Bh’rợ ơ’íh nắc mưy ooy đợ bh’rợ ặt pa zưm lâng pân đil Dao Thanh Phán cóh chr’val Yên Than, chr’hoong Tiên Yên, tỉnh Quảng Ninh. Đhị đâu nắc vel đông vêy lấh 90% đhanuôr nắc manứih Dao Thanh Phán nắc văn hoá, j’niêng bh’rợ cóh đâu vêy đhanuôr zư đợc lâng pa dưr pa xớc. Cóh đâu pân đil đươi dua xa nập ty chr’nắp âng acoon cóh zâp t’ngay. Bêl doọ râu trơ vâng, apêê a’dích, amế ặt tớt pa zưm đhị đông ting ặt íh bhrợ. Bhiệc ơ’íh vêy ta đợc pa choom đoọng tất lang, zâp lang ting lêy zư pa dưr, nắc pân đil cóh Yên Than lêy ngai cung choom íh bhrợ. Amoó Chíu Thị Hoa, 35 c’moo đoọng năl, ting cơnh j’niêng bh’rợ, apêê pân đil manứih Dao Thanh Phán bêl k’noọ bơơn k’diịc nắc zêng choom ơ’íh đoọng lêy bhrợ xa nập xập bêl xay xơ âng đay. Cắh mưy cơnh đêếc, apêê dzợ bhrợ xa nập xập cher đoọng ha da da, apêê đhi noo đắh k’diịc: “Bh’rợ âng acoon cóh râu ty chr’nắp nắc ting c’lâng p’têết pa dưr, tơợ a’dích a’bhướp, k’conh k’căn xang nặc tước a’đay. A’đay ting lêy ta moóh pa choom nắc vêy năl. T’bhlâng pa choom tơợ râu buôn bhlâng tước râu k’đhạp. Bh’rợ pr’chăm cóh dzung quần, áo k’đhạp bhlâng. Đhị dzung quần bơr bêệ lêy íh bil 2- 3 c’xêê, ha dợ áo íh bhrợ 2 vạt cung bil mơ 1 c’xêê. Bhrợ xang 1 xa nập xập bil k’dâng 5 c’xêê. Lâng mơ tuổi âng cu nắc acu vêy choom íh bhrợ 2 bộ”.

Xa nập xập ty chr’nắp âng pân đil Dao Thanh Phán bhrợ bấc cơnh, pa zêng: áo, quần, c’têệng, pr’nơng, khăn. Văn hoá, pr’chăm cóh xa nập xập âng pân đil Dao Thanh Phán buôn lêy íh đhị vạt áo, đhị đhi đhưa lâng bhứah mơ 10cm. Pr’chăl cóh quần nắc đhị ta íh bhrợ bấc pr’hoọm pr’chăm bhlâng nắc cóh xa nập âng manứih Dao Thanh Phán. Cr’têệng nắc bhrợ lâng bhai pr’hoọm bhoọc, buôn íh bhrợ pa chăm lâng bấc pr’chăm laliêm. Manứih Dao Thanh Phán moon pr’hoọm bhrông bhrợ p’cắh đoọng ha đh’rông óih, pr’hoọm bhoọc bhrợ p’căh đoọng ha đác. Ha đhị váih óih lâng đác, nắc đhị đêếc vêy râu ặt ma mung âng acoon manứih. Tu cơnh đêếc, n’bhoọc 2 pr’hoọm bha lâng cóh xa nập xập âng manứih Dao Thanh Phán, nắc c’léh bh’rợ đoọng ha râu k’bhộ k’van lâng ặt ma mung đenh nhâm âng acoon cóh đay. Hân đhơ cơnh đêếc, xoọc đâu xa nập xập âng apêê vêy pa xoọng bấc pr’hoọm la liêm cơnh tăm, t’viêng, bhrông. Amoó Chíu Thị Huệ cóh chr’val Yên Than, chr’hoong Tiên Yên đoọng năl, đoọng íh bhrợ liêm xang 1 xa nập xập bil bấc cr’chăl t’ngay nắc xoọc đâu bấc ngai cắh choom íh bhrợ, lấh mơ nắc apêê pân đil p’niên: “Cung vêy bơr pêê apêê p’niên cắh choom íh bhrợ. Nâu cơy bấc ngai cắh pa choom nắc cắh choom íh. Acu choom íh tơợ bêl 12 - 13 c’moo, vêy k’căn cu pa choom đoọng. Tu acu kiêng nắc buôn pay íh bhrợ. C’la cu cung kiêng, bấc bêl tự lêy áo âng amế xang nặc íh bhrợ, n’hâu cắh năl nắc ta moóh amế. K’coon cu học lớp 8, acu cắh ơy pa choom, tu acu cắh ơy vêy cr’chăl t’ngay pa choom”.

