Pà Thẻn nắc 1 coh 14 k’bhuh acoon coh vêy đợ ma nuyh dưp 10.000 cha nắc đhị Việt Nam. Apêê ặt ma mông đhị bơr pêê chr’val âng chr’hoong Bắc Quang, Quang Bình, tỉnh Hà Giang lâng chr’hoong Lâm Bình, tỉnh Tuyên Quang. Cơnh đoọng năl đhanuôr Pà Thẻn lâng k’bhuh acoon coh lơơng nắc đoo pr’họom âng xa nập. Apêê pân jưih nắc xập xa nập tăm t’viêng, pân đil nắc xập xa nập bhrôông bhrang ang liêm prang crâng da ding Tây Bắc.

Pr’họom bha lầng xa nập âng pân đil Pà Thẻn nắc pr’họom bhrôông luuc pr’họom bhoọc lâng pr’họom tăm. Nghệ nhân Phù Thị Thiên, ặt đhị vel My Bắc, chr’val Tân Bắc, chr’hoong Quang Bình, tỉnh Hà Giang, đoọng năl: "Lalăm a hay, ma nuyh Pà Thẻn ặt ma mông coh da ding ca coong. Cơnh lâng ma nuyh Pà Thẻn, pr’họom bhrôông, pr’họom âng oih r’hố pa têệt lâng bhiệc bhan chr’plọong oih nắc bhưưng ang. Pân đil pay pr’họom nâu đoọng pa căh tr’clá ang âng oih lâng nắc đoo rau tin đươi lâng đương rơơm ooy ha y chrooi liêm ang”.

Amoó Phù Thị Duyên ặt vel My Bắc, chr’val Tân Bắc, chr’hoong Quang Bình, xay moon: "Pr’họom bhrôông nâu kiêng bhlầng. Nắc rau pr’họom đơ liêm. Bêl bhiệc bhan bấc ngai xập lêy liêm căh dzợ cơnh. Azi nắc zư lêy chr’năp âng ma nuyh đay, lướt đhơ ooy cung xập nập nâu, đoọng apêê nắc a đay nắc manuyh n’nặc”.

Xa nập âng pân đil Pà Thẻn bơơn ih bhrợ g’lêêh bhlầng tơợ pr’nơng tước xa náp, n’đooh a dooh lâng cr’tệêng. Amoó Lý Thị Toàn ặt vel Thượng Minh, chr’val Hồng Quang, chr’hoong Lâm Bình, tỉnh Tuyên Quang, đọong năl: "Lalăm a hay, đhanuôr Pà Thẻn ặt ma mông coh crâng ca coong, bêl tânh ih xa nập, đhanuôr buôn lêy tơợ rau dưr vaih coh crâng ca coong, n’loong n’kuông lâng ih coh xa nập âng đay, zêng lâng pr’đhang đong ặt cung vêy ih coh xa nập. Đhanuôr Pà Thẻn lêy a choo nắc rau c’leh đoọng năl, nắc rau zư đong xang âng đhanuôr tu cơnh đêêc nắc coh xa nập cung vêy ih cọ a choo”.

Pân đil Pà Thẻn ih pa chăm coh xa nập vêy cơnh lalay âng đay. Ha dang pân đil Mông, Dao buôn pay đươi đong g’dớ căh cợ nắc pô rau lơơng đoọng ih coh bhai a dooh nắc pân Đil Pà Thẻn vêy cơnh bhrợ t’vaih chr’năp liêm lalay âng đay. Nghệ nhân Phù Thị Thiên đọong năl cớ: "Xa nập âng ma nuyh Pà Thẻn vêy zập c’nặt ih taanh, ha dợ zập pô pr’đhang t’vaih nắc taanh trực tiếp đhị tr’xâu, căh vêy cơnh acoon coh lơơng ơy taanh xang nắc ih coh bhai.  Zập xr’xặ nắc vêy acoon nạ, cung cơnh rau dưr vaih coh pr’ặt tr’mông âng đhanuôr. Bêl taanh pazêng t’la n’đooh a dooh, a zi nắc cắt k’tứi đoọng ra pặ cớ vaih muy bộ xa nập. Nâu đoo nắc c’nặt g’lêêh pa bhlầng”.

