Tợơ Trung tâm hành chính chr’hoong Tây Giang chô đăh Tây mơ 40 cây số nắc tước Tr’Hy lâng A Xan, đhị vêy k’cir crâng Hơ nghêê. Coh c’lâng căh liêm tih, ta mooi nắc bơơn lêy pleng k’tiếc coh đâu liêm pr’hay, tợơ pazêng đhăm crâng a bhuy, pa đhêy đhị Đỉnh Quế lêy đh’luuc nhưr bhooc bhic lâng lêy ruông chuôr A Xan. Tước vel Du lịch crâng đác c’kir Hơ nghêêTây Giang, lướt dzung 30 phút coh dứp crâng, k’bhuh t’nơơm Pơ mu n’leh lâng pazêng t’nơơm đanh c’moo vêy bấc đhang lalay. Zập t’nơơm bơơn ta đớc đh’nớc ting cơnh pr’đhang, ruh c’moo cơnh Hơ nghêê a bhướp, Hơ nghêê ruôih, Hơ nghêê bhi dưa, Hơ nghêê a nhi tr’kiêng, Hơ nghêê Tê Giác…. Đh’rưah lâng apêê tơơm Hơ nghêê ơy đanh k’ha riêng c’moo nắc đhâng crâng Pơmu k’tứi bhưah mơ 100 hecta lâng đh’nớc Bhươn p’niên k’tứi. A moó Nguyễn Thị Mỹ Dung, t’mooi ặt đhị thành phố Đà Nẵng coh muy chu ting k’bhuh “lướt cha ơh” tước Tây Giang k’juột lêy lâng kiêng bhlầng đhị rau liêm pr’hay chr’năp ma bhuy âng crâng Hơ nghêê: “Azi lướt dzung c’lâng crâng đoọng moọt tước crâng Hơ nghêê. Tước đâu, đhơ đhơ ngai cung k’juột lêt lâng kiêng bhlầng đhị rau ma bhuy chr’năp âng pleng k’tiếc. Pazêng tơơm Pơmu ga mắc ty đanh, 2,3 cha nắc ga vặt cung căh lứch. Tợơ ơy chô đăh crâng Hơ nghêê, A zi nắc twocs vel du lịch câm oih, đh’rưah âm cha, hat t’nơơt lâng đhanuôr Cơ Tu. A zi nắc ơy vêy muy g’luh lướt du lịch pr’hay pa bhlầng, ặt ma mông đhị crâng da ding, pleng k’tiếc mat đh’hư lâng ting năl lâh mơ ooy chr’năp văn hoá âng đhanuôr coh đâu.”

“Zr’lụ crâng Hơ nghêê” Tây Giang vêy đhăm bhưah 450 hecta lâng 2.110 t’nơơm Hơ nghêê, coh đếêc 1.460 t’nơơm bơơn ta xay moon nắc t’nơơm k’cir. Crâng n’loong nâu bơơn ta lêy moọt c’moo 2011 bêl g’luh đha đhâm c’mor chr’hoong Tây Giang ting pâh tal pa liêm, bhrợ c’lâng lướt ooy vel Voòng, chr’val Tr’Hy tước vel Ganil, chr’val A Xan đoọng đhanuôr bơr chr’val buôn lướt ra véch tr’lưm tr’mooh, tr’xăl hàng hoá. Cơnh lâng tơơm Hơ nghêê ga mắc dal bhlầng bơơn apêê bhrợ khoa học năl ghit nắc ơy 1.328 c’moo. Tợơ ơy bơơn lêy crâng Hơ nghêê, chr’hoong Tây Giang ơy xrặ số, xang đếêc đớc đh’nớc đoọng ha zập t’nơơm, ting zr’lụ crâng Hơ nghêê lâng bhrợ 6 đăh c’lâng moọt ooy crâng đoọng t’mooi choom chếêc lêy năl. T’cooh Hôih Mia, ma nuyh zư lêy vel Du lịch crâng Hơ nghêê truih: Ting cơnh j’niêng âng ma nuyh Cơ Tu, crâng nắc đong, nắc tr’mông tr’meh; crâng dzợ nắc ma nuyh dzợ, crâng bil ma nuyh bil. Crâng n’loong đanh c’moo, tu k’ruung, tâm nắc đhị ặt âng a bhô dang, âng apêê căh dzợ ma mông, chr’năp ma bhuy pa bhlầng. Tu cơnh đếêc crâng Hơ nghêê bơơn đhanuôr Cơ Tu đh’rưah lâng chính quyền zư lêy ghit liêm pa  bhlầng: “A cu ting pâh zư lêy crâng Hơ nghêê vêy lâh 2.000 t’nơơm  nâu, zư lêy ghit liêm pa bhlầng, căh đoọng ngai moọt pa hư. A cu cung ting pâh đh’rưah lâng apêê xrặ số lâng pác zr’lụ âng crâng Hơ nghêê. Đhị vel du lịch, bêl vêy t’mooi tước nắc a zi câm oih, zệê ch’na lâng mua t’nơơt đh’rưah lâng t’mooi. T’mooi coh k’tiếc k’ruung hêê lâng k’tiếc k’ruung lơơng tước lêy crâng Hơ nghêê zêng kiêng.”

