Chr’val Ch’Ơm nắc muy cóh 3 chr’val zr’lụ da ding k’coong âng chr’hoong Tây Giang, tỉnh Quảng Nam vêy đhr’năng pleng k’tiếc liêm crêê glặp đoọng ha t’nơơm đẳng sâm chắt váih. T’coóh Pơ Loong Năng, Bí thư Đảng uỷ chr’val Ch’ơm xay moon, tơợ đanh Đẳng sâm chắt váih cóh crâng k’coong, nắc cắh lấh bấc lâng cắh vêy zập đhị công choom chắt váih. Cóh bêl ahay, đhanuôr lêy đẳng sâm chắt váih cóh đhăm k’tiếc m’bứi n’loong n’cuông (vêy tr’clá âng mặt t’ngay bấc), cóh ha rêê chơợt ha roo, a bhoo lâng nắc lướt bơơn chô đơơng pa câl. Chr’nắp pa câl tơợ 100- 120 r’bhâu đồng muy kg k’lung t’mêê, lêy choom bơơn zên nắc đhanuôr đhơ lướt bơơn ting t’ngay k’nặ lứch m’ma. Cóh Ch’ơm nắc đhiệp muy bơr pr’loọng đong pay m’ma, k’lung t’tứi đoỌng chô đơơng chóh, chóh bấc bhlâng nắc t’coóh Bhling Briếu, chóh lấh 2 hecta.

Lêy rau liêm choom ooy kinh tế bấc pa bhlâng tơợ t’nơơm chr’nóh n’nâu, Đảng uỷ chr’val Ch’ơm xay moon xa nay bh’rợ pa dưr t’nơơm Đẳng sâm đhị zr’lụ chr’val. Cóh tr’nơớp tu cắh ơy n’năl cơnh chóh bhrợ, nắc chóh la léh ma muúch, rau liêm choom cắh lấh bấc. Bí thư Đảng uỷ chr’val Ch’ơm Pơloong Năng xay moon, tơợ bêl vêy đợ rau zúp zooi loon đơớh âng Phòng Nông nghiệp lâng pa dưr pa xớc bhươl cr’noon, Trạm Khuyến nông chr’hoong Tây Giang; chr’nắp bhlâng nắc vêy Trung tâm Khuyến nông tỉnh Quảng Nam – đơn vị bhrợ zr’ziêng lâng chr’val nắc nâu cơy t’nơơm sâm vêy ta chóh liêm choom lấh mơ. Ting n’nắc, pa dưr rau liêm choom bêl chóh bhrợ đh’rứah lâng chr’nóh rau lơơng cơnh: Abhoo đh’rứah lâng Đẳng sâm, chô đơơng rau liêm choom bấc pa bhlâng. Cơnh đêếc nắc đhanuôr cóh 8 cr’noon âng chr’val Ch’ơm bhui har ting chóh bhrợ bh’rợ n’nâu.

Cóh pazêng ha rêê đhuốch cóh Đẳng sâm, t’nơơm chr’nóh n’nâu váih đơớh, nắc pazêng ha rêê hân đoo t’nơơm đẳng sâm công chắt váih bấc. Cóh bh’rợ chóh đẳng sâm đh’rứah lâng t’nơơm a bhoo, đhanuôr xang đêếh a bhoo, t’mơơm sâm nắc tơớp chắt váih prang mặt k’tiếc, muy bơr t’nơơm nắc boọ váih cóh bha lâng a bhoo, tơợ đêếc pa dưr đợ rau liêm choom đoọng ha t’nơơm sâm, rau liêm choom âng t’nơơm sâm công bấc lấh mơ. A noo A Lăng Lơn ting chóh bhrợ lấh 5 sào đẳng sâm xay moon kinh nghiệm: T’nơơm đẳng sẩm cóh cr’chăl dzợ k’tứi nắc vệy rau gâm ngút, nắc mơ 3 c’xêê tếh ooy piing nắc kiêng vêy tr’ang âng mặt t’ngay. Tu cơnh đêếc sâm cóh bh’rợ tr’nêng n’nâu nắc vêy k’lung ga mắc lâng rau liêm choom bấc lấh mơ, bấc k’lung rau pa câl chr’nắp lấh mơ sâm chắt váih cóh gâm ngút, k’lung k’tứi, cắh đơớh u pậ, vêy cơnh cậ k’rung k’tứi cắh choom đươi dua.

