Chăp kiêng cơnh lâng bhr’ươr then, bhr’ươr âng n’jưl tính, bâc c’moo l’lăm, a noo Dương Doãn Quảng ăt coh vel Đon Riệc 1, chr’val Bắc Quỳnh, chr’hoong Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn âi đâc ooy tỉnh Cao Bằng đoọng chơơc năl cơnh bhrợ têng n’jưl lâng zươc m’ma cr’liêng a lui chô choh pa trơơi. Bâc ha dum p’zay ha lêệ ha lọ tươc 1-2 giờ ra diu, căh câ bâc bêl xooc cha cha năc lơi la lơ đoọng tước xưởng bhrợ têng muy c’năt bơr âng n’jưl tính tơợ muy cr’noọ t’mêê dưr vaih… a noo Quảng âi bhrợ t’vaih zâp râu n’jưl tính vêy a lui lâng n’loong lâng đồng cơnh lâng đợ c’leh cooch booc liêm ta nih. A noo Dương Doãn Quảng xay moon:“Acu pa choom hát then choom pr’hay năc k’noọ vêy ta pun bh’rợ thợ mộc âng pr’loọng đong đoọng bhrợ bêệ n’jưl tính. Bơơn bhrợ têng n’jưl liêm glăp lâng ting cha năc hat năc đoo râu cr’noọ âng cu. Bêl a hay, apêê adich a bhươp lươt bhrợ then vêy n’jưl lâng đồng. Quảng ting pa choom cơnh đêêc, pay pr’đươi đồng tơợ n’coo cha abá âng apêê t’cooh chô bhrợ bêệ bầu n’jưl tính. Tu xa nul tơợ bầu đồng chr’va pa bhlâng pr’hay.”

Bh’rợ bhrợ pa dưr cớ đợ bêệ n’jưl tính ty lâng đồng, vêy n’tac bhrợ t’vaih xa nul pa bhlâng la lay coh then ty âi bhrợ t’vaih chr’năp n’jưl tính Dương Doãn Quảng. Apêê nghệ nhân, nghệ sỹ vêy xa nul coh “ vel then, tính” cơnh NSND Triệu Thủy Tiên, nghệ sỹ Xuân Bác, NNƯT Nguyễn Văn Thọ… ta luôn tươc đong a noo Quảng đoọng k’đươi bhrợ bhr’lâ apêê n’jưl ty. A noo Dương Doãn Quảng đoọng năl, t’mooi tơợ apêê tỉnh Quảng Đông, Quảng Tây, Bắc Kinh ( Trung Quốc) công p’zay chơơc tươc a noo đoọng k’đươi bhrợ:“Trung bình muy c’moo, xưởng âng Quảng bơơn bhrợ dâng 100 bêệ n’jưl tính, zâp râu tơợ n’jưl lễ, n’jưl biểu diễn văn nghệ, n’jưl dông bhrợ pr’hêl… bâc năc apêê tỉnh đăn, tỉnh ch’ngai công vêy âh. Tu hat then nâu câi pa bhlâng k’rơ, tơợ bhrợ pa dưr bh’rợ hát then t’mêê, hát then ty pruh pa đhâc râu xât pa tươc chầu văn công kiêng vêy n’jưl tính. N’jưl bhrợ bhiêc bhan năc acu bhrợ têng la lay cơnh.”

