Hơnong ñu rim hrơi, Anom pơjrao tơlơi ruă – Hơkrŭ glăi drơi jăn, Sang ia jrao prong kual Dap Kơdư tŭ pơjrao, hơkrŭ glăi drơi jăn kơ năng ai ñu 100 – 120 wot čô mơnuih ruă. Biă ñu lĕ ƀing ruă juăt pioh glăi amăng drơi jăn yua kơ rơbuh đih, rơka ruă; anô̆ pioh glăi mơ̆ng hơdôm tơlơi ruă gah ară drah, bleñ tơlang kơ-iăng, ŭt tơlang, luih tơlang rŏng, tơtăng ară drah... Ơi ia jrao CKI. Huỳnh Văn Lộc, Khua anom pơjrao tơlơi ruă – Hơkrŭ glăi drơi jăn, Sang ia jrao prong kual Dap Kơdư brơi thâo:

 “Ră anai, Anom hơkrŭ drơi jăn hmâo djop măi mok, gơnam yua phun pioh pơjrao kơ mơnuih ruă. Anom glăk pel ĕp hăng pơjrao hơkrŭ glăi drơi jăn brơi kơ mơnuih ruă mơ̆ng ƀing juăt bruă amăng sang ia jrao pioh pơgang pơhlôm hlâo bĕ hơdôm tơlơi ruă pơkon kah hăng: kơčung, pôt pal tơkai tơngan, khăng ŭt tơlang, ia khak đôm amăng kơsô̆, anô̆ pioh glăi mơ̆ng tơlơi ruă, rơbuh đih... Khă hnun hai, ăt kiăng prăp lui mơn hơdôm gru phrâo kah hăng mơ̆ng tô akô̆, măi mok rô bốt hơkrŭ glăi drơi jăn ăt kah hăng pơhrăm kơjăp bruă kơ mơnuih mă bruă ia jrao pioh djơ̆ tui tơlơi kiăng hơkrŭ glăi drơi jăn jai hrơi jai đĭ dlông mơ̆ng mơnuih ruă”.

 Hơkrŭ glăi drơi jăn djơ̆ hơdră ba glăi bôh yua prong biă kơ mơnuih ruă, ƀu kơnong kơ pơplih tơlơi suaih pral tơdơi kơ pơjrao ôh mơ̆ ñu dô̆ hrŏ trun đut hlah hơdôm tơlơi pơplih amra hmâo.

Ơi Trần Văn Hằng (dô̆ ƀơi să Hòa Thắng, plơi prong Buôn Ma Thuột, tơring čar Dak Lak) ruă drah nur ƀơi glô ba nao pơjrao ječ ƀơi Sang ia jrao prong kual Dap Kơdư. Tơdơi kơ pơjrao, khă dưi hơdip mơn samơ̆ hơdôm bruă mă amăng drơi jăn phun kah hăng ƀong huă, mơñum ia, nao rai, nao juă glai... ơi Hằng akă ƀu dưi ngă mă pô mơ̆ khom yua mơnuih amăng sang djru. Dưi hmâo ƀing ơi ia jrao lăi pơthâo, sang anô̆ ba ñu truh hăng Anom pơjrao - hơkrŭ glăi drơi jăn pioh pơhrăm. Tơdơi kơ sa blan pơhrăm klă, tơlơi suaih pral ơi Hằng hmâo pơplih klă biă. Yă Hoàng Thị Diệu, bơnai Pô ruă Trần Văn Hằng lăi pơthâo:

 “Ba nao pơ̆ sang ia jrao pơjrao ƀơi anom pơjrao ară akô̆ glô ñu ruă nuă biă, ruă amăng sa hrơi mlăm ƀu thâo pit. Ñu ƀu dưi lăi, đih sa bit, tơkai tơngan gah hnuă ƀu thâo pơpư̆. Truh ră anai rơbêh kơ sa blan pơjrao hơkrŭ glăi drơi jăn, tơkai tơngan gah hnua thâo pơpư̆ dăng kơčun, thâo krăn lu mơta hloh. Tơlơi ruă hmâo plai ƀiă mơn hăng anô̆ pơplih ñu tañ klă mơn”.

