Đhanuôr Dao ặt ma mông đhị tỉnh Yên Bái xoọc vêy 4 k’bhuh bha lầng nắc: Dao Đỏ, Dao Quần Chẹt, Dao Quần Trắng lâng Dao Làn Tuyển. Đoọng ra pặ k’bhuh ma nuyh Dao, nắc lêy tơợ rau lalay coh xa nập âng k’bhuh pân đil. Lâng xa nập âng pân đil Dao Đỏ, xa nập nắc zêng pr’họom bhrôông đơ bhlầng coh bhai chàm, đh’rưah lâng bấc tua lâng t’cul k’paih bhrôông nắc ơy vaih rau lalay âng chroi k’rong pa liêm đoọng ha đhi amoó.

“Xa nập âng pân đil Dao Đỏ buôn đươi dua pr’họom bhrôông bhrợ bha lầng coh bhai chàm lâng rơơm pr’họom bhrôông đơơng chô rau tệêm ngăn, bhui har, pr’đoọng. Xa nập liêm cra buôn vêy pô xr’xặ liêm t’mêê… Tu cơnh đêêc, k’đươi ma nuyh ih nắc pa ghit coh zập c’lâng chỉ”.

Năc rau xay moon âng p’căn Triệu Thị Tiếp ặt đhị vel 2 Túc, chr’val Phúc Lợi, chr’hoong Lục Yên, tỉnh Yên Bái, ma nuyh ơy vêy lâh 50 c’moo ih xa nập ty đanh âng ma nuyh Dao đỏ.

Ting cơnh p’căn Tiếp, đoọng bhrợ pa xang muy bộ xa nập ty đanh, ma nuyh pân đil Dao nắc đươi bấc cr’chăl lâng c’rơ g’lêêh, zay t’bech. Buôn nắc bhrợ xang muy xa nập nắc bil mơ 1 c’moo. Năc rau pa ghit đhị zập c’nặt bh’rợ ơy bhrợ vaih chr’năp lalay âng xa nập pân đil Dao Đỏ.

Xa nập pân đil pazêng a dooh, quần, a dooh yếm, khăn por a cọ lâng c’têêng. Zập pr’đươi nâu ta bhrợ lâng bhai k’bhum chàm lâng chỉ ih zập pr’họom (bhrôông, rơơc, bhooc, t’viêng). Bhai lalăm ih nắc trâm ooy đác 3 – 4 chu ọo đoọng clai pr’hoọm ooy lơơng, bhrợ căh liêm bhai. Pô xr’rặ coh xa nập pân đil Dao Đỏ buôn nắc cơnh tơơm n’loong ga mắc, dương xỉ, đhang a xêêh, tam giác… Coh đêêc, áo dài nắc rau liêm bhlầng ân xa nập pân đil. P’căn Triệu Thị Tiếp đoọng năl cớ: “K’đhap k’ra bhlầng nắc tà đăh hoọng âng a dooh. Lêy cơnh ma nuyh kiêng năc ih 8-12 n’juông xr’rặ. Đăh dưp năc ih 2 hân luung dương xỉ, đơc ga gooh coh m’pâng xang nắc ih chỉ bhrôông coh toor, căh cơh bhai pô achịm Công lâng bh’rợ viền bhrôông đoọng ha tà đăh hoọng ting liêm cra lâh mơ. Pô xr’rặ nắc tơơm h’ngo k’tứi, tơơm h’ngo ga mắc nắc c’nặt coh piing x’rịa tà ang a dooh”.

Tơợ ơy pa liêm c’nặt ih, ma nuyh ih năc căt bhai a dooh lâng pa zưm ting c’nặt: tuôr, têy, tà loom, tà họong vaih muy bêệ a dooh liêm xang. Pa têệt đêêc nắc p’lêê đùm đũm lâng a ngoọn len coh tuôr a dooh tước đha đhẹng, t’bọo a rác 2 đăh dêu lalăm ih a dooh liêm xang đoọng bhrợ vaih cơnh u liêm, zooi apêê pân đil Dao Đỏ ting liêm cra lâh mơ… Amoó Lý Thị Mấy, vel Cẩu Vè, chr’val Tân Lĩnh, chr’hoong Lục Yên, tỉnh Yên Bái đoọng năl: T’ngay ahay, apêê pân đil Dao lalăm chô ooy đong k’diic zêng tự a đay ih muy bộ xa nập liêm bhlầng lâng lêy nắc cr’van ting a đay tất lang âng pân đil Dao: “Pân đil Dao lalăm chô bhrợ ma mai nắc mơ 5-7 c’xêê tự têy ih xa nập âng đay lalăm chô ooy đong k’diic. Nâu nắc pr’hêl âng pr’loong đong k’diic nắc đơc cr’chăl ih đoọng liêm. Xa nập nâu nắc pa têệt lâng pân đil Dao lâng cung bơơn lêy nắc cr’van đơơng chô ooy đong k’diic, ting tước tất lang âng đay”.

Xa nập âng pân đil Dao Đỏ liêm ang, pa têệt lâng bh’rợ ih bhrợ ty đanh chr’năp bhlầng. Tu cơnh đêêc, nắcđhanuôr vel bhươl ma nuyh Dao lêy zư pa dưr đhị zập lang./.