Pr’ắt tr’mung hiện đại, bấc râu tu bhrợ đoọng ha pêê pân đil p’niên manứih Dao Thanh Phán cắh choom íh bhrợ. Apêê cắh vêy ta luôn xập đợ xa nập ty chr’nắp, bhiệc học hành trơ vâng lâng apêê k’căn ting ặt t’bơơn t’mung nắc cung k’đhạp vêy cr’chăl t’ngay pa choom ha k’coon. Xang nặc bhiệc íh bhrợ lêy tr’xin, liêm ghít, zâp pr’chăm íh bhrợ k’đhạp nắc cung bhrợ apêê p’niên t’ơớh cắh kiêng, t’bhlâng pa choom. Đoọng zư lêy lâng pa dưr đợ râu chr’nắp văn hoá, ooy đâu vêy ơ’íh, chr’hoong Tiên Yên cung ơy bhrợ pa dưr đợ CLB zư lêy bh’rợ ơ’íh âng đhanuôr zâp acoon cóh Dao Thanh Phán, Dao Thanh Y, Sán Chỉ... P’căn Dương Thị Hậu, Phó Phòng văn hoá chr’hoong Tên Yên đoọng năl: “Đoọng zư lêy, pa choom bh’rợ ơ’íh đoọng ha lang p’niên, Tiên Yên bhrợ pa dưr bấc bh’rợ, ooy đâu t’đui đoọng c’rơ bh’rợ pa choom p’cắh đoọng ha đhanuôr, zư lêy đợ câu lạc bộ nâu, bhrợ đợ pr’đươi ta íh bhrợ nâu váih pr’đươi ha ta mooi pấh lêy chi ớh. Bêl bơơn pa dưr pa xớc câu lạc bộ nâu, zâp apêê pr’zợc p’niên zêng bơơn k’căn k’conh pa choom bh’rợ ơ’íh. Xoọc đâu m’bứi bhlâng nắc lêy choom tự íh bhrợ xa nập ha đay xập dzợ”./.

TÌNH YÊU VỚI NGHỀ THÊU CỦA PHỤ NỮ DAO THANH PHÁN

Với phụ nữ người Dao Thanh Phán ở xã Yên Than, huyện Tiên Yên, tỉnh Quảng Ninh, khi công việc đồng áng rảnh rỗi thì cây kim và sợi chỉ thêu luôn là bạn đồng hành. Những hoa văn mang đậm nét văn hóa truyền thống được trao truyền qua các thế hệ bằng đôi bàn tay khéo léo của phụ nữ người Dao Thanh Phán.

Thêu thùa là một trong những công việc gắn liền cuộc sống của phụ nữ Dao Thanh Phán ở xã Yên Than, huyện Tiên Yên, tỉnh Quảng Ninh. Đây là địa phương có trên 90% dân số là người Dao Thanh Phán nên văn hóa, nghi lễ được bà con giữ gìn và phát huy. Ở đây phụ nữ sử dụng trang phục truyền thống phổ biến trong sinh hoạt hàng ngày. Vào lúc rảnh rỗi, các bà, các mẹ ngồi quây quần trước hiên nhà tỉ mẩn với từng đường kim, mũi chỉ. Việc thêu thùa được truyền đời, các thế hệ nối tiếp, nên phụ nữ ở Yên Than gần như ai cũng biết thêu. Chị Chíu Thị Hoa, 35 tuổi cho hay, theo phong tục, các cô gái người Dao Thanh Phán trước khi lấy chồng đều biết thêu, may vá để tự làm trang phục cưới cho mình. Không chỉ vậy họ còn làm trang phục tặng mẹ chồng, các chị em chồng: “Nghề truyền thống theo kiểu nối dõi, từ ông bà, bố mẹ xong đến mình. Mình học hỏi dần thì sẽ biết. Cứ kiên trì, học từ đơn giản đến cái khó. Họa tiết ở phần gấu chân quần, ve áo là khó nhất. Phần gấu chân 1 đôi phải thêu mất 2-3 tháng còn áo thêu 2 vạt cũng mất tầm 1 tháng. Hoàn thiện 1 bộ quần áo mất khoảng 5 tháng. Với tầm tuổi em ít mặc nên em chỉ thêu 2 bộ.”