Bâc c’moo ha nua, bh’rợ hát then, n’jưl tính coh nhà trường lâng coh vel bhươl apêê chr’hoong Bắc Sơn, Bình Gia, Văn Quan âng tỉnh Lạng Sơn pa dưr k’rơ. Đươi cơnh đêêc, apêê đơn hàng n’jưl tính k’đươi a noo Quảng bhrợ têng ting t’ngay ting bâc. Bh’rợ tr’vâng cơnh đêêc, n’đhang Quảng công dzợ ting pâh Câu lạc bộ hát then n’jưl tính Quỳnh Sơn. C’la a noo Quảng âi tốt nghiệp Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc lâng vêy lâh 10 c’moo bhrợ têng văn nghệ coh vel du lịch vel bhươl lâng apêê hội diễn coh tỉnh lâng tỉnh n’lơơng. Tu cơnh đêêc, a noo Dương Doãn Quảng ta luôn chăp kiêng cơnh lâng bhr’ươr then Tò mạy, công dzợ lưch choom pa choom đoọng lươt lum apêê đhr’nong đong đh’rơơng âng ma nưih Tày coh Quỳnh Sơn lâng ting pâh pa choom đoọng hát then n’jưl tính ha pêê a đhi k’tứi. T’cooh Dương Doãn Tuấn, Phó Chủ tịch UBND chr’val Bắc Quỳnh, chr’hoong Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn đoọng năl:“C’bhuh Quỳnh Sơn bơơn pa dưr c’bhuh văn nghệ hát then n’jưl tính, bơơn râu k’rang âng chính quyền vel đong, k’đươi nghệ nhân, k’đươi thầy chô pa choom đoọng apêê chr’năp văn hóa âng aconh abhươp, vêy then ty, then t’mêê, bhrợ t’vaih apêê lớp vêy apêê học viên năc ma nưih t’cooh, ga rứa lâng n’đhơ học sinh năc đoọng zư đơc văn hóa hat then lâng bhrợ têng đoọng ha du lịch vel bhươl.”

Cơnh lâng loom chăp kiêng đơc đoọng ha then tính, a noo Dương Doãn Quảng lâng pa bhlâng bâc apêê đha đhâm c’mâr n’lơơng xooc chroi đoọng căh hăt ooy bh’rợ zư đơc chr’năp văn hóa âng acoon coh đay. Đợ bêệ n’jưl tính tơợ xưởng mộc k’tứi âng a noo âi vêy tươc coh bâc Hội thảo khoa học, ting dzung apêê nghệ sỹ, nghệ nhân coh apêê g’luh pa căh coh k’tiêc lâng k’tiêc n’lơơng… đoọng cr’liêng then xa nul tính – đợ bhr’ươr xa nul âng acoon coh Tày, Nùng bơơn ăt zư đơc lâng hr’luc coh c’bhuh văn hóa zâp đhi noo acoon ma nưih Việt Nam./.

“NGƯỜI TRẺ" LÀM ĐÀN TÍNH Ở THUNG LŨNG VÀNG BẮC SƠN

                                                                                 (Hoàng Thị Hiền)

        Là chủ xưởng và cũng là thợ chính một xưởng mộc nhỏ, anh Dương Doãn Quảng (sinh năm 1992) ở thôn Đon Riệc 1, xã Bắc Quỳnh, huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn dồn tâm huyết cho việc chế tác ra những cây đàn tính bằng nhiều chất liệu khác nhau. Với niềm say mê các câu hát then, giai điệu mượt mà của cây đàn tính, chàng thanh niên dân tộc Tày đã góp phần không nhỏ trong việc bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa của dân tộc mình.

  Đam mê với những câu hát then, giai điệu của đàn tính, nhiều năm trước, anh Dương Doãn Quảng ở thôn Đon Riệc 1, xã Bắc Quỳnh, huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn đã lặn lội lên tận tỉnh Cao Bằng để tìm hiểu cách chế tác đàn và xin hạt bầu giống đem về trồng. Nhiều đêm cặm cụi đến 1-2 giờ sáng, hay những bữa cơm đang ăn bị bỏ giữa chừng để chạy ra xưởng chế tác một bộ phận nào đó của cây đàn tính từ một ý tưởng vừa le lói....anh Quảng đã cho ra đời các loại đàn tính có bầu bằng gỗ và bằng đồng với những nét chạm trổ tinh tế. Anh Dương Doãn Quảng chia sẻ: “Mình học hát then được hay thì nghĩ sẽ theo đuổi nghề thợ mộc của gia đình để chế tác cây đàn tính. Chế tác được cây đàn phù hợp với từng người hát là đam mê của mình. Ngày xưa, các cụ đi làm then có cây đàn bằng đồng, Quảng bắt chước lấy luôn chất liệu đồng từ ống ăn trầu của người già về làm cái bầu đàn tính. Vì âm thanh từ bầu đồng vang vọng rất là hay.”