Sa čô mơnuih tui anun lĕ Chu Thị Huyền, dô̆ ƀơi să Ea Wuăng, tơring glông Krông Pač, Dak Lak. Tơdơi kơ hơdôm hrơi pơjrao yua kơ hmâo tơlơi pơjrom, ñu glăi bưp anô̆ pioh glăi lơm rô hyu, tơkai nao rai tơnap tap biă, ƀu dưi dăng kơčun. Tơdơi kơ sa blan pơhrăm hơkrŭ glăi drơi jăn, amai Huyền lăng ƀuh pơplih rơđah biă mơ̆ng bruă pơjrao anai. Amai Huyền lăi:

 “Tơlơi ruă mơ̆ng kâo plai ƀiă lu biă. Gơnang kơ ƀing ơi ia jrao abih pran jua, tơhnal lăng hmâo djru brơi mơnuih ruă hmâo hur har pran jua pơhrăm. Hlâo kơ rai pơ̆ anai tơkai nao rai yêng glê̆u, dăng kơčun tơnap biă. Tơdơi kơ pơjrao hmâo sa rơwang hrơi tơjuh lĕ bruă nao rai amuñ amĕ hloh”.

Kiăng mơnuih ruă dưi hơkrŭ glăi tañ hăng pơgang hlôm hlâo anô̆ pioh glăi, hơdôm tơlơi pơhrăm hơkrŭ glăi drơi jăn amra dưi hmâo ơi ia jrao hăng mơnuih mă bruă lăi pơthâo kơ rim mơnuih ruă tui hluai kơ anô̆ suaih pral, drơi jăn. Hơdôm bruă hơkrŭ glăi drơi jăn dưi mă yua anun lĕ: pơhlư̆ drơi jăn (hơdôm tơlơi pơhrăm ƀơi drơi jăn pô ruă hăng hơdôm tơlơi hrăm hăng gơnam yua pioh pơhrăm), gơnam yua pơjrao (lazer, jua pơđung, apui lơtrik pioh pơsuh, pơčrang lăng pioh pơjrao…) hăng tơlơi pơmin pioh pơjrao (djru mơnuih ruă hơđong gah pran jua, găn rơgao rơwang tơnap mơ̆ng tơlơi ruă ngă hăng lăi pơthâo anăp bruă kơ mơnuih ruă lơm kiăng).

Ră anai, hơdră pơkă pioh kơ mơnuih ruă hmâo pơplih lu biă, đĭ tui mrô mơnuih kiăng hơkrŭ glăi drơi jăn kah hăng: rơbuh đih rơka ruă, ară drah hơtai, pơbuh đih hyuing akô̆, tơlơi ruă ƀu lar hyu, ruă hyuing… samơ̆, hơdôm anih anom pel ĕp pơjrao ră anai phrâo hmâo mă mơ̆ng 15-20% tơlơi kiăng hơkrŭ glăi drơi jăn mơ̆ng pô ruă, 80% dô̆ glăi khom hluai tui kơ khul mơnuih. Hrŏm hăng pơgang pơgăn hăng pơjrao, hơkrŭ glăi drơi jăn jing yak tal 3 amăng bruă ia jrao ră anai. Anai lĕ sa bruă pơhrăm hmâo lu yak djru hơkrŭ glăi hơdôm anih amăng drơi jăn tơdơi kơ ruă rơka ƀudah tơdu pran. Hơkrŭ glăi drơi jăn khom ngă hăng bruă pơgang hlôm hlâo hăng pơjrao ñu. Bôh than phun mơ̆ng bruă ngă anai lĕ djru ba glăi bôh tơhnal kơ mơnuih ruă hơkrŭ glăi drơi jăn, djru mơnuih ruă juăt klă hăng anih anom dô̆ hơdip mơda, hơdip gơgrong pô ƀu kơnang kơ hlơi djru, ƀu jing tơnap kơ mơnuih amăng sang anô̆ hăng mơnuih mơnam; Pơtrut tơlơi pơmin klă kơ mơnuih ruă, djru gơñu hmâo tơhnal lăng mơnuih mơnam klă hloh, pran jua klă hloh hăng mơ-ak hloh, plai ƀiă pơmin sat, ngă tưnap amăng bruă mă hăng tơlơi hơdip mơda.

Tơdah lăi, hơkrŭ glăi drơi jăn ba glăi lu bôh tŭ yua, djru ba glăi bôh yua prong bruă pơjrao, plai ƀiă ruă ngă glăi tơdơi kơ pơjrao hăng djru pơhlôm hlâo ruă glăi. Khă hnun hai, kiăng hơkrŭ glăi drơi jăn klă, pô ruă khom ngă tui tơlơi pơtô mơ̆ng ơi ia jrao, gir run pơhrăm hăng tâ̆o hloh nao pơ̆ sang ia jrao hmư̆ hing klă, thâo dơlăm pioh dưi pel ĕp pơtô brơi bruă pơhrăm drơi jăn lăp djơ̆.

