Bhiệc bhan bhrợ p’cắh pr’ắt tr’mung liêm ta níh lâng k’conh k’căn âng đhanuôr Raglai ta bhrợ bêl apêê k’coo ga mắc lâng bơơn k’diịc k’điêl. Ting cơnh j’niêng bh’rợ âng manứih Raglai, diịc điêl p’niên tr’pay đh’rứah bhrợ bhiệc bhan p’cắh pr’ắt tr’mung liêm ta níh lâng k’conh k’căn đoọng chắp hơnh cơnh lâng râu c’rơ g’lêếh băn pa dưr, zư lêy tước ga mắc lâng bơơn k’diịc k’điêl. Đhanuôr Raglai lêy bhiệc bhan nâu cắh nặc mưy bhiệc ooy mưy pr’loọng đông nắc bhiệc zr’nưm âng pa zêng đhanuôr. Cr’chăl t’ngay bhrợ têng nắc lêy ooy c’rơ cr’van âng 2 anhi diịc điêl, buôn nặc tơợ 2-5 c’moo xang bêl tr’bơơn tr’pay. t’coóh Ka Tơ Hoà, cóh chr’val Phước Bình, chr’hoong Bác Ái đoọng năl: “K’căn k’conh vêy c’rơ g’lêếh băn zư, k’coon dưr ga mắc liêm váih đông xang, ma bơơn k’diịc k’điêl, bêl zâp pr’đơợ nắc lêy bhrợ bhiệc bhan đoọng ha k’căn k’conh cha đắh. Bhiệc nâu bhrợ p’cắh pr’ắt tr’mung liêm ta níh lâng k’conh k’căn.”

Đợ râu lêy váih bêl bhrợ bhiệc bhan p’cắh pr’ắt tr’mung liêm ta níh lâng k’conh k’căn nâu pa zêng 2 p’nong a’tứch, 1 p’nong a’ọc, mưy zợ búah. Râu lêy bhuốih bhrợ nắc vêy a’tứch ta úh lâng lêệ a’ọc pa zêng a’ọc ta hor, a’ọc cha choóh, dồi, a’ọc bóh... apêê k’coon ra văng đoọng ha k’căn mưy bộ xa nập, a’ngoọn cuục bhrợ p’cắh đoọng ha bhiệc cắt pưn, mưy bêệ khăn, mưy bêệ p’ngan ôộm đác, ra văng đoọng ha k’conh mưy bộ xa nập, mưy bêệ nhẫn bhrợ p’cắh c’rơ g’lêếh âng amế ama n’niên t’váih. Xang bêl ra văng bhrợ liêm zâp a’pứih bhuốih nâu, manứih bhrợ c’la nâu nắc lêy pa nhưa moon. Bhiệc p’cắh pr’ắt tr’mung liêm ta níh lâng k’conh k’căn lêy bhrợ ting n’juông âng zâp ngai cóh pr’loọng đông. Nâu đoo nắc ha dang ngai bơơn k’diịc k’điêl lăm nắc manứih nặc bhrợ têng bhiệc bhan nâu lăm. Hân đhơ cơnh đêếc, cung vêy apêê diịc điêl vêy pr’đơợ đắh kinh tế apêê nắc bhrợ đấh lấh đợ apêê đhi noo lơơng cóh pr’loọng đông ơy tr’pay l’lăm. T’coóh Pi Năng Chắc cóh chr’val Phước Hoà, chr’hoong Bác Ái đoọng năl: “Bhiệc bhrợ nâu vêy 1 chu a’năm. pa đhang moon cơnh cóh đông vêy 4 p’nong k’coon nắc bhrợ 4 chu. Bhiệc bhan p’cắh pr’ắt tr’mung liêm ta níh lâng k’conh k’căn nâu cắh dzợ vêy bhrợ t’tưn, mưy chu a’năm. tơợ 3-5 c’moo nắc bhrợ, ha dang pr’loọng đha rứt cắh ơy mặ bhrợ nắc 6-7 c’moo cậ lêy bhrợ. oó đoọng k’căn k’conh bil ha dợ vêy bhrợ, bêl dzợ nhi đoo ma mung nắc bhrợ bhui har, chr’nắp lấh.”

