Tết nhảy năc bhiệc bhan ga măc âng manuyh Dao Tiền coh chr’val Phiêng Luông, chr’hoong Mộc Châu, tỉnh Sơn La. Nâu đoo năc Tết âng tô gộ n’đhang năc vêy chr’năp zazum âng zập ngai coh bhươl cr’noon, tu cơnh đêêc bêl k’nặ bhrợ, pazêng pr’đươi năc vêy ta ra văng đơc liêm zập.

Ting cơnh xa nay xay moon, Tết nhảy âng manuyh Dao Tiền coh chr’val Phiêng Luông , chr’hoong Mộc Châu, vêy ta bhrợ đhị đong âng ađoo trưởng tô gộ, đhị bhuôih abhuục avụa. Đoọng ra văng ha Tết nhảy liêm choom pa bhlâng năc pr’loọng đong ađoo trưởng tô gộ ra văng ooy chr’na đha năh lâng pazêng pr’đươi chr’năp đoọng bhrợ bha nuôih ng’bhuôih lâng đương k’độ đoọng ha manuyh tươc pâh đươi. T’cooh Lý Trọng Sinh, ăt coh Phiên Luông xay moon, lâng tô Lý, c’la đong dzợ ra văng p’xoọng bha ar c’đặ đoọng k’dua manuyh bhuôih, manuyh t’cooh ta ha căh cậ manuyh vêy chr’năp coh bhươl cr’noon pa chăm đhị r’piing p’bhuôih. Ađoo n’nâu căt bha ar cơnh pr’đhang âng mặt t’ngay, acoon axiu, acoon axêêh, acoon achoo… xang n’năl clặ đhị r’piing p’bhuôih. Tu cơnh đêêc, bêl k’nặ bhrợ Tết nhảy r’piing p’bhuôih năc vêy ta ven pa liêm lâng pa chăm liêm pa bhlâng. T’cooh Lý Trọng Sinh coh chr’val Phiêng Luông, chr’hoong Mộc Châu prá:“Xa nay bha lâng năc ng’chăp hơnh pazêng abhuục avụa Bàn Vương lâng coh đêêc vêy abhuục avụa âng đong đay tơợ pazêng lang ahay đơc đoọng. Ba bí cơnh miếu n’nâu năc ăt coh đêêc coh xuôi đơơng apêê abhuục a vụa tươc ooy chùa năc azi đơơng apêê đoo mọt ooy miếu n’nâu. R’piing p’bhuôih năc muy ađoo trưởng tô gộ vêy r’piing p’bhuôih cơnh đâu. Năc ađoo trưởng tô gộ vêy r’piing p’bhuôih n’nâu ha dzợ lâng pazêng pr’loọng đong n’lơơng năc đhiệp muy pa pan a năm, đoo bêl tươc tết nhảy công chô k’rong ooy đong ađoo t’cooh tô gộ, pa mâng ađoo trưởng tô gộ.”

Lâh bh’rợ pa liêm cớ pa pan p’bhuôih lâng pazêng bha nuôih năc coh bhiệc bhan Tết nhảy âng manuyh Dao Tiền coh Phiêng Luông căh choom căh vêy tơơm lộc. T’cooh Lý Văn Vinh, Phó Giám đốc Trung tâm Văn hoá Truyền thông chr’hoong Mộc Châu, xay moon: “Tơơm lộc đoọng xay p’căh ha muy c’moo ha roo abhoo vaih bâc. Tơơm lộc năc ng’bhrợ coh ha dum t’ngay 29, tơơm lộc n’nâu năc ađoo p’căh mặt ha bâc râu pr’đươi. Ba bi cơnh coh tơơm lộc n’nâu vêy bâc p’lêê năc ađoo bi đoọng ha hân noo ha roo abhoo, ng’đơc năc coh c’moo ahay ha roo abhoo vaih bâc pa bhlâng, năc ng’rơơm kiêng đoọng ha muy c’moo t’tun ha roo abhoo vaih bâc cớ. Đhơ cơnh năc ađoo công vêy cơnh pr’đhang acoon za rươm, xang n’năc xoọng bhrôông, xang n’năc vêy đong c’roọt, pazêng râu đêêc chr’năp năc rơơm kiêng đoọng ha c’moo t’tun ha roo abhoo vaih bấc xang n’năc lướt ta bơơn ađhăh dzăm, lươt pêêh p’lêê p’coo công pr’đoọng, lum đong c’roọt, lum xoọng bhrôông, lum za rươm n’nâu.”

