Tơợ a hay, ma nưih Pà Thẻn âi năl choh k’paih, taanh n’đooh a dooh, ơ ih bhrợ. Pa bhlâng năc ađhi amoó tơợ dzợ xa dơơr âi bơơn apêê adich, a mế pa choom đọong ng’cơnh taanh ih xa nâp. Tu cơnh đêêc, pân đil Pà Thẻn k’dâng lêy ngai công choom t’taanh ơ’ih xa nâp.

Xa nâp pân đil Pà Thẻn bơơn bhrợ z’zăng k’đhap, pr’hoọm bha lâng năc bhrôông, tăm, bhooc. Đoọng bhrợ xang muy xa nâp n’đooh, a dooh, khăn năc bil 3 c’xêê, tơợ taanh bhai, c’bhum, ih, xang năc ih x’ră pa chăm. A dooh vêy bơr  cơnh năc đệ lâng dal. Adooh đệ vêy đh’lêê đhị đha đhưa, tuôr đệ, pr’hoọm tăm, tuôr pa têêt lâng bơr t’clăh a dooh. A dooh n’nâu buôn xâp lâng n’đooh ga măc, vêy lăp bâc, pr’hoọm tăm. A dooh dal năc râu a dooh vêy đhr’lêê n’đăh loom, tuôr đệ pa têêt lâng bơr t’clăh a dooh, bêl xâp, a dooh n’đăh atoọm năc n’điêt chô ooy a đai, n’đăh dup âng đưl a dooh năc u toch bhrợ t’vaih bêệ a dooh bha lâng n’đăh loom. Têy adooh lâng pa zêng bêệ adooh bơơn k’ih pa chăm lâng pr’hoọm bhưưng ang. Amoó Phù Thị Sẽ ăt coh vel Thượng Minh, chr’val Hồng Quang, chr’hoong Lâm Bình, tỉnh Tuyên Quang đoọng năl: “N’đooh a dooh âng ađhi amoó Pà Thẻn vêy bâc cơnh x’ră: acọ ma nưih, acọ a choo, p’lêê boy. Acu pa bhlâng hâng hơnh lâng chăp kiêng xa nâp âng acoon coh cu, pr’hoọm bhrôông bhưưng ang”.

Pân đil Pà Thẻn đươi xr’nap n’đăh loom đoọng bhrợ t’vaih râu liêm cach. Xr’nap vêy hình vuông, k’ih pa chăm x’ră pr’hoọm bhrôông, rơơc c’chăl lâng apêê x’root bhooc bh’nhăn bhrợ liêm âng ha dooh. X’ră pa chăm bâc năc bơơn bhrợ t’vaih lâng lâng bh’rợ k’iwh căh câ taanh, bơơn pa chăm tu bâc c’bhuh x’ră coh a dooh lâng n’đooh. P’xoọng ooy a dooh năc bêệ cr’têêng choh c’têêng. Lâh adooh, n’đooh dzợ vêy khăn pơng acọ lăp bâc clang li tươr cơnh bêệ pr’nơng, ađhi amoó dzợ bhrợ pa liêm lâng apêê pr’chăm cuuc tuôr, coọng têy. Ting amoó Phù Thị Thiên ăt coh vel Mỹ Bắc, chr’val Tân Bắc, chr’hoong Bắc Quang, tỉnh Hà Giang, pân đil vêy pr’loọng đong buôn c’dôm xoc, pơng khăn tăm, apêê c’mâr năc pơng khăn lăp pr’hoọm bhrôông k’ih pr’hoọm bhưưng ang, bơr n’đăh khăn vêy poh pa noh pr’hoọm rơơc, bhrôông lêy pa bhlâng liêm: “Buôn năc apêê t;ngay bhiêc bhan, têt toc, xay xơ, pân đil Pà Thẻn vêy pơng khăn bhrôông, chọ cr’têêng bhooc”.

Lêy pa zêng, xa nâp âng pân đil Pà Thẻn pa căh râu z’hai g’lăng têy k’ih pr’hoọm liêm ta nih. C’chăl bhlưa apêê c’bhuh x’ră, ha dợ apêê x’ră pa chăm lâng bâc pr’hoọm bhưưng ang, bhrợ ha pêê c’bhuh pr’hoọm p’xoọng râu liêm pr’hay, bhrợ pa liêm ha ma nưih pân đil. Amoó Phù Thị Thiên ăt coh vel Mỹ Bắc, chr’val Tân Bắc, chr’hoong Bắc Quang, tỉnh Hà Giang đoọng năl: “Xa nâp âng ma nưih Pà Thẻn pa bhlâng k’đhap, taanh ih  la lay lâng x’ră âng apêê acoon coh n’lơơng. Taanh x’ră bh’nêêc coh tr’xâu, coh bhai, taanh bhrợ t’vaih ta la bhai, xang năc căt pa têêt lâng apêê bhai  n’lơơng đoọng vêy muy xa nâp, ha dợ khăn coh la lay. Đhêêng cơnh taanh t’la n’nâu năc âi bil 1 c’xêê”.

Tơợ a hay, xa nâp âng pân đil Pà Thẻn bơơn a dhi amoó xâp moot bâc bêl chr’năp cơnh: Bhiêc bhan, têt toc, t’ngay văn hóa acoon coh lâng apêê t’ngay chợ phiên. Cơnh lâng tr’pang têy z’hai g’lăng âng đay, zâp chu ađhi amoó Pà Thẻn xâp xa nâp acoon coh cơnh lâng đợ bêệ n’đooh ga măc lâng liêm pr’hay âi t’đang t’pâh râu p’ghit âng bâc ngai tu râu liêm pr’hay văn hóa acoon coh./.