Rực rỡ bộ trang phục truyền thống của phụ nữ Dao đỏ

Đồng bào Dao sinh sống ở tỉnh Yên Bái hiện có 4 nhóm chính là: Dao Đỏ, Dao Quần Chẹt, Dao Quần Trắng và Dao Làn Tuyển. Để phân biệt các nhóm người Dao, chủ yếu dựa vào sự khác nhau trong bộ trang phục của phụ nữ. Với trang phục của phụ nữ Dao đỏ, sắc màu rực rỡ từ màu chỉ đỏ chủ đạo trên nền vải tràm, cùng nhiều tua và núm bông đỏ đã tạo nên sự khác biệt và góp phần tôn thêm vẻ đẹp của chị em.

 “Bộ trang phục của phụ nữ Dao đỏ thường sử dụng màu sắc đỏ làm chủ đạo trên nền vải chàm với mong muốn màu đỏ mang đến sự an lành, hạnh phúc, may mắn. Bộ trang phục đẹp thường có hoa văn không bị lỗi, các họa tiết mới mẻ… Do đó đòi hỏi người thêu, may phải rất tỉ mỉ trong từng đường kim mũi chỉ”.

Đó là chia sẻ của bà Triệu Thị Tiếp, thôn 2 Túc, xã Phúc Lợi, huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái, người đã có hơn 50 năm thêu, may trang phục truyền thống dân tộc Dao đỏ.

Theo bà Tiếp, để hoàn thiện một bộ trang phục truyền thống, người phụ nữ Dao cần rất nhiều thời gian và công sức, đòi hỏi sự kiên trì và khéo léo. Thông thường để hoàn thành một bộ trang phục phải mất khoảng 1 năm. Chính sự cầu kỳ, tỉ mỉ trong từng công đoạn đã tạo nên bản sắc riêng biệt của bộ trang phục phụ nữ Dảo đỏ.

Bộ trang phục nữ gồm áo, quần, yếm áo, khăn vấn đầu và đai thắt lưng. Nguyên liệu chính là vải thêu nhuộm chàm và chỉ thêu các màu (đỏ, cam, vàng, trắng, xanh). Vải trước khi thêu phải đem rũ nước 3-4 lượt để không bị phai màu chàm sang chỉ thêu, làm mất độ thẩm mĩ của hoa văn. Hoa văn trên bộ trang phục nữ Dao đỏ thường là những hoạ tiết độc đáo như hình cây cổ thụ, dương xỉ, hình con ngựa, tam giác… Trong đó,  chiếc áo dài là điểm nhấn của bộ trang phục nữ. Bà Triệu Thị Tiếp cho biết thêm: “Cầu kỳ nhất là thêu hoa văn tà sau của chiếc áo. Tuỳ theo sở thích của từng chị em mà có thể thêu 8-12 hàng hoa văn. Phần dưới cùng thường thêu 2 hàng cây dương xỉ, để trống phần giữa sau đó viền vải đỏ, hoặc vải hoa con công, với mục đích viền cho tà sau của áo thêm rực rỡ. Hoa văn tiếp theo là hình cây thông nhỏ, cây thông lớn là phần thêu trên cùng tà sau của chiếc áo”.

Sau khi hoàn chỉnh công đoạn thêu hoa văn, người thợ may sẽ tiến hành cắt thân áo và ghép lại toàn bộ các bộ phận: cổ, tay, tà trước, tà sau tạo thành chiếc áo hoàn chỉnh. Tiếp đó là đính quả đùm đũm bằng sợi len bồng quanh mép ngoài cổ áo xuống đến giữa thắt lưng, đính hạt cườm 2 bên hông trước khi chiếc áo được hoàn thiện nhằm tạo điểm nhấn cho chiếc áo thêm đẹp mắt. Quần, yếm áo, khăn vấn đầu và thắt lưng cũng được hoàn thiện với sự cầu kỳ, tỉ mỉ theo từng chi tiết, giúp cho bộ trang phục nữ Dao đỏ càng thêm rực rỡ…Chị Lý Thị Mấy, thôn Cẩu Vè, xã Tân Lĩnh, huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái cho biết: Ngày xưa, các cô gái Dao trước khi về nhà chồng đều tự tay thêu cho mình bộ trang phục cô dâu đẹp nhất và đó cũng được coi là của hồi môn, gắn bó theo suốt cuộc đời người con gái Dao: “Người con gái Dao trước khi làm dâu sẽ có thời gian 5-7 tháng tự tay thêu bộ trang phục cô dâu trước khi về nhà chồng. Đây là món quà của gia đình nhà chồng nên mình phải dành thời gian thêu thùa sao cho đẹp nhất. Bộ trang phục này sẽ gắn bó với người con gái Dao và cũng được coi  là của hồi môn sẽ gắn bó trong suốt cuộc đời mình”.

Bộ trang phục của phụ nữ Dao đỏ rực rỡ, gắn liền với nghề thêu trang phục truyền thống ý nghĩa là vậy. Vì thế, rất cần được bà con bản Dao gìn giữ, phát huy qua các thế hệ./.