Đọong bhrợ t’vaih rau liêm buôn đoọng ha t’mooi tước lêy crâng Hơ nghêê, UBND chr’hoong Tây Giang ơy k’rong 4,5 tỷ đồng bhrợ 7km c’lâng moọt ooy zr’lụ crâng Hơ nghêê lâng bhrợ têng apêê pớ đoọng đhêy dzung, ặt bếch đhị apêê vel Du lịch crâng Hơ nghêê. Xọoc đâu, đhị vel Du lịch crâng Hơ nghêê ơy vêy pazêng đhr’nong đong ta bhrợ têng liêm lâng zập pr’đươi đoọng t’mooi du lịch ặt đhêy. T’cooh Bh’riu Liếc, Bí thư Huyện uỷ Tây Giang rơơm kiêng, ting t’ngay ting bấc t’mooi tước l’lêy crâng Hơ nghêê: “Acu kiêng đhanuôr zập tợơ coh prang k’tiếc k’ruung hêê lang t’mooi tợơ k’tiếc k’ruung lơơng tước lâng Tây Giang đoọng lưm lêy, chếêc năl zr’lụ crâng Hơ nghêê nâu. Zập cha nắc đh’rưah pa zưm têy zư lêy, tu nâu đoo nắc cr’van chr’năp pr’hăt căh muy âng Tây Giang, âng Quảng Nam nắc dzợ âng k’tiếc k’ruung hêê lâng âng prang bha lang k’tiếc k’ruung dzợ. M’jưah lâng pazêng c’lâng ơy bơơn ta bhrợ t’vaih, coh t’tun đâu, a zi nắc bhrợ ta bhưah pa xoọng 3 c’lâng lướt dzung moọt ooy crâng dzợ. Muy c’lâng chô ooy vel A’ghrih, muy c’lâng chô ooy vel Ariêu lâng muy c’lâng chô ooy vel Voòng… lâng đhị đâu cung vêy bấc tran đác dal mơ 200m liêmm pr’hay pa bhlầng, a zi nắc lêy bhrợ têng đhị zr’lụ crâng nâu”./.

(Ảnh: Khai thác)

Đến Tây Giang thăm rừng Pơ mu di sản

 PV/VOV-Miền Trung

Nằm trên đỉnh Trường Sơn hùng vĩ, huyện vùng cao Tây Giang, tỉnh Quảng Nam được ví như Đà Lạt của miền Trung. Đến Tây Giang, chúng ta được ngắm sương mù trắng xóa trên Đỉnh Quế ở độ cao 1.369 mét so với mực nước biển; tắm thác Ra-ai tung bọt trắng xóa từ ngọn núi A Rùng; thăm rừng hoa đỗ quyên tuyệt đẹp trên đỉnh K’Lang và đặc biệt là khám phá rừng Pơ mu di sản của đồng bào Cơ Tu nơi đây.

“Vương quốc Pơ mu” Tây Giang thuộc địa bàn 2 xã Tr’Hy và A Xan có diện tích vùng lõi 450 héc ta với 1156 cây Pơ mu đã được công nhận là cây di sản. Với sự độc đáo và kỳ vĩ riêng có, rừng Pơ mu cổ thụ hàng trăm năm tuổi cùng với hệ động thực vật phong phú này đã trở thành điểm đến hấp dẫn của du khách trong và ngoài nước, nhất là các bạn trẻ muốn trải nghiệm phong cảnh thiên nhiên hùng vĩ của núi rừng Tây Giang.

