Đhị chr’val Yên Nghiệp, chr’hoong Lạc Sơn, tỉnh Hoà Bình, manưih Mường dzợ lêy bhrợ pr’hoọm, taanh đợ xa nập ty chr’năp đoọng ha pr’loọng đông.

Ooy đăh văn hoá ty chr’năp âng manưih Mường, pân đil mơ 15, 16 c’moo năc lêy năl t’taanh lâng bhrợ đợ pr’đươi cơnh: tr’ơớih, đh’nuum, n’đoóh đoọng đơơng chô ooy đông k’diịc. Bhiệc nâu bhrợ p’căh loom luônh lâng râu bhriêr ta bach âng pân đil đăh bhiệc k’rang lêy, bhrợ pa dưr pa liêm đoọng ha pr’loọng đông. Bh’rợ taanh n’đooh a’dooh ting ặt cơnh đêếc ặt n’leh vaih ooy pr’ăt tr’mung lâng vaih năc râu liêm chr’năp văn hoá âng acoon coh Mường. Amoo Bùi Thị Buông coh vel Lục, chr’val Yên Nghiệp, chr’hoong Lạc Sơn moon: “Amế cu pa choom đoọng ha cu t’taanh tơợ p’niên, nâu cơy ơy choom taanh bhrợ bh’rợ ty chr’năp nâu. Bh’rợ nâu manưih Mường ngai cung choom bhrợ, moon zr’nưm manưih Mường cung lêy choom taanh bhrợ năc vêy choom bơơn k’diịc, ha dang căh năc apêê căh kiêng pay”.

Bêl ahay, manưih Mường taanh bhrợ n’đooh a’dooh lâng k’paih, a’ngoọn tơ tằm âng apêê bhrợ. Nâu cơy căh dzợ bhrợ, pay đươi lâng k’paih, len âng apêê đương pa câl. Hân đhơ taanh bhrợ lâng pr’dươi pr’dua n’đoo năc xoọc đâu, đhị tr’xâu k’tứi, pân đil Mường cung dzợ p’zay taanh bhrợ đợ n’đooh a’dooh lâng bh’rợ pa chăm bhrợ liêm ghit. Pr’căn Bùi Thị Lan coh vel Lục, chr’val Yên Nghiệp, chr’hoong Lạc Sơn đoọng năl: “Bêl ahay, azi bhrợ lâng k’paih, tơ a’năm, căh vêy k’paih đương pa câl cơnh xoọc đâu. Azi lêy choh dâu, băn tằm, xang nặc lêy piêl bhrợ a’ngoọn, bhrợ t’vaih pr’hoọm bhrông, rơợc đoọng bhrợ a’dooh. Nâu cơy ơy vaih k’paih công nghiệp năc mưy câl đợ k’paih vêy pr’hoọm la liêm đoọng đơơng chô taanh”.

Lâng 12 râu văn hoá, manưih Mường buôn đươi dua đoọng bhrợ bâc bh’nơơn bh’rợ bhlâng cơnh tr’ơơih, đhr’nuum lâng bhr’lương nệm; a’dooh; zâp bhr’lương pr’chăm. Ha dợ n’đooh manưih Mường cung taanh bhrợ liêm crêê cơnh văn hoá lâng chr’năp liêm âng n’đooh a’dooh Mường. Pr’căn Bùi Thị Lan đoọng năl cớ: “Vêy bâc cơnh pr’chăm, hân đhơ cơnh đêếc liêm bhlâng năc pô đĩa, a’cọ bhi dưa. Đợ n’đooh acoon bhi dưa năc bêl ahay apêê k’van vêy choom xập, ha dợ apêê đha rưt xập lươt bơơn k’diịc căh cậ lươt ooy c’lâng ha dợ manưih bhuôih bhrợ bơơn lêy năc apêê coọp. Nâu cơy ngai vaih zên kiêng xập nặc xập, căh dzợ cơnh ahay”.