Xang bêl ra văng zập liêm pazêng pr’đươi n’nâu năc manuyh Dao Tiền bhrợ bhiệc bhan Tết nhảy (dzợ ng’dớc năc Tết rơơm hân noo ha roo abhoo vaih liêm) lâng râu đương lêy, ting pâh âng pazêng manuyh coh tô gộ lâng âng đhanuôr coh bhươl cr’noon. Tết nhảy vêy ta bhrợ têng lâng râu rơơm kiêng vaih râu pr’đoọng, c’rơ, têêm ngăn ha pr’loọng đong, tô gộ lâng t’bil lơi râu căh liêm crêê tu cơnh đêêc bh’rợ ng’bhrợ têng ghít pa bhlâng, xat moon râu crêê liêm ooy t’ngay c’xêê lâng bh’rợ tr’nêng. Ting n’năc, năc ng’bhrợ coh t’ngay crêê, c’xêê liêm, crêê cơnh lâng ruh c’moo âng c’la đong lâng năc ađoo vêy abhô lêy pay.

Tết nhảy năc bh’rợ bhuôih Bàn Vương- abhuuc avụa âng đhanuôr Dao, đoọng chăp hơnh abhuục a vụa lâng abhô dang, tu cơnh đêêc năc ma bhuy pa bhlâng. Pazêng vêy đợ bh’rợ: Bhuôih Tết Nguyên đán; bhuôih pa têệt đh’rưah (bhuôih tơợ Tết Nguyên đán tươc ooy Tết nhảy)… T’cooh Lý Văn Sinh, Phó Giám đốc Trung tâm Văn hoá Truyền thông chr’hoong Mộc Châu, xay moon: “Tết bhuôih rơơm kiêng vaih râu liêm crêê năc chr’năp ma bhuy pa bhlâng, năc rơơm kiêng đoọng ha muy c’moo vêy bấc abhoo ha roo, 2,3 c’moo năc bhrợ muy chu đhị đong ađoo t’cooh tô gộ, bêl muy c’moo vêy bâc abhoo ha roo vaih năc pazêng k’coon ch’chau coh tô gộ chô k’rong đhị đong ađoo t’cooh tô gộ coh t’ngay 29 tết đoọng ra văng pazêng bh’rợ cơnh bhrợ bánh, p’zi a ọc, a tứch, buah, hau râu vêy năc ng’đơơng âng ooy đong ađoo t’cooh tô gộ coh ha dum t’ngay 29 tết đoọng haanh deh muy c’moo ha roo abhoo vaih bấc, xang n’năc rơơm kiêng ha muy c’moo t’mêê ha roo abhoo vaih bâc lâh mơ dzợ.”

Râu chr’năp pa bhlâng coh Tết nhảy năc bh’rợ bhuôih lâng bhiệc bhan vêy ta bhrợ đh’rưah, đợ manuyh bhrợ têng năc n’jưah bhuôih n’jưah t’nơợt lâng đọc thơ. Tr’nơơp năc t’nơợt bài Thượng đàn, muy cha năc k’đhơợng muy râu pr’đươi cơnh: r’riu, bhr’nooh, ch’gâr, chiing, tơr lơơng bhuôih… n’jưah t’nơợt, n’jưah hát, xang n’năc t’nơợt bhượt. Xang n’năc gluh tơợ đong pruh p’xó abhuy coh toor đâu năc vêy ta bhrợ coh t’ngay, ha dzợ buôn năc azi bhrợ bêl 4 giờ ra diu năc ng’bhrợ bh’rợ n’năc, 4, 5 cha năc manuyh pân juyh lướt prang bhươl cr’noon p’xó abhuy a lụ, râu căh pr’đoọng âng c’moo ty đoọng tươc ooy c’moo t’mêê.

Ting cơnh t’cooh Lý Văn Vinh, Phó Giám đốc Trung tâm Văn hhoá Truyền thông chr’hoong Mộc Châu, tỉnh Lai Châu, bh’rợ tr’nơơp lâng bh’rợ x’rịa apêê ađhi amoó căh choom ch’ploọng. Ha dzợ lang bh’rợ t’nơợt xoè năc zập ngai zêng ting t’nơợt đh’rưah, đhơ đhơ ngai hân đhơ pân juyh, pân đil, t’cooh ta ha căh cậ p’niên k’tứi năc choom ting pâh t’nơợt, ting pâh xoè: “Tr’nơơp năc xay moon ooy abhuục avụa, tơợ pazêng n’nâu năc vêy ta la cờ, acoon ch’piah, xang n’năc pr’đươi bha năn chr’năp, cơnh achoo, cơnh đêêc năc apêê bhrợ bh’rợ bhuôih coh đong l’lăm, xang n’năc apêê đoo lướt pruuh p’xó abhuy coh toor đong đay. Ra diu ha dum t’ngay 1 tết xang n’năc đớc coh tang apêê đoo năc t’nơợt xoè nhảy, xang n’năc chô đơơng đợ bhướt, ta la cờ ooy đong. Cơnh đêêc, năc muy chu cơnh đêêc năc vêy ta bhrợ bâc chu tươc bêl t’ngay mùng 2 Tết.”