Bộ trang phục truyền thống tôn lên vẻ đẹp của phụ nữ Pà Thẻn

Dân tộc Pà Thẻn là một trong những dân tộc có số dân dưới 10 ngàn người, sống tập trung ở 2 tỉnh Tuyên Quang và Hà Giang. Bà con còn lưu giữ được nhiều nét văn hóa riêng có, độc đáo, trong đó phải kể đến bộ trang phục của phụ nữ. 

Từ xa xưa, người Pà Thẻn đã biết trồng bông, dệt vải, thêu thùa. Đặc biệt  chị em phụ nữ ngay từ tuổi thiếu nữ đã được các bà, các mẹ truyền dạy cách dệt vải, thêu thùa, may trang phục. Vì thế, phụ nữ Pà Thẻn hầu như ai cũng biết dệt vải và may quần áo.

Trang phục phụ nữ Pà Thẻn được làm khá kỳ công, màu sắc chủ đạo là đỏ, đen, trắng.. Để hoàn thành một bộ trang phục váy, áo, khăn phải mất 3 tháng, từ dệt vải, nhuộm, khâu tay, sau đó thêu trang trí họa tiết. Áo có hai loại cơ bản là áo ngắn và áo dài. Áo ngắn xẻ ngực, cổ thấp, màu chàm, cổ làm liền với hai vạt trước. Áo này thường mặc với váy rộng, nhiều nếp gấp, màu chàm. Áo dài là loại xẻ ngực, cổ thấp liền hai vạt trước, khi mặc, vạt phải đè chéo lên vạt trái, phía dưới của vạt phải nhọn xuống tạo thành vạt chính của thân trước. Ống tay và toàn bộ thân áo được thêu trang trí bằng màu sắc sặc sỡ. Chị Phù Thị Sẽ ở thôn Thượng Minh, xã Hồng Quang, huyện Lâm Bình, tỉnh Tuyên Quang cho biết: “Váy áo của chị em Pà Thẻn có rất nhiều loại hoa văn như:  hoa văn đầu người, hoa văn đầu  chó, hoa văn hình quả tram. Mình rất tự hào và yêu trang phục của dân tộc mình, màu đỏ và rực rỡ.”

Phụ nữ Pà Thẻn dùng yếm trước ngực để tạo sự kín đáo, duyên dáng. Yếm có hình vuông, thêu hoa văn màu đỏ, vàng xen lẫn những đường kẻ trắng tôn thêm vẻ sặc sỡ của thân áo ngoài. Hoa văn chủ yếu được tạo ra bằng cách thêu hoặc dệt thủ công, được trang trí bởi nhiều mảng hoa văn cả trên áo và váy. Thêm vào áo là chiếc dây quấn quanh eo buộc thắt trước bụng tăng thêm vẻ cân đối duyên dáng cho bộ trang phục. Ngoài áo, váy còn có khăn đội đầu xếp nhiều lớp xoè ra như cái mũ, chị em còn làm đẹp bằng các đồ trang sức như vòng cổ, vòng tay. Theo chị Phù Thị Thiên ở thôn Mỹ Bắc, xã Tân Bắc, huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang, phụ nữ có gia đình thường vấn tóc, đội khăn chàm đen, các cô gái thì đội khăn xếp màu đỏ thêu màu sắc rực rỡ,  hai đầu khăn có đính hai chùm tua rua màu vàng, đỏ trông rất đẹp và lạ mắt. “Thường thường những ngày hội, ngày lễ tết, ngày cưới, thiếu nữ Pà Thẻn sẽ đội khăn đỏ, buộc dây trắng”.

Nhìn tổng thể, bộ trang phục truyền thống của phụ nữ Pà Thẻn thể hiện kỹ thuật ghép vải và thêu chỉ màu hài hòa. Xen giữa các mảng dệt hoa văn, còn là các hoạ tiết thêu bằng tay với nhiều màu sắc sặc sỡ, làm cho các mảng màu thêm nổi bật, làm tôn lên vẻ đẹp của người Phụ nữ. Chị Phù Thị Thiên ở thôn Mỹ Bắc, xã Tân Bắc, huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang cho biết thêm: “Trang phục của người Pà Thẻn rất cầu kỳ, dệt khác với hoa văn của các dân tộc khác. Dệt hoa văn trên khung cửi, trên vải luôn, dệt thành tấm thổ cẩm, sau đó cắt ghép với cắp loại vải để ra được một bộ trang phục, còn khăn ở bộ phận riêng. Riêng dệt tấm ngoài này thôi đã hết một tháng”.

Từ bao đời nay, trang phục truyền thống của phụ nữ Pà Thẻn được chị em mặc vào những dịp quan trọng như: lễ, tết, ngày hội văn hoá dân tộc và những ngày chợ phiên. Với bàn tay khéo léo, tài hoa của mình, mỗi lần  chị em phụ nữ Pà Thẻn diện trang phục dân tộc với những tấm váy xòe cầu kỳ và độc đáo đã cuốn hút sự chú ý của nhiều người bởi sự độc đáo, đậm bản sắc văn hóa của dân tộc./.