Xa nập âng pân đil Pà Thẻn dzợ vêy a dooh oh căh vêy tuôr, bêl xập nắc cha chêl mị đăh, coh hoọng dal lâh coh loom. Tây lâng xa nập bơơn pa chăp lâng pr’họom bhưưng ang. Đoọng t’vaih muy bêệt a dooh căh vêy tuôr, apêê pân đil buôn xập a dooh sơ mi coh c’loọng lâng pa căh leh tuôr vaih muy bộ xa nập vêy pr’họom bhooch bhrôông liêm cra. Pa xoọng nắc cr’tệêng chọ coh đha đheng vaih rau liêm crâng đhang a chắc pân đil. Amoó Lý Thị Toàn đoọng năl: "Cơnh lâng pr’nơng âng ma nuyh Pà Thẻn nắc bêl đwoi pươr coh a cọ xang nắc mị đăh đhuônh tước t’boọc. Xa nập âng ma nuyh Pà Thẻn cung cơnh apêê acoon coh lơơng nắc vêy xa nap lâng cọong bạc lâng pa nâng”.

K’rong pazêng, lêy xa nập âng ma nuyh pân đil Pà Thẻn nắc muy pr’họom bhrôông, ha dựo ting nghệ nhân Phù Thị Thiên, xa nập nâu vêy rau lêy pác ruh c’moo âng ma nuyh xập: "Cơnh lâng p’niên nắc ba buôn, muy bhai bhrôông, bhai tăm. Cơnh lâng pân đil c’mor, xa nập đui cơnh manuyh t’ha, ha dợ lalay cr’tệêng. Pân đil ơy k’diic coon nắc cr’tệêng n’tăm, pơng pr’nơơng tăm căh cợ choh xoóc pa đhiêr a cọ. Ha dợ cơnh lâng ma nuyh t’cooh, pơơng khăn doọ r’lăp ting clang cơnh pân đil c’mor lâng pân đil ơy k’diic coon”.

Xa nập âng pân đil Pà Thẻn pa căh z’hai ra pặ bhai lâng ih chỉ pr’họom liêm cra. Lâng chr’năp bh’rợ ih lâng têy, zập pô, xr’xặ liêm cra, bhưưng ang nắc ting pa căh pr’họom xa nập liêm lâh mơ. Pazêng rau đâu bhrợ vaih muy bộ xa nập âng pân đil Pà Thẻn jưah chr’năp liêm lalay, jưah đơơng chr’năp văn hóa âng acoon coh đay./.

Rực rỡ trang phục phụ nữ Pà Thẻn

Pà Thẻn là 1 trong 14 dân tộc có dân số dưới 10.000 người ở Việt Nam. Họ cư trú tập trung ở một số xã của  huyện Bắc Quang, huyện Quang Bình, tỉnh Hà Giang, và huyện Lâm Bình, tỉnh Tuyên Quang. Đặc điểm để phân biệt đồng bào Pà Thẻn với các dân tộc khác chính là màu sắc trên trang phục. Trong khi nam giới thường mặc quần áo màu chàm, thì trang phục truyền thống của phụ nữ Pà Thẻn có màu đỏ tươi, rực rỡ giữa màu xanh của núi rừng Tây Bắc.

Màu sắc chủ đạo bộ trang phục phụ nữ Pà Thẻn là màu đỏ điểm xuyết với màu trắng và màu đen. Nghệ nhân Phù Thị Thiên, ở thôn My Bắc, xã Tân Bắc, huyện Quang Bình, tỉnh Hà Giang, cho biết: "Ngày xưa, người Pà Thẻn chủ yếu sống ở trên núi. Đối với người Pà Thẻn, màu đỏ, màu lửa đặc biệt gắn với lễ hội nhảy lửa, là màu rực rỡ. Phụ nữ lấy màu đỏ này tượng trưng ánh lửa và đó là niềm tin và hy vọng vào tương lai, tươi sáng".

Chị Phù Thị Duyên thôn My Bắc, xã Tân Bắc, huyện Quang Bình, chia sẻ: "Màu đỏ này rất thích. Màu đỏ màu sắc rất là đẹp, ví dụ khi đi hội với đông người rất đẹp. Phải giữ bản sắc của dân tộc mình, đi đâu phải mặc áo ấy, đi đâu họ cũng biết là dân tộc mình rồi."

