Cr’noon Làng Gầy, chr’val Phúc Chu, chr’hoong Định Hoá vêy lâh 60 pr’loọng đong, coh đêêc, 1/3 đợ pr’loọng đong năc đhanuôr Dao, pr’ăt tr’mông zư nươr ooy bh’rợ ha rêê đhuốch lâng choh crâng. Pr’ăt tr’mông căh ơy lâh k’van k’bhộ năc bh’rợ zư lêy lâng pa dưr pazêng j’niêng cr’bưn ty đanh ta luôn vêy đhanuôr t’bhlâng xay bhrợ k’rơ.

Năc zr’lụ ng’đơc r’piing bhuôih a bhuục a vuah năc đong t’cooh Lý Văn Phương năc đhị ta bhrợ bh’rợ cấp sắc âng tô bhuh. Bơr p’nong ch’chau âng t’cooh Phương vêy ta cấp sắc g’luh n’nâu vêy đợ râu la lay ooy dal êp. Muy cha năc vêy ta cấp 3 đèn, cơnh đêêc năc vêy đhơ nớc la lay coh gia phả; ha dzợ lwng muy cha vêy ta cấp 7 đèn, coh ha y chroo bơơn ting pâh ooy bh’rợ j’niêng cr’bưn âng manuyh Dao coh bhươl cr’noon. T’cooh Lý Hồng Phương xay moon: “Đhanuôr Dao zi bhrợ têng bh’rợ cấp sắc lâng cr’noọ cr’niêng bơơn mamông k’rơ, bhrợ cha dưr vaih k’rơ lâh mơ.”

Coh cr’chăl n’nâu, t’cooh Bàn Văn Xuân coh chr’val Bảo Linh, chr’hoong Định Hoá công bhrợ bh’rợ cấp sắc. Bh’rợ ra văng đoọng ha bh’rợ chr’năp n’nâu năc vêy t’cooh Xuân lâng pr’loọng đong ra văng ghít liêm pa bhlâng, tu bh’rợ cấp sắc căh muy j’niêng cr’bưn đoọng ha cha năc manuyh ting n’năc năc râu ng’chăp lâng p’too pa choom ha lang t’tun manuyh Dao ooy văn hoá ty đanh âng acoon manuyh: “Acu năc c’la đong tu cơnh đêêc năc acu xay moon p’too pa choom đoọng ha acoon ch’chau n’năl ooy j’niêng âng đay, tu cơnh đêêc acu bhrợ bh’rợ cấp sắc đoọng ha cu, đoọng k’coon chau học lâng zư đơc j’niêng cr’bưn âng k’conh pa bhươp đơc đoọng.”

L’lăm ahay, bh’rợ cấp sắc âng manuyh Dao coh Định Hoá đanh 3 t’ngay ha dum năc xoọc đâu bh’rợ n’nâu vêy ta bhrợ têng coh 1 t’ngay. Bh’rợ cha ộm bâc, k’dua bâc ta mooi căh cậ pazêng bh’rợ căh lâh chr’năp công vêy ta lơi đoọng crêê cơnh lâng đhr’năng kinh tế âng pazêng pr’loọng đong lâng zooi bh’rợ cấp sắc dzợ zư đơc râu chr’năp pr’hay văn hoá âng đhanuôr acoon coh.

Bh’rợ câp sắc căh muy râu bhui har la lay âng manuyh đươi ooy bhiệc bhan n’năc, ting n’năc năc dzợ râu bhui har âng prang tô bhuh. Coh bh’rợ cấp sắc, xa nay p’too pa choom xay p’căh ghít bhlâng âng manuyh c’la âng bh’rợ xay truih đợ xa nay t’ruih, đợ xa nay ng’bhuôih, pa nhưa xay moon ooy lang ahay, tô bhuh; xay moon p’too pa choom ooy pazêng bh’rợ pr’hay, râu liêm crêê… t’hước ooy râu liêm crêê âng acoon manuyh.

