C’xêê 3 chô, pô Ban chơh prang da ding ca coong, zập p’leh c’lâng Tây Bắc. Pazêng ta crô pô Ban bhoóc căh cợ bhrôông bhrậu pa căh rau laliêm đh’rưah lâng đha hum mọot loom ma nuyh. Pô Ban vêy 5 ta clắ chơh cơnh chr’đhí, vêy bấc pr’họom bhrậu, bhrôông,bhoóc ha dợ bấc bhlầng nắc pô ban bhoóc. Pô Ban bhoóc bơơn apêê thi sĩ ba bi cơnh đhang laliêm âng pân đil c’mor đhị da ding ca coong. Bơơn năl đăh pazêng chr’năp âng pô ban, pa căn Nguyễn Thị Lan, tổ 19, phường Tân Phong, thành phố Lai Châu, ma nuyh pa tệêt g’bọ lâng Tây Bắc đanh c’moo xay moon: “A cu ặt ma mông đhị Tây Bắc lâh 40 c’moo tợơ dzợ p’niên k’tứi. T’ngay a hay pô nắc chắt coh truih da ding, pazêng c’moo đăn đau pô ban nắc ơy  bơơn choh đhị truih c’lâng phố liêm cra bhlầng. Tước hân noo Ban chơh, đhị apêê zr’lụ bhrợ têng bhiệc bhan pô ban bhui har, r’rộ r’răm bhlầng lâng vêy apêê ch’na cha ta bhrợ tơơ pô ban dzợ”.

Coh tr’mông âng apêê đhanuôr Tây Bắc, ặt vaih 3 t’ruih bh’lô bh’la đăh pô Ban, nắc đoo apêê bh’lô Pi Khum-Nọong Ban, Cầm Đôi-Hiến Hom lâng bha lô Bunn Trai-Bun Nhinh. Cơnh truih lâng đh’nớc apêê bh’lô đhơ vêy cơnh lalay, ha dợ zêng mr’cơnh đhị đươi dua pô ban nắc pa căh loom luônh tr’kiêng âng a nhi chr’roonh, zr’muông. T’ruih pô ban Tây Bắc âng acoon coh Thái truih ooy loom luônh tr’kiêng a nhi zr’muông, chr’roonh n’đhơ aconh căn căh đoọng tr’kiêng ha dợ nắc cung muy loom tr’đương. Tu cơnh đếêc, pô ban vêy pr’họom bhooc chăh âng pân đil c’mor lâng pr’họom bhrậu bhrôông âng muy loom tr’kiêng tr’đương âng a nhi zr’muông, chr’roonh. T’cooh Điêu Chính Cẩm, Chủ nhiệm Câu lạc bộ zư lêy văn hoá acoon Coh Thái đoọng năl, pô ban pa căh đoọng ha pân đil c’mor Thái, pa căh loom luônh tr’kiêng a nhi zr’muông, chr’roonh: “Pô ban nắc chr’năp liêm lalay âng Tây Bắc. Tợơ lang a hay cung vêy bấc bh’lô bh’la truih ooy pô ban cơnh t’ruih bh’lô đha đhâm Khum- c’mor Ban lâng bấc bh’lô lơơng dzợ. Lêy pa zưm pô ban nắc rau văn hoá chr’năp liêm âng acoon coh Thái Tây Bắc”.