Rau liêm choom âng sâm t’đui ooy đhr’năng k’tiếc liêm, mốp. Tu cơnh đêếc, cán bộ khuyến nông pa choom đhanuôr đươi t’nơơm bhơi xấc bhrợ phân, ủ đớc đh’rứah lâng chế phẩm vi sinh Trichiderma đoọng p’xoọng dinh dưỡng ha t’nơơm a bhoo lâng Đẳng sâm. Đhị bh’rợ n’nâu, t’nơơm griing bấc nắc mơ 16 c’xêê, ha dzợ k’rung ga mắc tơợ 2- 2,5 cm. Lâng đợ đhr’năng chắt váih mơ 10 r’bhâu t’nơơm cóh muy hecta, xang 2 c’moo chóh, rau liêm choom âng Đẳng sâm bơơn lấh 2 tấn cóh muy hecta, đợ zên ng’bơơn k’dâng 220 ức đồng. Tơợ đêếc, bh’rợ n’nâu cắh muy zúp zooi đhanuôr t’bil ha ul, pa xiêr đharứt, nắc bấc pr’loọng đong dzợ bơơn t’váih cr’van cr’bhộ tơợ t’nơơm Đẳng sâm.

T’coóh Hồ Đắc Vinh, Chủ tịch chr’val Ch’ơm xay moon, ha dang c’moo 2011 prang chr’val mơ k’dâng 8 hecta, nắc cóh c’moo 2015 bhứah lấh 100 hecta, tước nâu cơy đhăm chóh bhrợ vêy ta xay moon đớc bơơn 156 hecta đhị 8 cr’noon âng chr’val. Nâu đoo nắc muy rau bhui har pa bhlâng. Hân đhơ cơnh đêếc, rau k’rang nắc đợ đhăm vêy ta chóh bhrợ crêê cơnh cơnh bh’rợ khuyến nông pa choom nắc cắh ơy bấc, nắc dzợ vêy ta pa choom bấc lấh mơ đoọng ha đhanuôr. Muy rau k’rang nắc m’ma đoọng chóh bhrợ t’bấc cắh lấh bấc, pa bhlâng nắc xa nay bh’rợ chóh zazum, đhăm ga mắc nắc m’ma ta bhúch. T’coóh Vinh rơơm kiêng Trung tâm Khuyến nông tỉnh Quảng Nam zúp zooi bh’rợ tr’nêng n’nâu lâng kỹ thuật đoọng bơơn bhrợ têng bhươn bhrợ m’ma Đẳng sâm âng vel đong, đơớh loon đoọng m’ma chóh bhrợ ha đhanuôr./.

Đảng sâm- Cây trồng xóa đói giảm nghèo ở Ch'Ơm

                               (TTKN Quảng Nam)

Đẳng Sâm là cây dược liệu quý, phân bố ở đới cao từ 900 m trở lên so với mặt nước biển. Là một trong loài nhân sâm được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền, có giá trị kinh tế cao nhưng một thời gian dài bà con chỉ biết khai thác tự nhiên để bán làm cạn kiệt dần nguồn giống. Những năm gần đây được sự hướng dẫn của các ngành chức năng, Đẳng sâm trở thành cây trồng có hiệu quả kinh tế cao, là cây xóa đói giảm nghèo cho đồng bào vùng cao, trong đó được kỳ vonhj có xã Ch'ơm, huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam.   

  Xã Ch'ơm là một trong 3 xã vùng cao của huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam có khí hậu thời tiết, điều kiện thổ nhưỡng thích hợp cho Đẳng sâm phát triển. Ông Pơloong Năng, Bí thư Đảng ủy xã Ch’ơm cho biết, từ lâu Đẳng sâm mọc tự nhiên, nhưng không nhiều và không phải ở đâu cũng mọc được. Trước đây, bà con thấy chủ yếu Đẳng sâm mọc ở nơi đất trống (có ánh nắng nhiều), ở rẫy sau tỉa lúa, tỉa ngô và cứ thế thu hái để bán. Giá bán từ 100-120 ngàn đồng/kg củ tươi, có thu nhập bà con cứ vậy khai thác dần cạn kiệt nguồn giống. Ở Ch’ơmchi có một số người lấy mầm củ, củ nhỏ mọc từ các mắt của dây khi bò trên mặt đất để gây trồng, điển hình nhất là ông Bhling Briếu trồng trên 02 hécta.