Bh’rợ cấp sắc năc bêl đoọng pazêng lang manuyh Dao chêêc n’năl, bơơn lêy n’năl râu liêm pr’hay coh pazêng râu nghệ thuật âng acoon coh đay lâng pazêng râu t’nơợt ty đanh, lâng x’nul kèn pí lè ch’liêng ch’đhăng, đợ xa nay xay truih ooy a bhuục a vuah, ooy pr’ăt tr’mông âng manuyh Dao. Đhanuôr Dao xay moon, manuyh ơy z’lâh bh’rợ cấp sắc năc vêy liêm crêê, năc n’năl râu chr’năp liêm coh pr’ăt tr’mông, t’hươc ooy bh’rợ tr’nêng crêê liêm lâng năc vêy ta xay moon k’coon ch’chau âng a bhuục avuah Bàn Vương. Râu pậ banh âng muy cha năc pân juyh coh bhươl cr’noon manuyh Dao năc buôn ng’năl coh pazêng râu boóp p’rá p’too pa choom vêy ta bhrợ têng coh bh’rợ cấp sắc lâng râu đương lêy âng a bhuục a vuah lâng abhô dang. Lâng bh’rợ cấp sắc năc bh’rợ xay moon xa nay bh’rợ ga măc coh pr’ăt tr’mông âng zập cha năc pân juyh manuyh Dao…

Đh’rưah lâng pazêng bhiệc bhan ty đanh lâng pazêng râu t’nơợt, pr’hát xa nul… Bh’rợ cấp Sắc âng đhanuôr Dao đhị chr’hoong Định Hoá dzợ năc pr’đươi chr’năp bhrợ t’vaih đợ chr’năp pr’hay văn hoá lâng đh’rưah ting pa dưr du lịch bhươl cr’noon âng đhăm k’tiêc ATK. P’căn Hoàng Thị Ngà, Trưởng phòng Văn hoá Thông tin chr’hoong Định Hoá, tỉnh Thái Nguyên xay moon: “Coh cr’chăl ha y chr’hoong Định Hoá năc t’bhlâng bhrợ têng bh’rợ zư lêy pazêng râu văn hoá, coh đêêc vêy bh’rợ cấp sắc âng đhanuôr Dao. Xay moon lâng p’căh pazêng râu đơ chr’năp phi vật thể âng k’tiêc k’ruung âng bh’rợ cấp sắc pa têệt lâng Đề án pa dưr du lịch bhươl cr’noon coh chr’hoong Định Hoá.”

Lâng râu chr’năp pr’hay la lay âng đay, bh’rợ cấp sắc âng manuyh Dao coh Định Hoá ng’moon la lay lâng tỉnh Thái Nguyên moon zazum năc vêy ta xay moon năc c’kir văn hoá phi vật thể cấp k’tiêc k’ruung. Râu đâu đoọng lêy râu k’rang âng Nhà nước lâng văn hoá ty đanh âng zập acoon coh, ting bhrợ t’vaih râu liêm pr’hay âng truyền thống ty đanh âng pazêng acoon coh Việt Nam./.

  Người Dao Định Hóa giữ gìn nghi lễ cấp sắc 

PV TTĐB

        Dân tộc Dao ở huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên có trên 2.000 người,  sống tập trung ở các xã Phúc Chu, Bảo Linh, Quy Kỳ… Đồng bào Dao nơi đây hiện vẫn lưu giữ được khá nhiều nét truyền thống văn hóa truyền thống, từ trang phục, ngôn ngữ đến các phong tục tập quán, trong đó có nghi lễ cấp sắc, một nghi lễ chỉ dành cho nam giới.

        Thôn Làng Gầy, xã Phúc Chu huyện Định Hóa có hơn 60 hộ dân, trong đó, 1/3 số hộ là đồng bào dân tộc Dao, sống chủ yếu bằng nghề nông và trồng rừng. Cuộc sống vật chất chưa hẳn đã giàu có nhưng việc giữ gìn và duy trì các phong tục, tập quán truyền thống luôn được bà con đặc biệt quan tâm.

       Là nơi đặt bàn thờ Tổ của dòng họ nên nhà ông Lý Văn Phương sẽ diễn ra lễ cấp sắc của dòng họ. Hai người cháu của ông Phương được cấp sắc lần này có sự khác nhau về thứ bậc. Một người được cấp 3 đèn, nghĩa là có tên âm trong gia phả; còn một người được cấp 7 đèn, sau này có thể tham gia vào các công việc tín ngưỡng tâm linh của người Dao trong cộng đồng. Ông Lý Hồng Phương chia sẻ: “Bà con người Dao chúng tôi tổ chức lễ cấp sắc với mong muốn được mạnh khỏe, làm ăn phát triển.”