Bhiệc bhan Tết nhảy năc cr’chăl đoọng k’rong tô gộ, đoọng zập ngai chô tr’lum, prá p’rá xa nay liêm pr’hay, năc t’ngay bhui har âng prang bhươl cr’noon. Hân đhơ căh lâh ga măc lâng căh lâh vêy bâc ngai n’năl, năc lâng đhanuôr Dao Tiền coh Phiêng Luông năc vêy bâc râu chr’năp, năc angoọn chỉ pa têệt đhanuôr nhâm mâng bhlâng tơợ lang n’nâu tươc ooy lang n’tôh./.

Tết Nhảy – Nét văn hóa đặc sắc của cộng đồng người Dao Tiền

(VOV5)

Ở tỉnh Sơn La, người Dao Tiền chủ yếu sinh sống ở huyện Mộc Châu, Vân Hồ và Phù Yên. Giống như cộng đồng người Dao Tiền và một số nhóm Dao khác ở Việt Nam, người Dao Tiền ở đây vẫn còn giữ được nhiều nét văn hóa độc đáo, trong đó phải kể đến Tết nhảy.

Tết nhảy là lễ hội lớn nhất của người Dao Tiền ở xã Phiêng Luông, huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La. Đây là Tết của dòng họ nhưng lại mang một ý nghĩa chung của cả cộng đồng làng bản, cho nên trước khi tổ chức, các lễ vật phải được chuẩn bị hết sức chu đáo.

Theo quy định, Tết nhảy của người Dao Tiền ở xã Phiêng Luông, huyện Mộc Châu, được tổ chức tại nhà ông trưởng họ, nơi thờ tự của tổ tiên gia tộc. Để chuẩn bị cho Tết nhảy thật chu đáo, vẹn toàn, gia đình ông trưởng họ phải chuẩn bị về lương thực, thực phẩm và các yếu phẩm cần thiết để làm vật dâng cúng và thết đãi những người tham dự. Ông Lý Trọng Sinh, ở Phiên Luông cho biết, với họ Lý, gia chủ còn chuẩn bị thêm giấy dó để nhờ thầy cúng, người cao tuổi hoặc có uy tín trong bản trang trí nơi thờ cúng. Người này sẽ cắt giấy thành hình ông mặt trời, con cá, con ngựa, con chó… rồi dán lên bàn thờ. Chính vì vậy, trước khi tổ chức Tết nhảy bàn thờ được quét dọn và trang trí rất cẩn thận, kỹ lưỡng. Ông Lý Trọng Sinh ở xã Phiêng Luông, huyện Mộc Châu cho biết:"Nội dung chính tạ ơn các tổ Bàn Vương và trong đó tổ nhà mình từ các thế hệ nhiều đời để lại. Ví dụ như miếu này nằm ở trong đấy ở dưới xuôi đưa các cụ vào nhà chùa thì chúng tôi đưa vào miếu này. Bàn thờ chỉ trưởng họ thôi có cái bàn thờ như thế này. Chỉ có ông trưởng họ mới có bàn thờ này còn các gia đình bình thường thì có cái bàn nó đơn giản hơn thì bao giờ tết nhảy cũng tập trung vào nhà ông trưởng họ, cố định ông trưởng họ."

Ngoài dọn dẹp, chỉnh trang lại bàn thờ và các lễ vật thì trong lễ Tết nhảy của người Dao tiền ở Phiêng Luông không thể thiếu được cây lộc. Ông Lý Văn Vinh, Phó Giám đốc Trung tâm Văn hóa Truyền thông huyện Mộc Châu, cho biết:"Cây lộc để tượng trưng cho một năm mùa màng bội thu. Cây lộc thì làm đêm 29, cây lộc này thì nó tượng trưng cho rất nhiều. Ví dụ như trên cây lộc này nó rất là nhiều quả nó tượng trưng cho mùa màng gọi là năm vừa rồi mùa màng bội thu, lại cầu cho một năm mùa màng bội thu nữa hơn. Kiểu gì nó cũng phải có con gấu, rồi con sóc, rồi có tổ ong thì ý nghĩa đây là cầu cho năm tới mùa màng bôi thu rồi đi săn, đi hái lượm cũng rất là may mắn, gặp tổ ong, gặp con sóc, gặp con gấu này.."

