“Xa nul râu đêếc nắc tơợ a hay âi, cắh muy a ma cu, nắc zấp ngai công cơnh đêếc. Pa choom  xul cơnh xa nul a chịm a bhrí, zấp râu râu a chịm”.

A noo Hồ Văn Hiệp, ca coon n’jứih âng t’coóh vel Hồ Văn Ba tơợp ha t’rúih ooy crâng lâng zi cơnh đêếc. Nắc đhêêng lấh 30 c’moo, n’đhơ cơnh đêếc đha đhâm n’nâu lấh 10 c’moo đanh ặt ma mông lâng crâng K’Pơ Lang.

Cóh Đồng Râm, đha nuôr Cơ Tu dzợ lêy t’coóh Hồ Văn Ba cơnh muy t’nơơn n’loong ga mắc ma bhuy âng vel. Ha dợ t’coóh Hồ Văn Ba lêy bha lang crâng K’Pơ Lang cơnh c’lâng a ham ma mông, cơnh r’vai ma bhuy âng vel.

Đơơng a zi lướt lum lêy apêê tơơm bhlăng đanh k’ha riêng c’moo, t’coóh vel Ba xay moon “Tơợ bêl tứi ting ca conh đấc ooy crâng, t’coóh âi lêy apêê tơơm n’loong cóh crâng n’nâu dzoọng cơnh đâu. Dưr pậ t’coóh lướt bộ đội zêl prúh a rập a bhuy. Nắc crâng K’pơ Lang n’nâu âi  ha dưr ha ô t’coóh lâng apêê đồng đội bhrợ têng liêm xang bh’rợ lâng vel đong, k’tiếc k’ruung. Nâu câi lấh 80 cmoo, n’đhang tcoóh Ba công dzợ ặt ma mông lâng crâng a bhuy K’pơ Lang n’nâu. T’coóh Ba moon: “Ava Hồ p’too moon a hay nắc zư lêy crâng pa liêm , oó ngai col pa hư, moọt t’bơơl a đhắh dzăm công cắh đoọng, đoàn kết liêm mâng cơnh boóp p’too âng Ava nắc vêy mặ bơơn zư đớc”.

Vel Đồng Râm vêy 65 cha nắc pân jứih nắc mơ đêếc zêng ặt cóh c’bhúh zư lêy crâng đhị râu k’đhơợng xay âng t’coóh vel Hồ Văn Ba. Zấp c’xêê, 65 cha nắc pân jứih n’nâu bơơn pác bhrợ 4 c’bhúh, tr’xăl đương goon, zư lêy crâng K’pơ Lang.

Đoọng zư đớc lấh 1.200 héct crâng a bhuy n’nâu, vel Đồng Râm vêy cơnh xa nay la lay, “cóh vel ngai kiêng pay n’loong cóh crâng đoọng bhrợ đong nắc choom vêy râu ơơi đoọng âng zấp ngai, cắh choom chấc plăm col đợ n’loong chr’nắp pr’hắt. Ngai bhrợ lệt nắc vêy ta toom rơợng lâng rơợng lấh mơ nắc cắh đoọng moọt ooy crâng, cắh đoọng bơơn bhrợ zấp râu cóh crâng.” Tơợ apêê xa nay lalay n’nắc, nắc bấc c’moo ha nua, n’đhơ cóh apêê vel bhươl n’lơơng, đhr’năng pa hư crâng bhrợ ha rêê, col bơơn nloong chr’nắp pr’hắt buôn dưr váih, nắc đhị crâng K’pơ Lang n’nâu, râu đêếc doó vêy buy xuy. T’mêê rạch chô n’đắh g’luh lươt ch’mêệt lêy crâng K’pơ Lang, a noo Bhling Danh đoọng năl: “Xơợng tcoóh p’too moon ha ca coon cha chau, a cu lêy crâng pa bhlâng chr’nắp, nắc choom zấp ngai zư lêy crâng. Ha dang muy cha nắc a năm cắh vêy mặ zư đớc crâng, choom p’too moon tước đha nuôr năl chr’nắp âng crâng, p’too moon đha nuôr đh’rứah zư lêy crâng đoọng crâng dưr liêm”.

Ma loom zư lêy crâng âng Bhling Danh lâng apêê đha đhâm cmâr vel Đồng Râm âi bơơn tcoóh Ba pa dưr tợơ k’zệt c’moo đâu. Cơnh lâng nân năl, chr’nắp, bh’rợ tr’nêng âng đay, t’coóh vel Ba âi p’too pa choom ha đha đhâm c’mâr cóh vel chắp lêy crâng, zư lêy crâng.... Tu crâng nắc c’lâng ma mông âng bấc ơl lang đha nuôr vel. Đươi vêy bha lang crâng n’nâu, đhr’năng plêêng k’tiếc cóh miền Trung p’răng xơớt tước ooy nắc toọm đác cóh vel Đồng Râm đăn crâng K’pơ Lang doó ha mơ rêệ. Đợ apeê ruộng chuôr a bhuy K’pơ Lang n;đhơ doó bhrợ z’roóh đác la lay nđhang công vêy đác prang c’moo.