C’xêê 3 chô, pô ban cơnh muy t’la a dooh t’mêê coh prang da ding ca coong Tây Bắc, bhrợ vaih rau liêm pr’hay coh loom t’mooi bêl tước đhăm k’tiếc nâu. Cơnh lâng đhanuôr Thái, tơơm ban năc vêy bấc rau pr’đươi: k’đoh nắc bhrợ k’bhum bhai chàm đoọng pr’họom liêm; pô lâng hi la nắc pa điing đớc tập coh dứp k’tiếc nắc rau za nươu pa dưah k’ooh căh cợ cr’ay  mr’loọng…; p’lêê ban nắc pay luộc cha yêm bhlầng; pô tợơp k’bhum nắc ma nuyh Thái buôn bhrợ ch’na. Coh t’pếêh oih đh’rưah lâng đhooh a vị đếêp, a xiu booh, lệê t’priêng… dzợ vêy bấc ch’na yêm zệê tợơ pô ban cơnh a băng căh cợ bhơi rơ veh bơơn tợơ crâng pa zưm lâng pô ban xào tỏi, pô ban zệê lâng dzung k’proo a’ọc, pô pan tụ lâng a băng k’dzua… Pô ban pa zưm lâng đh’hum âng tỏi, p rih, a há âng prớ, mák khén căh cợ k’dzua âng đác tụ, zêng nắc bhrợ v aih ch’na a yêm bhlầng bơơn pa dưr tợơ lang nâu tước lang tôh, ha dợ căh muy ma nuyh Thái Tây Bắc cha. T’cooh Lý Hiến Hoa, ma nuyh Việt Nam hêê ặt ma mông coh k’tiếc k’ruung lơơng xay moon ra a yêm âng ch’na ta bhrợ tợơ pô ban: “Pô ban xoọc tr’nợơp a cu ngoọ nắc đoọng lêy a năm. Nâu kêi pô ban dzợ choom ng’cha lâng nắc ch’na a yêm bhlầng âng coon coh Thái. Ch’na tợơ pô ban yêm bhlầng…”

Hân noo ban chơh zập c’moo nắc bêl đhanuôr Thái bhrợ bấc bhiệc bhan cơnh: xên vel, xên bhươl, bhiệc bhan Nàng Han, Then Kin Pang căh cợ bhiệc bhan pô ban. Đhanuôr pay pô ban đoọng pa chăm lâng zập apêê ch’na đớc bhrợ bha nuôih bhuôih lâng pa gơi ooy đếêc pazêng rau p’rơơm ooy muy pr’ặt tr’mông bhui har tệêm ngăn. Nâu đoo nắc bêl liêm choom bhlầng đoọng t’mooi chếêc năl ooy pô ban, đh’rưah lâng bấc chr’năp văn hoá ty đanh chr’năp liêm âng apêê acoon coh zr’lụ Tây Bắc./.

Hoa ban - Hoa của núi rừng Tây Bắc

                                                                             CTV Thúy Ngoạn

Nhắc đến núi rừng Tây Bắc, không thể không nhắc đến hoa Ban.  Hàng ngàn đời nay, hoa Ban đã mặc nhiên đi vào đời sống văn hóa – tâm linh của đồng bào Thái. Người dân bản địa ưu ái mệnh danh hoa Ban là loài hoa vua của núi rừng, là một trong những sản vật của núi rừng. 

Tháng 3 về, hoa ban phủ khắp núi đồi, trên các nẻo đường Tây Bắc. Những chùm hoa ban trắng xòe cánh tinh khôi hay hồng tím nhẹ nhàng khoe vẻ đẹp thanh tao, thơ mộng cùng mùi hương thơm quyến rũ ngất ngây lòng người. Hoa Ban có năm cánh xòe thành hình quạt, với nhiều sắc màu như ban tím, ban trắng, ban đỏ, nhưng phổ biến nhất vẫn là hoa ban trắng. Màu trắng hoa ban thường được những thi sĩ ví von như vẻ đẹp tinh khôi trong sáng của những thiếu nữ nơi miền sơn cước. Cảm nhận về những giá trị của hoa ban, bà Nguyễn Thị Lan, tổ 19, phường Tân Phong, thành phố Lai Châu, người gắn bó với Tây Bắc lâu năm chia sẻ:“Tôi sống ở Tây Bắc hơn 40 năm từ lúc còn trẻ. Ngày xưa hoa chỉ mọc ở các dãy núi, những năm gần đây hoa ban đã được trồng ở dọc đường tuyến phố rất đẹp. Đến mùa ban nở,  ở các vùng tổ chức lễ hội hoa ban rất vui, rất bổ ích và các món ăn cũng từ hoa ban mà ra”.