Việc khôi phục lại những chiếc đàn tính cổ bằng chất liệu đồng, có lưỡi gà tạo nên chất âm rất riêng trong then cổ đã làm nên thương hiệu đàn tính Dương Doãn Quảng. Các nghệ nhân, nghệ sỹ có tiếng trong "làng Then, tính" như NSND Triệu Thủy Tiên, nghệ sỹ Xuân Bách, NNƯT Nguyễn Văn Thọ... thường xuyên đến nhà anh Quảng để nhờ sửa chữa, khôi phục các mẫu đàn cổ. Anh Dương Doãn Quảng cho biết, khách hàng từ các tỉnh Quảng Đông, Quảng Tây, Bắc Kinh (Trung Quốc) cũng lặn lội tìm đến anh để đặt hang: “Trung bình một năm, xưởng của Quảng làm được khoảng 100 cây đàn tính, đủ mọi thể loại từ đàn lễ, đàn biểu diễn văn nghệ, đàn treo lưu niệm... đa số là các tỉnh gần mà tỉnh xa cũng có. Vì hát then bây giờ rất phát triển, từ phục vụ hát then mới, hát then cổ giải hạn đến cả chầu văn cũng cần đàn tính. Đàn làm lễ thì tôi chế tác, phát triển riêng.”

Những năm qua, phong trào hát then, đàn tính trong nhà trường và ở bản làng các huyện Bắc Sơn, Bình Gia, Văn Quan của tỉnh Lạng Sơn phát triển mạnh. Nhờ đó, các đơn hàng đàn tính đặt anh Quảng chế tác ngày càng nhiều. Công việc bận rộn là vậy, nhưng Quảng vẫn tham gia Câu lạc bộ hát then đàn tính Quỳnh Sơn. Bản thân anh Quảng đã tốt nghiệp Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc và có hơn 10 năm phục vụ văn nghệ ở bản du lịch cộng đồng và các hội diễn trong và ngoài tỉnh. Vì thế, anh Dương Doãn Quảng luôn say mê với điệu then Tò mạy, vẫn nhiệt tình dẫn khách đi thăm những căn nhà sàn của người Tày ở Quỳnh Sơn và tham gia dạy hát then đàn tính cho các em thiếu nhi. Ông Dương Doãn Tuấn, Phó Chủ tịch UBND xã Bắc Quỳnh, huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn cho biết: “Cộng đồng Quỳnh Sơn phát triển được đội văn nghệ hát then đàn tính, được sự quan tâm của chính quyền địa phương, mời nghệ nhân, mời thầy về truyền dạy các giá trị văn hóa của ông cha, có then cổ, then mới, mở các lớp có các học viên là người già, trung niên và cả học sinh nhằm giữ gìn văn hóa hát then và phục vụ du lịch cộng đồng.”

Với tình yêu và niềm sây mê dành cho Then tính, anh Dương Doãn Quảng và rất nhiều "người trẻ" khác đang góp phần không nhỏ vào việc bảo tồn, gìn giữ giá trị văn hóa của dân tộc mình. Những cây đàn tính từ xưởng mộc nhỏ của anh đã có mặt ở nhiều Hội thảo khoa học, theo chân các nghệ sỹ, nghệ nhân trong các buổi trình diễn ở trong và ngoài nước... để lời then tiếng tính - những giai điệu âm nhạc của dân tộc Tày, Nùng mãi được lưu truyền và hòa quyện trong dòng chảy văn hóa cộng đồng các dân tộc Việt Nam./.