Tơợ ahay, manứih Raglai xang bêl bơơn k’diịc k’điêl ta luôn bhrợ bhiệc bhan p’cắh pr’ắt tr’mung liêm ta níh lâng k’conh k’căn đoọng nhi đoo yêm loom, ma mung k’rơ, têêm ngăn lâng k’coon cha châu, cung cơnh k’rêệm loom lâng đhanuôr vel bhươl. Tu ting cơnh j’niêng bh’rợ âng manứih Raglai bhiệc bhan nâu vêy ting pấh liêm zâp âng đhi noo tô bhúh, vel bhươl. Apêê tước pấh hơnh déh, tr’pác đh’rứah lâng anhi diịc điêl, lâng k’căn k’conh pêê đoo.  Apêê k’coon lêy bhrợ bhiệc bhan nâu lâng bhiệc cher đoọng hun pr’hêl, zêệ zâp râu ch’na đh’nắh a’yêm đoọng ha k’căn k’conh, ooy đâu bhrợ p’cắh loom chắp nhêr lâng năl ơn lâng k’căn k’conh. Cher đoọng hun pr’hêl nắc ting lêy ooy pr’đơợ tr’mung âng anhi diịc điêl. T’coóh Pi Năng Chắc cóh chr’val Phước Hoà, chr’hoong Bác Ái đoọng năl cớ: “Đhị bêl bhiệc bhan nâu nắc pr’loọng đông k’van lêy bhrợ ga mắc lấh, pa đhang moon cơnh acu vêy k’coon n’jứih bơơn k’điêl nắc ting k’điêl acu đoọng k’roóc, ta rí đoọng nhi đoo bhrợ cha. K’căn k’conh 2 đắh zêng vêy chrooi đoọng zên ha k’coon đay. Pa đhang moon cơnh đắh đông n’đil đoọng k’tiếc, đông n’jứih đoọng ta rí, k’roóc đoọng diịc điêl bhrợ cha.”

Đhị bhiệc bhan bhrợ p’cắh pr’ắt tr’mung liêm ta níh lâng k’conh k’căn, đhanuôr Raglai zước nhăn đắh a’bhô dang lêy bhrợ đoọng ha đhanuôr râu liêm crêê, pr’loọng đông bhrợ cha váih bấc a’bhoo, ha roo. Xang bêl bhuốih liêm xang nắc đhanuôr Raglai lâng ta mooi ặt pazưm đh’rứah lâng lêy chi ớh mã la-mưy râu tr’coọ xa nưl chr’nắp pr’hay âng manứih Raglai, ma hát chi ớh, t’nơớt zâp cơnh lâng zâp ngai hơnh déh vêy pr’ắt tr’mung k’bhộ ngăn, liêm choom lấh mơ.

Bhiệc bhan p’cắh pr’ắt tr’mung liêm ta níh lâng k’conh k’căn nắc mưy j’niêng chr’nắp liêm, bhrợ p’cắh pr’ắt tr’mung văn hoá âng acoon cóh Raglai liêm pr’hay, moon p’too tước đhanuôr zâp ngai lêy năl ơn c’rơ g’lêếh âng k’conh k’căn băn zư. Nâu đoo cung nặc g’lúh đoọng 2 pr’loọng đông mị đắh n’jứih n’đil tr’lưm, ặt prá liêm mâng 2 đắh./.

Lễ báo hiếu của người Raglai ở tỉnh Ninh Thuận

                                                                                                                          Hải Phong/Vov5

Người Raglai ở huyện Bái Ái, tỉnh Ninh Thuận có một nghi lễ độc đáo, thể hiện triết lý nhân sinh sâu sắc. Đó là lễ báo hiếu cha mẹ. Việc báo hiếu cha mẹ là điều bắt buộc trong cộng đồng người Raglai mà con cái phải thực hiện trước khi cha mẹ qua đời.

Lễ báo hiếu của đồng bào RagLai thường được tổ chức khi con cái đã trưởng thành và lập gia đình riêng. Theo quan niệm của người RagLai, vợ chồng trẻ lấy nhau phải làm lễ báo hiếu để cảm ơn cha mẹ có công chăm sóc, nuôi dưỡng mình khôn lớn rồi dựng vợ gả chồng. Đồng bào Ra Glai coi lễ này không chỉ là chuyện trong một gia đình mà là việc chung của cả cộng đồng. Thời gian tổ chức lễ báo hiếu phụ thuộc vào hoàn cảnh kinh tế của hai vợ chồng, thường là từ 3 đến 5 năm sau khi kết hôn. Ông Ka tơ Hòa ở xã Phước Bình, huyện Bác Ái cho biết: "Bố mẹ có công nuôi con cái, con cái lớn lên thành nhà thành cửa kết hôn rồi khi đủ điều kiện làm lễ cho bố mẹ ăn. Lễ báo hiếu là thể hiện lòng cám ơn bố mẹ”