Bộ trang phục của phụ nữ Pà Thẻn được dệt, thêu rất cầu kỳ từ khăn đội đầu cho đến yếm, áo váy, quần và xà cặp. Chị Lý Thị Toàn ở thôn Thượng Minh, xã Hồng Quang, huyện Lâm Bình, tỉnh Tuyên Quang, cho biết: "Trước đây, đồng bào dân tộc Pà Thẻn sống trên núi, khi thêu dệt trang phục, đồng bào lấy ý tưởng từ thiên nhiên, từ cây cối và ở trên bộ trang phục có cả hình ngôi nhà. Đồng bào dân tộc Pà Thẻn coi con chó là một biểu tượng, là con vật bảo vệ gia đình nên ở trên trang phục cũng có biểu tượng đầu con chó."

Phụ nữ Pà Thẻn có cách rất riêng để thêu hoa văn lên trang phục của mình. Nếu phụ nữ dân tộc Mông, Dao thường dùng sáp ong hay chọn những hoa văn đặc biệt để in lên vải hoặc dùng tay thêu tấm vải, thì phụ nữ Pà Thẻn lại có cách tạo hoa văn độc đáo. Nghệ nhân Phù Thị Thiên cho biết thêm: "Bộ trang phục người Pà Thẻn có các giai đoạn thêu dệt, nhưng các hoa văn thì được thêu dệt trực tiếp trên khung cửi, chứ không như các dân tộc khác dệt được vải rồi mới thêu trên mảnh vải. Các hoa văn gắn với các con vật, cũng như đặc điểm đời sống của đồng bào. Khi dệt ra được những mảnh thổ cẩm, chúng tôi lại phải cắt nhỏ, cắt mảnh để lắp ghép lại thành một bộ trang phục. Đây là một công đoạn rất cầu kỳ."

Trang phục phụ nữ Pà Thẻn còn có chiếc áo may không có cổ, khi mặc vào hai thân trước chéo nhau, thân sau dài hơn thân trước. Ống tay và toàn bộ thân áo được trang trí với gam màu nóng sặc sỡ. Để tạo dáng cho chiếc áo vốn không có cổ, các cô gái thường mặc áo sơ mi ở bên trong và lật cổ ra bên ngoài tạo thành một chiếc áo trắng nổi bật trên nền vải đỏ. Thêm vào đó một chiếc dây quấn quanh eo buộc thắt ở bụng để tăng thêm vẻ cân đối duyên dáng của người phụ nữ. Chị Lý Thị Toàn cho biết thêm: "Đối với khăn đội đầu của dân tộc Pà Thẻn thì khi mặc lên mình phải quấn lên từng lớp một từ trong ra ngoài và có những nếp gấp theo thứ tự và có hai bên hai tua xuống hai bên má. Trang phục của dân tộc Pà Thẻn cũng như trang phục các dân tộc khác, cũng có yếm và vòng bạc ở tay và vòng cổ."

Về tổng thể, bộ trang phục của phụ nữ Pà Thẻn là một màu đỏ, nhưng theo nghệ nhân Phù Thị Thiên, bộ trang phục này cũng có thêm các chi tiết được phân chia theo lứa tuổi: "Đối với trẻ em rất đơn giản, nó là vải đỏ, vải đen. Đối với thiếu nữ, bộ trang phục giống người lớn, nhưng khác nhau là các dây đai. Thiếu nữ thì thắt dây đai lưng trắng và đội cái khăn đội đầu bằng thổ cẩm màu đỏ. Phụ nữ mà có chồng, có con rồi thì mặc bộ trang phục đó nhưng lại thắt dây lưng đen, đội khăn màu đen hoặc vấn tóc. Còn đối với người già, đội khăn không phải xếp thành lớp như người thiếu nữ và phụ nữ."

Trang phục của phụ nữ Pà Thẻn thể hiện kỹ thuật ghép vải và thêu chỉ màu hài hòa. Xen giữa các mảng dệt hoa văn, còn có các hoạ tiết được thêu bằng tay với nhiều màu sắc sặc sỡ, làm cho các mảng màu thêm nổi bật. Những yếu tố này làm cho các bộ trang phục của phụ nữ Pà Thẻn vừa độc đáo, vừa mang đậm bản sắc văn hóa của dân tộc mình./.