Diện mạo mới ở miền núi Nam Giang

Bêl bơơn tmooh t’coóh vel Hồ Văn Ba, t’coóh K’phu Tân, Chủ tịch UBND thị trấn Thạnh Mỹ, chr’hoong Nam Giang moon “ Nâu đoo nắc t’cóoh vel chr’nắp, lướt l’lăm đhị zấp râu bh’rợ âng vel, âng thị trấn. T’coóh Ba buôn pay tấm gương pr’ặt bh’rợ âng Ava Hồ chắp hơnh đoọng p’too moon ca coon cha chau, pa bhlâng nắc râu n’đắh zư lêy crâng”. “T’coóh vel nắc ma nứih vêy loom pr’chắp ga mắc cóh bh;rợ xơợng bhrợ boóp p’too moon âng Ava Hồ nđắh xa nay zư lêy crâng. Ha dang zấp ngai tcoóh vel, bí thư chi bộ zêng bhrợ têng liêm cơnh t’coóh Ba nắc crâng cóh vel đong buôn dưr váih crâng liêm t’viêng”.

Âi ma mông lấh 80 hân noo ha rêê, toot lang bhrợ têng đoọng ha cách mạng, đoọng ha đha nuôr vel Cơ Tu, t’coóh Ba buôn pa chắp “ Crâng cắh muy nắc n’loong n’cuông, a đhắh a dzăm a năm. Crâng nắc đoo a bhuy dang. Crâng ma mông váih đh’rứah lâng pr’ặt tr’mông âng đha nuôr cơnh tơợ lang a hay âi cơnh đâu”.

Nâu câi n’đhơ t’coóh đhur, n’dhơ cơnh đêếc t’cóoh Ba ta luôn p’too moon ha Hồ Văn Hiệp lâng apêê p’niên âng 65 pr’loọng đong cóh vel đợ râu chr’nắp âng crâng K’pơ Lang chô đơơng đoọng. T’coóh ta luôn rơơm kiêng “ cắh vêy a bhuy crâng” n’đoo zấp tngay ha dum chớơc tông pay cr’van chr’nắp âng crâng K’pơ Lang./.

GIÀ BA GIỮ RỪNG K'PƠ LANG

            Tấn Sỹ

Thôn Đồng Râm, thị trấn Thành Mỹ, huyện vùng cao Nam Giang, tỉnh Quảng Nam chỉ 65 hộ dân với hơn 200 nhân khẩu là đồng bào Cơ Tu  sinh sống. Thế nhưng, chừng đó con người đã làm nên một kỳ tích: giữ hơn 1200 ha rừng nguyên sinh K' Pơ Lang còn khá nguyên vẹn với nhiều loại gỗ quý hiếm. Có được như thế là nhờ một già làng biết vận động đoàn kết dân làng chung tay giữ rừng. Đó là già làng Hồ Văn Ba.

         “Tiếng nớ là từ xưa, không chỉ ba tôi mà mọi người cũng vậy. Phải tập, tập kêu tiếng chim, các loại chim"- Anh Hồ Văn Hiệp, con trai của già làng Hồ Văn Ba mở đầu câu chuyện về rừng với chúng tôi như thế. Mới chỉ ngoài 30 tuổi, song người thanh niên này đã có thâm niên hơn 10 năm gắn bó với cánh rừng nguyên sinh K’ Pơ Lang.

Ở Đồng Râm, người dân Cơ Tu xem ông Hồ Văn Ba như một cây đại thụ của dân làng. Còn ông Hồ Văn Ba xem cánh rừng K’Pơ Lang như mạch nguồn của sự sống, như hồn thiêng của làng.

Đưa chúng tôi đi thăm những cây lim xanh hàng trăm năm tuổi, già Ba giải thích “từ lúc nhỏ theo cha lên rừng, già đã thấy những cây trong khu rừng này đứng sừng sững rồi. Lớn lên già theo bộ đội đi kháng chiến. Chính cánh rừng nguyên sinh K’Pơ Lang này đã che chở cho già và những đồng đội hoàn thành nhiệm vụ với quê hương, đất nước. Bây giờ ở cái tuổi ngoài 80 nhưng già Ba vẫn gắn bó với cánh rừng nguyên sinh K’Pơ Lang này, già Ba nói:“Bác Hồ dạy mình là phải bảo vệ rừng cho chắc, đừng có ai phá, phá cũng không cho, mà hái cây cũng không cho, đoàn kết chặt chẽ như lời của bác dạy thì mới giữ được.”