Lễ vật cho lễ báo hiếu gồm: Hai con gà, một con heo, một ché rượu cần. Món cúng sẽ có gà luộc và thịt heo gồm thịt ống, thịt bằm, dồi, nướng, bóp… Con cái chuẩn bị cho mẹ một bộ đồ, dây chuyền tượng trưng cho việc cắt rốn, một cái khăn, một cái tô uống nước; chuẩn bị cho bố một bộ đồ, một chiếc nhẫn thể hiện công lao cha mẹ đẻ. Sau khi chuẩn bị đầy đủ mâm cúng, thầy chủ lễ sẽ tiến hành đọc những lời cúng. Lễ báo hiếu được tiến hành theo thứ tự của từng người trong gia đình. Tức là nếu ai lập gia đình trước thì người đó tổ chức lễ báo hiếu cha mẹ trước. Tuy nhiên, cũng có trường hợp ngoại lệ nếu đôi vợ chồng trẻ có điều kiện về kinh tế họ sẽ tổ chức lễ báo hiếu sớm hơn những người anh em khác trong gia đình đã kết hôn trước đó. Ông Pi Năng Chắc ở xã Phước Hòa, huyện Bác Ái cho biết: "Lễ làm có 1 lần thôi. Ví dụ như nhà có 4 con thì làm 4 lần lễ báo hiếu. Lễ báo hiếu này không bao giờ làm tiếp tục nữa, 1 lần 1 thôi, từng người con làm 1 lần. Từ 3 - 5 năm là làm, nếu mà gia đình  nghèo chưa làm được thì 6-7 năm làm báo hiếu cha mẹ. Đừng để cha mẹ mất mới làm lễ báo hiếu, cha mẹ còn sống làm báo hiếu mới vui.”

Từ bao đời nay, người Raglai sau khi lập gia đình luôn luôn thực hiện lễ báo hiếu cho cha mẹ để bố mẹ vui sống tuổi già, hạnh phúc bên con cháu cũng như hãnh diện với bà con xóm làng. Bởi theo phong tục người Raglai lễ báo hiếu có sự góp mặt đông đủ của anh em họ hàng, hàng xóm láng giềng. Họ tới chung vui, sẻ chia cùng đôi vợ chồng và gia đình, người cha, người mẹ của họ. Con cái báo hiếu bằng việc tặng quà, nấu các món ăn truyền thống mời cha mẹ. Qua đó, thể hiện lòng tôn kính và biết ơn sâu sắc với cha mẹ. Quà tặng, lễ vật phụ thuộc vào điều kiện kinh tế của hai vợ chồng chủ lễ. Ông Pi Năng Chắc ở xã Phước Hòa, huyện Bác Ái cho biết thêm: "Trong khi lễ hội báo hiếu thì gia đình có của tổ chức lễ to. Ví dụ như tôi con trai mình lấy vợ đi theo vợ thì tô cho con bò, con trâu để cho vợ chồng phát triển kinh tế. Cha mẹ hai bên con trai, con gái đều có đóng góp tiền của cho con cái mình. Ví dụ bên nhà gái cho đất đai, nhà cửa bên nhà trái trâu, bò để vợ chồng làm ăn, sinh sống.”

Tại lễ báo hiếu, đồng bào RagLai cầu xin tổ tiên phù hộ cho dân tộc, gia đình làm bắp có bắp, làm lúa có lúa. Sau khi kết thúc phần lễ là phần hội, đồng bào Raglai và khách mời hòa mình với các tiết mục trình diễn mã la (một loại hình nhạc cụ độc đáo của đồng bào Raglai), ca hát, nhảy múa và mọi người chúc nhau có cuộc sống hạnh phúc, ấm no, thành đạt.

Lễ báo hiếu là một phong tục tập quán đẹp, phản ánh sinh động đời sống văn hóa của dân tộc RagLai, nhắc nhở đến cộng đồng phải biết ơn công nuôi dưỡng con cái của các đấng sinh thành. Đây cũng là dịp để hai gia đình nội ngoại có dịp gặp nhau, thắt chặt thêm tình cảm gắn bó giữa hai bên./.