Soóng Cọ nắc bh’ươr pr’hat tr’ơơi đui cơnh ba booch âng Cơ Tu hêê, nắc rau pa têệt tơợ bấc lang âng ma nuyh Sán Chỉ (đh’rưah lâng k’bhuh Cao Lan âng ma nuyh Sán Chay). Nâu nắc muy coh pazêng k’bhuh ma nuyh acoon coh đhị tỉnh Quảng Ninh, k’rong bấc đhị apêê chr’hoong da ding ca coong Bình Liêu, Tiên Yên, Ba Chẽ…P’căn Sẻn Thị Hà, đhanuôr chr’val Húc Động, chr’hoong Bình Liêu truih ooy pr’hat âng acoon coh đay: “Tơợ n’niên a cu ơy xơợng bh’ươr Soóng Cọ. Lướt zập  vel bhươl, lướt pâh xay xơ, bhiệc bhan, họp hành, zập ngai cung đh’rưah hát, n’đil n’jưih hát tr’ơơi pa tước t’ngay m’brương. Tước bh’rương nắc hát pa chô t’mooi”.

Coh da ding ca coong, dưp cruung đác, toor k’ruung tọom, bh’ươr Soóng Cọ âng đha đha đhâm c’mor Sán Chỉ nắc ting c’lâng đhí dưr chr’va. Căh vêy hát ting tr’cọo x’nưl n’đoo ha dợ bh’ươr Soóng Cọ cung xơợng pr’hay pr’hươn ting bh’ươr mr’loọng âng manuyh hát. Bêl hát tr’ơơi âng n’đil n’jưih, vêy bêl bấc c’bhuh hát tr’ơơi. Cr’liêng xa nay hát vêy bấc rau, jưah pa căh rau chr’năp coh pr’ặt tr’mông, pa bhrợ ta têng, pleng k’tiếc, tọom đác, jưah hơnh deh coon ma nuyh, loom luônh tr’chăp tr’nhêr, tr’kiêng chr’roonh zr’muông.

Ma nuyh Sán Chỉ hát Soóng Cọ prang c’moo. Hội hát Soóng Cọ ta bhrợ moọt t’ngay 16/3 (âm lịch) zập c’moo, dưr vaih năc t’ngay bhiệc bhan âng ma nuyh Sán Chỉ. Anoo Trạc Văn Thìn, 1 coh pazêng ma nuyh hát Soóng Cọ pr’hay bhlầng mơ chu bhiệc bhan đhị Bình Liêu xay moon, anoo ơy zư đơc, hay tước k’ha riêng pr’hat bài n’ty, xrặ t’mêê… đoọng pa choom cớ ha pêê acoon, cha châu: “Acu choom hát Soóng Cọ tơợ bêl dzợ đha đhâm. Tơợ đêêc nâu kêi, zập c’moo zêng vêy xa nay bh’rợ, bhiệc bhan, lễ tết, acu zêng ting pâh. Acu nắc đh’rưah lâng apêê coh câu lạc bộ hát Soóng Cọ âng vel đong pa zay pa choom t’mooh, zư đơc đoọng ha pêê a đhi học sinh coh t’tun đâu. Acu rơơm zư lêy pr’hat âng zập acoon coh Sán Chỉ”.

Tơợ c’moo 2005 tước nâu kêi, chr’hoong Bình Liêu ơy bhrợ pa dưr lâng zư đơc, bhrợ têng zập c’moo Hội Soóng Cọ ta nih liêm. Căh muy vêy pazêng pr’hat ty đanh, Hội dzợ đoọng zập c’bhuh acoon coh ađhi noo đh’rưah giao lưu, bhui har pa căh z’hai g’lăng âng đay coh zập chr’ơh ty đanh cơnh đánh quay, k’pịt mắt cọop a đha…

Zập c’moo, Hội Soóng Cọ ơy t’pâh bấc t’mooi tước tỉnh Quảng Ninh. T’ngay bhiệc bhan cung nắc bêl đoọng đhanuôr vel đong pa căh chr’năp văn hóa liêm pr’hay âng ma nuyh Sán Chỉ. Anoo Ngô Huy Thái, t’mooi tơợ Bắc Ninh bơơn ting pâh bhiệc bhan Soóng Cọ đoọng năl: “Nâu năc g’luh 2 a cu tước pâh bhiệc bhan Soóng Cọ âng chr’hoong Bình Liêu. Bhiệc bhan ơy pa căh pazêng chr’năp liêm âng văn hóa, pr’ặt tr’mông, acoon ma nuh zập c’bhuh acoon coh đhị đâu, zooi acu ting năl lâh mơ loom ta nih ặt t’pâh t’mooi âng đhanuôr coh đâu”.

X’rịa c’moo hay, Nghệ thuật pa căh chr’năp ty đanh hát Soóng Cọ âng ma nuyh Sán Chỉ âng apêê chr’hoong Bình Liêu, Ba Chẽ, Đầm Hà, Tiên Yên lâng thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh bơơn xay moon nắc C’kir Văn hóa phi vật thể cấp k’tiếc k’ruung. Nâu nắc bêl đoọng apêê vel đong coh đêêc vêy Bình Liêu nắc zư lêy, pa dưr cớ chr’năp âng c’kir.