Sau khi chuẩn bị đầy đủ các lễ vật này thì người Dao Tiền tiến hành tổ chức lễ Tết nhảy (hay còn gọi là Tết cầu mùa) trước sự chứng kiến, tham gia của cả dòng họ và của cộng đồng làng bản. Tết nhảy được tổ chức với mong muốn cầu may mắn, sức khỏe, bình an cho gia đình, dòng họ và tẩy oan trái cho nên nghi thức rất khắt khe, yêu cầu chính xác về thời gian và thủ tục. Đồng thời, phải là ngày lành tháng tốt, phù hợp với tuổi của gia chủ và do thầy mo chọn.

Tết nhảy là nghi lễ cúng Bàn Vương - thủy tổ của dân tộc Dao, nhằm tạ ơn tổ tiên và các vị thần nên rất linh thiêng. Nó gồm các nghi lễ: Cúng Tết Nguyên đán; cúng chuyển tiếp (cúng từ Tết Nguyên đán sang Tết nhảy); khai đàn. Ông Lý Văn Vinh, Phó Giám đốc Trung tâm Văn hóa Truyền thông huyện Mộc Châu, cho rằng:"Tết cầu mùa rất là linh thiêng, nó cầu cho một năm mùa màng bội thu, 2,3 năm sẽ tổ chức một lần tại nhà ông trưởng họ, khi mà một năm mùa màng bội thu thì tất cả con cháu trong dòng họ sẽ tập trung vào nhà ông trưởng họ vào ngày 29 tết để chuẩn bị  các thủ tục như là bánh bột, lợn gà, rượu tập trung vào nhà trưởng họ để đêm 29 tết nhà trưởng họ để mừng chúc cho một năm mùa màng bội thu, sau đó lại cầu cho một năm mới mùa màng bội thu nữa."

Nét đặc sắc trong Tết nhảy là phần lễ và hội cùng đan xen nhau, những người hành lễ vừa cúng vừa múa và đọc thơ. Đầu tiên là múa bài Thượng đàn, mỗi người cầm một thứ dụng cụ như: Chuông, thanh la, trống, chiêng, gậy thờ… vừa múa, vừa hát, sau đó là múa kiếm. Sau đấy ra khỏi nhà đi xua đuổi ma tà xung quanh đây là diễn ra ban ngày nhưng mà thông thường chúng tôi làm 4 giờ sáng phải làm việc đấy rồi, 4,5 đàn ông là đi khắp bản đi xua đuổi ma tà những cái đen đủi của năm cũ để bước sang năm mới.

Theo ông Lý Văn Vinh, Phó Giám đốc Trung tâm Văn hóa Truyền thông huyện Mộc Châu, tỉnh Lai Châu, phần mở đầu và phần kết thúc chị em phụ nữ không được nhảy. Còn phần đoạn múa xòe cộng đồng thì mọi người bình đẳng với nhau, mọi người bất kể gái trai, già hay trẻ đều có thể tham gia múa, tham gia xòe:"Đầu tiên là báo với tổ tiên, từ những cái đây có cái cờ, con dao, rồi có linh vật của con chó, thế thì đầu tiên người ta sẽ làm lễ ở trong nhà trước, sau đó người ta sẽ đi xua đuổi ma tà xung quanh nhà. Sáng đêm mùng 1 tết sau đó để ở ngoài người ta lại múa xòe nhảy, xong lại mang cái kiếm, cái cờ đặc trưng vào. Tức là trong một lần như thế lặp đi lặp lại những cái vòng như thế đến khoảng mùng 2 tết."

Lễ Tết nhảy là thời điểm để hội tụ dòng họ, để mọi người gặp gỡ chúc tụng nhau, là ngày vui của toàn cộng đồng. Tuy quy mô không lớn và không có nhiều người ngoài dân tộc biết đến, nhưng với cộng đồng người Dao tiền ở Phiêng Luông lại mang  nhiều ý nghĩa, là sợi chỉ gắn kết cộng đồng bền chặt bao đời nay./.