Trong cộng đồng các dân tộc Tây Bắc, tồn tại ba truyện kể về sự tích hoa Ban, đó là các truyện Pi Khum-Noọng Ban, truyện Cầm Đôi-Hiến Hom và truyện Bun Trai-Bun Nhinh (hay truyện hai Bun). Cách kể và tên nhân vật của truyện tuy có khác, nhưng đều giống nhau ở chỗ dùng hoa ban làm biểu tượng cho sự thủy chung trong tình yêu đôi lứa. Chuyện tình hoa ban Tây Bắc của dân tộc Thái kể về tình yêu của đôi trái gái dù bị cha mẹ ngăn cấm nhưng vẫn một lòng chung thủy son sắt. Chính vì vậy hoa ban có màu trắng tinh khiết của cô gái và màu tím thủy chung của tình yêu lứa đôi. Ông Điêu Chính Cẩm, Chủ nhiệm Câu Lạc Bộ bảo tồn văn hoá dân tộc Thái cho biết, hoa ban tượng trưng cho người con gái Thái, biểu tượng của tình yêu đôi lứa: “ Hoa ban là nét riêng của Tây Bắc. Từ xa xưa cũng có rất nhiều truyền thuyết kể về hoa ban như chuyện chàng Khum – Nàng Ban và nhiều chuyện khác nữa. Nói chung lại hoa là nét văn hoá đặc trưng của dân tộc Thái Tây Bắc".

Tháng 3 về, hoa ban như một tấm áo mới phủ khắp núi rừng Tây Bắc, tạo nên khung cảnh lãng mạn làm say lòng du khách khi đặt chân đến mảnh đất này.  Đối với đồng bào người Thái, cây ban có rất nhiều công dụng: Vỏ cây ban dùng nhuộm vải chàm giữ được màu bền đẹp; hoa và lá ban sao vàng hạ thổ, là vị thuốc quý trị chứng ho khan hoặc viêm họng, bệnh kiết lỵ rất tốt; quả cây ban bóc lấy hạt luộc hoặc nấu cũng rất ngon; búp ban non cũng là món ăn quen thuộc của người Thái. Trên bếp nhà sàn bập bùng lửa đỏ cùng với món xôi đồ, cá nướng, thịt sấy… còn có rất nhiều món ngon chế biến từ hoa ban như: hoa ban nộm với mầm giềng, măng ngọt hoặc rau rừng hay hoa ban xào tỏi, hoa ban nấu canh chân giò, hoa ban đồ chấm chẳm chéo nước măng chua… Hoa ban kết hợp với mùi thơm của tỏi, giềng, vị cay của ớt, mák khén hay vị chua của nước chấm, tất cả  tạo thành món ăn đặc trưng được lưu truyền từ bao đời nay mà chỉ có ở người Thái Tây Bắc Ông Lý Hiến Hoa, Việt kiều về nước cảm nhận từ món ẩm thực hoa ban:“Hoa ban lúc đầu tôi cứ tưởng là để ngắm cảnh thôi. Nhưng bây giờ hoa ban lại là món ăn đặc sắc của dân tộc Thái nữa. Món ăn từ hoa ban rất ngon, rất đậm đà.”

Mùa ban nở  hàng năm là dịp đồng bào Thái mở nhiều lễ hội như: xên bản, xên mường, lễ hội Nàng Han, Then Kin Pang hay lễ hội Hoa Ban.  Bà con dùng hoa ban để trang trí và chế biến các món ẩm thực, dâng lễ cầu mùa, cầu phúc và gửi gắm vào đó những ước vọng về một cuộc sống thanh bình, no ấm . Đây là cơ hội tuyệt vời để du khách tìm hiểu về hoa ban, cùng những nét văn hóa truyền thống đặc sắc của đồng bào dân tộc thiểu số vùng Tây Bắc./.