Xoọc đâu, chr’val Yên Nghiệp, chr’hoong Lạc Sơn vêy k’dâng 200 tr’xâu lâng 168 cha nặc, zâp c’moo bhrợ lâh 50 r’bhâu bh’nơơn pr’đươi, bhrợ ting cơnh cr’noọ cr’niêng âng đhanuôr coh chr’val lâng bơr pêê tỉnh, thành đăn đêêc. Năl ghit cr’noọ bh’rợ âng đhanuôr lâng thị trường, Hợp tác xã Nông nghiệp lâng taanh n’đooh a’dooh Lục Nghiệp Thành gluh vaih, n’jưah bhrợ đoọng bhiệc bhrợ đoọng ha đhanuôr, n’jưah pa câl pr’đươi n’đooh a’dooh âng vel đông tươc ooy thị trường. Pr’căn Dương Thị Bin, Hợp tác xã Nông nghiệp lâng taanh n’đooh a’dooh Lục Nghiệp Thành đoọng năl: “Bh’rợ taanh n’đooh a’dooh bil pât đenh ặ, hân đhơ cơnh đêếc tươc bêl bhrợ pa dưr Hợp tác xã, azi ơy châc lêy thị trường. Hân đhơ bêl đêếc căh ơy k’rơ bhưah lâng mưy bhrợ đươi dua coh vel đông, tươc zâp tỉnh đăn đâu cơnh Thanh Hoá, Điện Biên, Sơn La lâng đợ bh’nơơn pr’đươi âng zi dzợ đươi bhrợ cơnh ty ahay năc lêy đhanuôr cung kiêng. Xang nặc, azi lêy bhrợ pa dưr pa liêm lâh mơ, bhrợ đợ cơnh n’đooh a’dooh liêm glặp lâng zâp vel đông. Xọoc đâu, hân đhơ bh’nơơn pr’đươi âng zi căh ơy đơơng pa câl ooy k’tiêc k’ruung lơơng, năc coh tỉnh lâng tỉnh đăn đâu pa bhlâng kiêng đợ bh’nơơn pr’đươi n’đooh a’dooh ih bhrợ lâng têy âng vel đông zi”.

Tơợ bêl pâh bhrợ coh Hợp tác xã, pr’ăt tr’mung âng apêê pa bhrợ coh đâu vêy pa dưr lâh, zên pa chô têêm ngăn. Nâu đoo năc râu lêy cha mêêt âng pr’căn Đinh Thị Mây, coh vel Lục, chr’val Yên Nghiệp, chr’hoong Lạc Sơn: “Bhrợ bh’rợ nâu vêy zên pa chô têêm ngăn ha pr’loọng đông. Acu mưy kiêng Nhà nước k’rang lêy đoọng đhanuôr vêy bhiệc bhrợ têêm ngăn, zên lương cung têêm ngăn lâh, đhanuôr doọ lâh zr’năh k’đhạp”.

Tơợ đợ k’paih pr’hoọm la liêm đh’rưah lâng râu zay ta bách âng pân đil Mường ơy bhrợ pa dưr đợ pr’chăm la liêm, chr’năp. Đợ bhơi k’tang, pô hi la, bấc râu... ặt pa zưm đh’rưah lâng manưih Mường coh k’coong ch’ngai ơy moót ooy zâp n’đooh a’dooh, vaih đợ văn hoá chr’năp liêm âng đhanuôr k’tiêc Mường coh tỉnh Hoà Bình./.

ĐẶC SẮC THỔ CẨM CỦA ĐỒNG BÀO MƯỜNG Ở HÒA BÌNH

Cộng đồng dân tộc Mường có nghề dệt thổ cẩm truyền thống rất phát triển với những sản phẩm đẹp, họa tiết hoa văn tinh tế, cầu kỳ. Tại xã Yên Nghiệp, huyện Lạc Sơn, tỉnh Hòa Bình, người Mường vẫn tự nhuộm, dệt những bộ trang phục truyền thống cho gia đình.

Trong văn hóa truyền thống của người Mường, con gái 15,16 tuổi phải biết dệt và làm những món đồ, như: gối, chăn, váy áo để mang về nhà chồng. Điều này thể hiện tấm lòng và sự khéo léo của người phụ nữ trong việc chăm lo, vun vén cho gia đình. Cứ thế nghề dệt thổ cẩm hiện diện trong đời sống và trở thành nét đẹp văn hóa của dân tộc Mường. Chị Bùi Thị Buông ở xóm Lục, xã Yên Nghiệp, huyện Lạc Sơn chia sẻ: "Mẹ tôi dạy cho cách dệt từ bé, giờ đã thành nghề gia truyền. Nghề này người Mường ai cũng phải biết, nói chung là người Mường cũng phải biết làm thì mới lấy được chồng, không thì người ta không muốn lấy đâu."