Bộ trang phục truyền thống của phụ nữ Dao Thanh Phán cầu kỳ, gồm: áo, quần, đai, mũ, khăn. Văn hóa, họa tiết trên áo của người phụ nữ Dao Thanh Phán thường được thêu ở vạt áo, trước ngực với bề rộng khoảng 10cm. Hoa văn ở quần được thêu ở vị trí dưới cùng của hai bên ống quần có độ dài khoảng 30cm. Đây cũng là vị trí được thêu nhiều hoa văn nhất trên bộ trang phục của người Dao Thanh Phán. Thắt lưng là một dải vải màu trắng, thường được thêu hoa văn với nhiều họa tiết hài hòa. Người Dao Thanh Phán quan niệm màu đỏ tượng trưng cho lửa, màu trắng tượng trưng cho nước. Nơi nào có lửa và nước, nơi ấy có sự sống của con người. Vì thế đỏ, trắng 2 màu chủ đạo trên trang phục của người Dao Thanh Phán, là biểu tượng cho sự thịnh vượng và trường tồn của dân tộc mình. Nhưng nay trang phục của họ có thêm nhiều màu sắc như đen, xanh, hồng, đỏ thẫm. Chị Chíu Thị Huệ ở xã Yên Than, huyện Tiên Yên, cho biết để thêu hoàn thiện 1 bộ trang phục mất rất nhiều thời gian nên giờ đây nhiều người không biết thêu, đặc biệt là các cô gái trẻ: “Cũng có 1 số người trẻ trẻ không biết thêu. Bây giờ nhiều người không học nên không thêu được. Em biết thêu từ năm 12-13 tuổi, do mẹ dạy em. Do em thích nên ngày đêm lấy ra thêu. Bản thân chúng em cũng thích, nhiều lúc tự xem vạt áo của mẹ rồi thêu, cái gì không biết thì hỏi mẹ. Con gái em học lớp 8, em chưa dạy vì em chưa có thời gian dạy con.”

Cuộc sống hiện đại, nhiều nguyên nhân khiến cho các cô gái trẻ người Dao Thanh Phán không biết thêu. Họ không thường xuyên mặc trang phục truyền thống, việc học hành bận rộn và các bà mẹ mải làm việc mưu sinh nên cũng không có thời gian dạy con. Rồi việc thêu thùa cần sự tỉ mỉ, cầu kỳ, các họa tiết lại rất khó nên cũng khiến lớp trẻ nản, không kiên trì. Để bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa, trong đó có nghê thêu, huyện Tiên Yên cũng đã thành lập những CLB bảo tồn nghề thêu của các đồng bào dân tộc Dao Thanh Phán, Dao Thanh Y, Sán Chỉ… Bà Dương Thị Hậu, Phó Phòng văn Hóa huyện Tiên Yên cho hay: “Để bảo tồn, truyền nghề thêu cho lớp trẻ, Tiên Yên xây dựng nhiều đề án, trong đó ưu tiên nguồn lực tuyên truyền quảng bá cho người dân, bảo tồn những câu lạc bộ thêu, biến sản phẩm thêu  thành sản phẩm cho khách du lịch. Khi phát triển câu lạc bộ này, các bạn trẻ đều được bố mẹ truyền dạy nghề thêu. Hiện nay ít nhất là họ tự thêu trang phục cho mình để mặc./.”