Nhận thấy hiệu quả kinh tế từ loại cây này, Đảng ủy xã Ch’ơm chủ trương phát triển cây Đẳng sâm trên địa bàn. Ban đầu do chưa nắm được kỹ thuật nên trồng manh mún, hiệu quả không cao. Bí thư Đảng ủy xã Ch’ơm Pơloong Năng cho biết, khi có sự hỗ trợ kịp thời từ Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Trạm Khuyến nông huyện Tây Giang; đặc biệt Trung tâm Khuyến nông tỉnh Quảng Nam- đơn vị kết nghĩa với xã nên đến nay cây sâm được trồng bài bản hơn. Đồng thời, tăng năng suất trên một diện tích trồng như: Ngô nếp xen Đảng sâm, đem lại hiệu quả cao. Vậy là bà con 8 thôn của xã Ch’ơm phấn khởi tham gia mô hình này.

Ở những nương rẫy trồng Đẳng sâm, cây sinh trưởng khỏe, hầu như rẫy nào cây sâm cũng phủ kín đất. Ở mô hình ngô nếp xen Đẳng sâm, bà con vừa thu hoạch ngô xong, cây sâm một phần bò phủ kín đất một phần bò lên thân cây ngô, nhờ đó tăng diện tích quang hợp, tăng tích lũy dưỡng chất cho củ sâm, năng suất cao hơn. Anh A lăng Lơn tham gia mô hình trồng trên 5 sào sâm chia sẻ kinh nghiệm: “Cây sâm giai đoạn cây con cần bóng che (cây ngô che bóng), nhưng 3 tháng trở lên lại rất cần ánh sáng mặt trời. Vì vậy sâm ở ngoài mô hình này củ to và chất lượng tốt, nhiều củ loại 1 nên bán được giá hơn sâm ở trong bóng râm, củ nhỏ, lâu lớn, thậm chí củ rất nhỏ không thu hoạch được.”

Năng suất sâm tùy thuộc vào đất tốt hay xấu. Do đó, cán bộ khuyến nông hướng dẫn bà con dùng cây bạc đầu, cây phân xanh tại chỗ ủ cùng chế phẩm vi sinh Trichoderma để bón bổ sung dinh dưỡng cho ngô và Đắng sâm. Tại mô hình, cây nhiều tuổi nhất mới chỉ 16 tháng nhưng đường kính củ lớn đã đạt 2-2,5 cm. Với mật độ trung bình 10.000 cây/ha, sau 2 năm trồng, năng suất Đẳng sâm đạt bình quan 2 tấn/ha, cho thu nhập 220 triệu đồng. Từ đó, mô hình không chỉ giúp bà con xóa đói, giảm nghèo mà nhiều hộ vươn lên làm giàu từ cây Đẳng sâm.

Ông Hồ Đắc Vinh, Chủ tịch UBND xã Ch’ơm cho biết, nếu như năm 2011 toàn xã chỉ có khoảng 08ha, năm 2015 mở rộng được 100ha, đến nay diện tích ước đạt 156 ha tại 8 thôn của xã. Đây là một tín hiệu đáng mừng. Tuy nhiên, điều băn khoăn là số diện tích áp dụng bài bản như Mô hình khuyến nông hướng dẫn chưa nhiều, cần phải tập huấn hướng dẫn nhiều hơn nữa cho bà con. Một điều đáng lo là giống cho mở rộng sản xuất gặp khó khăn, nhất là yêu cầu mô hình trồng tập trung, diện tích lớn thì lượng giống thiếu hụt. Ông Vinh mong muốn Trung tâm Khuyến nông tỉnh Quảng Nam giúp đỡ mô hình và kỹ thuật để xã xây dựng được vườn ươm giống Đẳng sâm bản địa, chủ động cung cấp cho bà con./.