Trước đây, người Mường dệt vải bằng sợi bông và sợi tơ tằm do tự mình se. Nay họ không tự se sợi nữa mà dùng chỉ, len bán sẵn trên thị trường. Dù dệt bằng nguyên liệu nào thì ngày ngày, bên những khung cửi nhỏ đơn sơ, phụ nữ Mường vẫn cần mẫn, tỉ mỉ dệt những tấm thổ cẩm với họa tiết hết sức tinh tế. Bà Bùi Thị Lan ở xóm Lục, xã Yên Nghiệp, huyện Lạc Sơn cho biết: "Ngày xưa, chúng tôi làm bằng sợi bông, tơ tắm chứ không có sợi sẵn như hiện nay. Chúng tôi phải trồng dâu, nuôi tằm, rồi keo tơ, se sợi, nhuộm các màu đỏ, vàng để làm cạp váy. Nay có sợi công nghiệp thì mình chỉ mua chỉ màu về dệt."

Với 12 loại hoa văn, người Mường dễ dàng sử dụng để tạo ra nhiều loại sản phẩm khác nhau phục vụ các nhu cầu trong sinh hoạt. Họ dệt hoa văn lên 3 nhóm sản phẩm chính là chăn và vỏ đệm; cạp váy; các tấm trang trí. Chỉ riêng cạp váy Mường cũng đủ thể hiện nét tinh hoa văn hóa và giá trị của thổ cẩm Mường. Bà Bùi Thị Lan cho biết thêm: "Có nhiều loại hoa văn, nhưng đẹp nhất là hoa đĩa, đầu con rồng. Cạp váy con rồng thì ngày xưa nhà giàu mới được mặc, con nhà nghèo mà mặc đi làm dâu hoặc đi ra đường mà nhà Lang thấy thì người ta bắt. Bây giờ cứ ai có tiền mà thích thì mặc, không như ngày xưa".

Hiện nay, xã Yên Nghiệp, huyện Lạc Sơn có khoảng 200 khung dệt với 168 thành viên, mỗi năm sản xuất hơn 50 nghìn sản phẩm, phục vụ nhu cầu người dân trong xã và một số tỉnh, thành lân cận. Nắm bắt được nhu cầu của người dân và thị trường, Hợp tác xã Nông nghiệp và Dệt thổ cẩm Lục Nghiệp Thành đã ra đời, vừa tạo công ăn việc làm cho bà con, vừa bán sản phẩm thổ cẩm của địa phương ra thị trường. Bà Dương Thị Bin, Hợp tác xã Nông nghiệp và Dệt thổ cẩm Lục Nghiệp Thành, cho biết: "Nghề dệt thổ cẩm mai một lâu lắm rồi nhưng đến lúc thành lập Hợp tác xã, chúng tôi đã tìm kiếm thị trường. Tuy lúc đó thị trường chưa rộng lắm và chỉ phục vụ nhu cầu tại địa phương và đến các tỉnh lân cận, như: Thanh Hóa, Điện Biên, Sơn La, và  mẫu mã hàng của chúng tôi vẫn làm theo mẫu cũ nhưng thấy bà con vẫn ưa chuộng. Sau đó, chúng tôi cải tiến dần dần, thiết kế những mẫu mã đa dạng, phù hợp theo từng địa phương. Hiện nay, tuy sản phẩm của chúng tôi chưa được đưa xuất khẩu ra nước ngoài nhưng trong tỉnh và các tỉnh lân cận rất ưa chuộng hàng sản phẩm thổ cẩm thêu tay của địa phương chúng tôi".

Từ khi tham gia Hợp tác xã, cuộc sống của hội viên được nâng lên nhờ thu nhập ổn định. Đó là cảm nhận của bà Đinh Thị Mây, ở xóm Lục, xã Yên Nghiệp, huyện Lạc Sơn: "Làm nghề này nó có thu nhập ổn định hơn cho gia đình. Tôi chỉ mong muốn là Nhà nước quan tâm để cho bà con có công ăn việc làm ổn định, lương ổn định hơn, bà con đỡ vất vả hơn".

Từ những sợi chỉ rực rỡ sắc màu cùng sự tảo tần của phụ nữ Mường đã tạo nên những họa tiết hoa văn độc đáo, giàu triết lý nhân sinh quan. Những cỏ cây, hoa lá, linh vật... gắn bó với cuộc sống người Mường nơi vùng cao đã vào từng tấm vải thổ cẩm, trở thành nét văn hóa đặc sắc của bà con xứ Mường ở tỉnh Hòa Bình./.