Từ Trung tâm hành chính huyện Tây Giang đi về phía Tây khoảng 40 cây số là đến xã Tr’Hy và A Xan, nơi có rừng Pơ mu di sản. Trên cung đường đồi núi quanh co, du khách sẽ được hòa mình vào cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp của những cánh rừng nguyên sinh hùng vĩ, dừng chân ngắm sương mù trắng xóa trên đỉnh Quế và chiêm ngưỡng vẻ đẹp nên thơ của ruộng bậc thang A Xan. Đến Làng Du lịch sinh thái di sản Pơ mu Tây Giang, đi bộ 30 phút dưới những tán rừng, quần thể Pơ mu hiện ra với những gốc cây cổ thụ mang nhiều hình thù khác nhau. Mỗi cây được đặt tên theo hình dáng, độ tuổi như Pơ mu Hổ, Pơ mu Voi, Pơ mu Rồng, Pơ mu Đôi tình nhân, Pơ mu Tê Giác... Bên cạnh những cây Pơ mu ngàn năm tuổi là cánh rừng Pơ mu nhỏ khoảng 100 héc ta đang vươn mình xanh tốt mang tên Vườn trẻ em. Chị Nguyễn Thị Mỹ Dung, du khách ở thành phố Đà Nẵng trong một lần theo đoàn “phượt thủ” đến Tây Giang đã vô cùng ngạc nhiên và thích thú trước sự kỳ vĩ và độc đáo của rừng Pơ mu di sản:“Chúng tôi đã đi bộ đường rừng để vào tận rừng Pơ mu. Đến nơi, ai cũng ngạc nhiên và vô cùng thích thú trước sự hùng vĩ của thiên nhiên. Những gốc cây Pơ mu cổ thụ to, xù xì, 2 đến 3 người ôm không xuể. Sau khi thăm rừng Pơ mu, chúng tôi về Làng du lịch đốt lửa trại, cùng ăn uống, nhảy múa với đồng bào Cơ Tu. Chúng tôi đã có một chuyến du lịch thật sự ấn tượng, hòa mình vào thiên nhiên, khí hậu mát mẻ và hiểu biết thêm nhiều về văn hóa của đồng bào bản địa.”

      “Vương quốc Pơ mu” Tây Giang có diện tích 450 héc ta với 2.110 cây Pơ mu, trong đó, 1.460 cây được công nhận là cây Di sản. Rừng cây này được phát hiện vào năm 2011 khi lực lượng thanh niên huyện Tây Giang tham gia phát dọn, mở đường đi bộ từ thôn Voòng, xã Tr’hy đến thôn Ganil, xã Axan để người dân hai xã đi lại thăm nhau, giao lưu, trao đổi hàng hóa. Hầu hết những cây Pơ mu này có tuổi thọ từ 300 đến hơn 1.000 năm tuổi. Riêng cây Pơ mu cao lớn nhất được các nhà khoa học xác định đã 1.328 năm tuổi. Sau khi phát hiện rừng Pơ mu, huyện Tây Giang đã tiến hành đánh số thứ tự, sau đó đặt tên cho từng cây, từng khu rừng Pơ mu và mở 6 tuyến đường vào rừng để du khách có thể khám phá, trải nghiệm. Ông Hốih Mia, bảo vệ Làng Du lịch Du lịch sinh thái di sản Pơ mu Tây Giang kể: Theo quan niệm của đồng bào Cơ Tu, rừng là nhà, là mạch nguồn của sự sống; rừng còn, người còn, rừng mất con người sẽ diệt vong. Rừng già, cây cổ thụ, đầu nguồn sông, suối là nơi trú ngụ của thần linh, của những người đã khuất, rất linh thiêng. Vì vậy, rừng Pơ mu được bà con Cơ Tu cũng chính quyền địa phương bảo vệ rất nghiêm ngặt: Tôi tham gia bảo vệ rừng Pơ mu hơn 2.000 cây này, bảo vệ nghiêm ngặt không cho ai phá nữa. Tôi cũng tham gia cùng các lực lượng đi đánh số và chia ranh giới của từng khu rừng Pơ mu.Ở Làng du lịch, khi có khách đến thì chúng tôi đốt lửa trại, nấu các món ăn truyền thống và nhảy múa cùng du khách. Nói chung khách trong nước và nước ngoài đến thăm rừng Pơ mu đều rất thích thú.”

Để tạo thuận lợi cho du khách đến thăm rừng Pơ mu di sản, UBND huyện Tây Giang đã đầu tư 4,5 tỷ đồng mở 7km đường vào khu rừng Pơ mu và xây dựng các công trình phục vụ nghỉ chân, lưu trú tại Làng Du lịch sinh thái Pơmu. Hiện nay, tại Làng Du lịch sinh thái Pơ mu đã có những ngôi nhà với tiện nghi đơn sơ nhưng có thể phụ vụ hàng trăm khách du lịch lưu trú qua đêm. Ông Bh’riu Liếc, Bí thư Huyện ủy Tây Giang mong muốn, ngày càng có nhiều du khách đến tham quan rừng Pơ mu di sản:  “Tôi muốn người dân trên khắp mọi miền đất nước và cả du khách nước ngoài hãy đến với Tây Giang để thăm, tìm hiểu khu rừng Pơ mu này. Mọi người cùng chung tay giữ gìn và bảo vệ, vì đây là tài sản quý hiếm không chỉ riêng của Tây Giang, của Quảng Nam mà còn là của đất nước và cả thế giới nữa. Cùng với những tuyến đường đã được mở, sau này, chúng tôi mở rộng thêm 3 đường bộ vào rừng nữa. Một đường về thôn A’ghríh, một đường về thôn Ariêu và một đường về thôn Voòng.... và ở đây cũng có rất nhiều thác cao khoảng 200 mét rất đẹp chúng tôi cần khai thác ở khu rừng này”./.