Soóng Cọ căh muy rau chr’năp liêm coh pr’ặt tr’mông âng đhanuôr Sán Chỉ nắc dzợ vaih chr’năp văn hóa lalay âng vel đong, chroi k’rong pa dưr chr’năp liêm âng crâng ca coong ca noong k’tiếc Đông Bắc. Nâu cung nắc pr’đơợ đoọng chr’hoong Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh zư pa dưr cớ, bhrợ têng, zooi c’kir vêy k’rơ ma mông ha dưr coh pr’ặt tr’mông lang t’mêê./.

HÁT SOÓNG CỌ - DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CỦA NGƯỜI SÁN CHỈ

Cuối mùa xuân, khi việc đồng áng đã thư thả cũng là lúc người Sán Chỉ nơi rẻo cao huyện Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh vui trẩy hội Slạm nhịt hụi (Lễ hội Tháng Ba hay còn là Lễ hội Soóng Cọ). Ngày hội đã có từ hàng trăm năm trước, giờ đây được bảo tồn và phát huy, để tiếng hát Soóng Cọ, Di sản văn hoá phi vật thể quốc gia, tiếp tục lan tỏa những giá trị tinh thần độc đáo nơi vùng biên cương Đông Bắc. 

Soóng Cọ có nghĩa là xướng ca, hát đối, hát giao duyên, là món ăn tinh thần gắn liền từ bao đời với người Sán Chỉ (cùng nhánh Cao Lan thuộc dân tộc Sán Chay). Đây là một trong những cộng đồng dân tộc thiểu số tại tỉnh Quảng Ninh, tập trung nhiều ở các huyện miền núi Bình Liêu, Tiên Yên, Ba Chẽ…Bà Sẻn Thị Hà, người dân xã Húc Động, huyện Bình Liêu kể về lời hát “nằm lòng” của dân tộc mình: "Sinh ra tôi đã nghe làn điệu Soóng Cọ. Đi sang bản này sang bản kia, đi đám cưới, lễ hội, khi họp hành, mọi người thường cùng nhau hát, trai gái cùng đối đáp với nhau đến sáng. Đến sáng thì mọi người lại hát chia tay."

Trên sườn núi, dưới ruộng sâu, bên bờ suối, câu hát Soóng Cọ của chàng trai, cô gái Sán Chỉ cứ ngân dài theo gió. Không hề có nhạc cụ đệm theo nhưng lời hát Soóng Cọ vẫn cứ da diết bởi chất giọng ngân dài, mềm mại của người hát. Khi thì hát đối đáp nam nữ, khi có thể nhiều tốp hát với nhau. Nội dung các bài hát rất phong phú, đa dạng, vừa phản ánh cuộc sống lao động sản xuất, thiên nhiên, đất nước, vừa ca ngợi con người, tình yêu đôi lứa.

Người Sán Chỉ hát Soóng Cọ quanh năm. Hội hát Soóng Cọ diễn ra vào ngày 16/3 (Âm lịch) hằng năm, trở thành ngày hội riêng của người Sán Chỉ. Anh Trạc Văn Thìn, 1 trong những người hát Soóng Cọ hay nhất mỗi mùa lễ hội ở Bình Liêu chia sẻ, anh đã lưu giữ, ghi nhớ hàng trăm bài ca cổ, sáng tác mới... để truyền dạy cho con cháu: "Tôi biết hát Soóng Cọ từ khi còn thanh niên. Từ đó đến bây giờ, hầu như năm nào cũng có chương trình, có lễ hội, lễ tết, tôi đều tham gia. Tôi sẽ cùng với các thành viên trong câu lạc bộ hát Soóng Cọ địa phương cố gắng học hỏi, lưu giữ và truyền dạy cho các em học sinh sau này. Tôi mong giữ gìn điệu hát của dân tộc Sán Chỉ".

Từ năm 2005 đến nay, huyện Bình Liêu đã phục dựng và duy trì tổ chức thường niên Hội Soóng Cọ một cách bài bản, quy mô. Không chỉ có những điệu hát truyền thống, Hội còn là dịp để các dân tộc anh em cùng giao lưu, rộn ràng đua tài trong các trò chơi dân gian, đánh quay, bịt mắt bắt vịt… 

Hằng năm, Hội Soóng Cọ đã thu hút đông đảo du khách đến với tỉnh Quảng Ninh. Ngày hội cũng là dịp để người dân địa phương giới thiệu giá trị văn hóa đặc sắc riêng có của dân tộc Sán Chỉ. Anh Ngô Huy Thái, du khách Bắc Ninh được dịp tham gia Hội Soóng Cọ cho biết: "Đây là lần thứ 2 tôi đến Hội Soóng cọ của huyện Bình Liêu. Lễ hội đã tái hiện cơ bản về những nét văn hoá, nếp sống, con người các dân tộc nơi đây, giúp tôi cảm nhận được tình cảm, sự hào phóng, hiếu khách của đồng bào."

Cuối năm ngoái, Nghệ thuật trình diễn dân gian hát Soóng Cọ của người Sán Chỉ thuộc các huyện Bình Liêu, Ba Chẽ, Đầm Hà, Tiên Yên và thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia. Đây là cơ hội để các địa phương, trong đó có Bình Liêu tiếp tục bảo tồn và phát huy giá trị của di sản.

Soóng Cọ không chỉ là một món ăn tinh thần của người Sán Chỉ mà đã trở thành nét văn hóa độc đáo của địa phương, góp phần tạo nên sắc màu riêng của rừng núi nơi biên cương Đông Bắc. Đây cũng là cơ sở để huyện Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh tiếp tục bảo tồn, khai thác, giúp di sản có sức sống trường tồn trong nhịp sống đương đại./.