Thôn Đồng Râm có 65 người đàn ông thì chừng ấy đều ở trong đội bảo vệ rừng dưới sự chỉ huy của già làng Hồ Văn Ba. Hàng tháng, 65 người đàn ông này được chia làm 4 tổ, thay phiên nhau canh gác, bảo vệ khu rừng nguyên sinh K’Pơ Lang.

Để bảo vệ hơn 1200ha rừng nguyên sinh này, thôn Đồng Râm có quy ước riêng, “trong làng ai muốn lấy gỗ trong rừng làm nhà thì phải có sự đồng ý của tập thể, không được tự ý đốn hạ những cây gỗ quý hiếm. Ai vi phạm quy định thì sẽ bị làng phạt vạ và nghiêm khắc hơn là cấm vào rừng, cấm khai thác những sản vật do rừng mang lại.”

Từ những quy ước rất riêng ấy, mà nhiều năm qua, cho dù ở những bản làng khác, tình trạng phá rừng làm nương rẫy, hay khai thác lâm sản quý hiếm thường xuyên xảy ra,  thì tại cánh rừng K’Pơ Lang này, điều đó tuyệt nhiên không. Mới hoàn thành xong đợt tuần tra rừng K’Pơ Lang trở về, anh Bling Danh cho biết: “Nghe ông già truyền đạt cho con cháu tôi thấy giá trị của rừng có ý nghĩa rất quan trọng bắt buộc phải bảo vệ rừng. Nếu đơn thân độc mã thì không thể nào giữa được rừng, phải truyền đạt cho bà con ý nghĩa của rừng, vận động bà con cùng nhau giữ rừng để rừng phát triển”.

Ý thức giữ rừng của Bling Danh và các thanh niên làng Đồng Râm đã được già Ba xây dựng từ hàng chục năm nay. Bằng kinh nghiệm, uy tín, việc làm của mình, già Ba đã giáo dục cho thanh niên trong làng phải yêu rừng, quý rừng, giữ rừng…vì rừng là mạch nguồn của sự sống cho bao thế hệ dân làng. Nhờ cánh rừng này mà dù thời tiết ở miền Trung nắng hạn tới đâu thì dòng suối ở thôn Đồng Râm gần rừng K’Pơ Lang không bao giờ cạn. Những thửa ruộng bậc thang của bà con nằm dưới rừng nguyên sinh K’Pơ Lang không cần phải làm mương thủy lợi nhưng vẫn có nước quanh năm.

Khi được hỏi về già làng Hồ Văn Ba, Ông Ka Phu Tân, chủ tịch UBND thị trấn Thành Mỹ, huyện Nam Giang cho rằng “đây là một già làng uy tín, đi đầu trong tất cả mọi công việc của thôn, của xã, già Ba thường lấy tấm gương đạo đức của Bác Hồ kính yêu để giáo dục con cháu, nhất là vấn đề giữ rừng". Ông Tân cho biết: “Già Ba là người có ý tưởng, tư tưởng lớn trong việc thực hiện lời dạy của Bác về việc bảo vệ rừng. Nếu mà tất cả các già làng, bí thư chi bộ đều thực hiện tốt như già Ba thì rừng trên địa bàn sẽ trở thành rừng xanh”.

Từ tấm gương giữ rừng của già Hồ Văn Ba và cách giữ rừng rất riêng của làng Đồng Râm, giờ đây chính quyền huyện Nam Giang đã và đang nhân rộng mô hình này ra phạm vi toàn huyện, theo đúng phương châm “giữ rừng phải dựa vào dân”. Ông A Lăng Mai, chủ tịch UBND huyện Nam Giang cho biết: “Nếu như trước đây chưa thật sự xem dân làm gốc thì bây giờ lấy dân làm gốc và không ai hiểu từng ngọn khe, từng ngọn núi, từng gốc cây, từng con sông bằng chính người dân được. Để cho lấy dân làm gốc thì cũng phải quan tâm đến chính sách hỗ trợ, quyền lợi của người dân để người ta thật sự thấy trách nhiệm gắn với quyền lợi giữ rừng của mình”.

Đã sống qua 80 mùa rẫy, cả cuộc đời cống hiến cho cách mạng, cho dân làng Cơ Tu, già Ba luôn quan niệm “Rừng không chỉ là cây cối, muông thú đơn thuần. Rừng là tâm linh. Rừng tồn tại song hành cùng cuộc sống của dân làng như ngàn đời nay vẫn thế”.

Giờ tuy tuổi cao sức yếu, song già Ba vẫn thường dạy bảo cho Hồ Văn Hiệp và các đứa trẻ của 65 hộ gia đình trong làng những giá trị  của rừng K’Pơ Lang mang lại. Già luôn mong muốn không có con “ma rừng” nào ngày đêm lùng sục để đánh cắp đi những bảo vật của rừng K’Pơ Lang./.