gia Lai iek tal bruk taong abih bhap bani dom bangsa dalam tinh Gia Lai thei jeng khan hu ka asal ilamo di drrei, yaom ilamo bo mikva daok khik ramik meng lavik mai ngan haong taong abih tuai damuai saong dom urang hu sangka tal ilamo di bhap bani; ngak brei ka bhap bani mboh hu hadah mbaok hadah meta, piah ka bhap bani gilac veik haong puk palei di drei, piah mikva khik ramik veik ka bahu ilamo bo ong akaok ong akei caik veik”.

Bilan bingu akaok thun bahrau, bilan rija raya pesta di bangsa Jarai gam haong dom bangsa karei di bhum taneh Tay Nguyen, urak ini jeng daok khik ragam kong caing saong ilamo sap yava di Ting Ning, Krông Put sameng. Sap yava meng kan nan jeng lac sap dalam hatung hatai di bhap bani daok harei melam khik ramik asal ilamo. Saong pak di nan, tuk halei jeng cih inem thaik binguk di dom urang “dakvah ilamo jua gandang”, harei harei truac hadah dalah hujung apui ilamo, pambuak pagam ilamo meng kal haong urak ini saong harei hadei./.