        Dịp này, ông Bàn Văn Xuân ở xã Bảo Linh, huyện Định Hóa cũng được làm Lễ cấp sắc. Việc chuẩn bị cho nghi lễ quan trọng này được ông Xuân và gia đình chuẩn bị chu đáo, bởi lễ cấp sắc không chỉ là thủ tục tín ngưỡng cho cá nhân mà còn là sự trân trọng và giáo dục cho các thế hệ người Dao về văn hóa truyền thống của dân tộc: “Tôi là chủ gia đình nên phải ôn lại cho con cháu nắm được phong tục của mình nên tôi đã tổ chức lễ cấp sắc cho tôi để con cháu học và lưu giữ lại phong tục tập quán cha ông đã để lại.”

        Trước đây, lễ cấp sắc của người Dao ở Định Hóa kéo dài 3 ngày đêm nhưng hiện nghi lễ thường được tổ chức trong 1 ngày. Việc ăn uống linh đình, mời nhiều khách hoặc các thủ tục không cần thiết cũng được loại bỏ để phù hợp với điều kiện kinh tế các gia đình và giúp lễ cấp sắc vẫn giữ được bản sắc văn hóa của đồng bào.

        Lễ cấp sắc không chỉ là niềm vui của riêng người thụ lễ mà còn là sự kiện vui mừng của cả dòng họ. Trong lễ cấp sắc,  tính giáo dục thể hiện rất rõ khi người chủ lễ kể những câu chuyện, những bài khấn nhắc nhớ về cội nguồn, dòng họ; đưa lời khuyên răn về những việc hay, lẽ phải... hướng tới sự hoàn thiện con người. 

        Lễ cấp sắc cũng là dịp để các thế hệ người Dao tìm hiểu, cảm nhận cái hay, cái đẹp trong kho tàng nghệ thuật của dân tộc mình với các điệu nhảy truyền thống, với tiếng kèn pí lè lảnh lót, những câu chuyện kể về cội nguồn, về cuộc sống của cộng đồng người Dao. Đồng bào Dao quan niệm, người đã trải qua lễ cấp sắc mới có tâm, có đức, mới biết lẽ phải ở cuộc sống, hướng tới việc thiện và mới được công nhận là con cháu của ông tổ Bàn Vương. Sự trưởng thành của một nam giới trong cộng đồng dân tộc Dao có thể nhận ra trong những lời giáo huấn được thực hiện trong lễ cấp sắc dưới sự chứng kiến của tổ tiên và các thần linh. Và lễ cấp sắc là nghi lễ đánh dấu sự kiện trọng đại trong cuộc đời mỗi người đàn ông dân tộc Dao… 

        Cùng với các lễ hội truyền thống và các điệu dân ca, dân vũ... Nghi lễ cấp Sắc của đồng bào Dao tại huyện Định Hóa còn là chất liệu quan trọng tạo nên những giá trị văn hóa đặc sắc và góp phần vào xu thế phát triển du lịch cộng đồng của vùng đất ATK. Bà Hoàng Thị Ngà, Trưởng phòng Văn hóa Thông tin huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên cho biết:  “Thời gian tới huyện Định Hóa tiếp tục thực hiện công tác bảo tồn các nét văn hóa, trong đó có nghi lễ cấp sắc của người Dao. Tuyên truyền quảng bá các giá trị phi vật thể Quốc gia của lễ cấp cấp sắc gắn với Đề án phát triển du lịch cộng đồng huyện Định Hóa.”

        Với những nét độc đáo và riêng có, lễ cấp sắc của người Dao ở Định Hóa nói riêng và tỉnh Thái Nguyên nói chung đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia. Điều này cho thấy sự quan tâm của Nhà nước đối với văn hóa truyền thống mỗi dân tộc, góp phần làm phong phú thêm tinh hoa truyền thống của cộng đồng các dân tộc Việt Nam./.