Tui lăi pơthâo, bruă hơkrŭ glăi drơi jăn lĕ yôm phăn biă mă, pơgôp ngă bruă pơjrao ba glăi tŭ yua, huăi ƀuh ruă glăi dong tơdơi kơ pơjrao suaih. Kiăng hluh rơđah dong hơdôm boh tơhnal bơdjơ̆ nao bruă hơkrŭ glăi drơi jăn amăng pơjrao hăng pơgang tơlơi duam ruă, ƀing mă tơlơi pơhing phrâo amăng črăn hơdră anai hơmâo mông bơră ruai hăng ơi ia jrao Chuyên khoa I. Huỳnh Văn Lộc, Khua anom bruă pơjrao mơnuih rơwen rơwo djô găn-hơkrŭ glăi drơi jăn, Sang ia jrao prong kual Dap kơdư.

- Rơkâo ơi ia jrao brơi thâo yua hơget kiăng hơkrŭ glăi drơi jăn brơi mơnuih ruă ? Ƀing pô hlơi kiăng pơsuaih brơi, ơ ơi ia jrao ?

Ơi ia jrao CKI Huỳnh Văn Lộc: Hơkrŭ glăi drơi jăn lĕ kiăng pơgang hŭi ƀuh hơmâo nam ruă pơkŏn dong mơ̆ mơnuih amra ƀă lơm glăk pơjrao anun lĕ ruă hlung pruăi, ruă kơsô̆ yua pơkŏng glăi ia khăk, djô tơkai tơngan, găng tuh tơlang…Hơkrŭ glăi drơi jăn ăt kiăng pơhlôm brơi drơi jăn găng añrăng brơi mơnuih ruă, djru brơi ƀing gơñu pơhlôm kiăo tui lăng, thâo tơpư̆ hlư̆, amuñ hiăp bit hăng ăt djru pơplih tơlơi pơmĭn, bruă gum djru mơng mơnuih mơnam hăng ƀing mơnuih rơwen rơwo djô găn kah hăng pơkra ming anih anom, bruă mă kiăng mơnuih rơwen rơwo djô găn dưi mut hrŏm hăng mơnuih mơnam.

Abih bang mơnuih ruă kă, rơwen rơwo djô găn lêng tơnap tơpư̆ hlư̆, ƀư̆ hyu drơi jăn, lăng hyu, tơngia hmư̆, mơbah pơhiăp; ƀing gơñu ƀu thâo phe pho hơget ôh; mơnuih ruă hơmâo tơlơi pơmĭn, bruă mă phara; ƀing mơnuih wing dlô, djơ̆ đut; ƀing mơnuih tơdu ƀơi hơdôm anih amăng drơi jăn bơdjơ̆ nao ruă hơtai boh, ruă boh ƀleh, tơnap suăi jua…lêng kiăng pơsuaih brơi tơdơi pơjrao giong.

- Rơkâo ơi ia jrao brơi thâo hơdôm boh thâo hơkrŭ glăi drơi jăn brơi mơnuih ruă glăk mă yua ră anai ?

Ơi ia jrao CKI Huỳnh Văn Lộc: Ră anai, boh thâo hơkrŭ glăi drơi jăn hơmâo lu biă mă, anun lĕ bruă hơkrŭ glăi amăng lăm drơi jăn brơi mơnuih ruă hơmâo breh ƀư̆ pơkra, yua hơdôm gơnam djru hơmâo hla king, măi hmư̆ ƀơi tơngia, măi pơhiăp hăng hơdôm boh thâo pơkŏn anun lĕ pơtô brơi boh pơhiăp, hơđong amăng tơlơi pơmĭn, djru ƀư̆ hyu drơi jăn. Laih dong, hơdôm boh thâo djru brơi mơnuih ruă mut hrŏm hăng abih bang mơnuih anun lĕ pơtô hrăm yôm phara, črâo brơi bruă mă, pơkra ming anih anom, jơlan glông…

- Rơkâo ơi ia jrao brơi thâo boh tŭ yua mơng bruă hơkrŭ glăi drơi jăn tañ hloh ? Tơdah mơnuih ruă hơkrŭ glăi drơi jăn lăp djơ̆ amra bơdjơ̆ nao hiưm pă kơ bruă pơsuaih hăng pơgang hŭi ruă glăi dong tơdơi kơ pơjrao giong, ơ ơi ia jrao ?

- Ơi ia jrao CKI Huỳnh Văn Lộc: Bruă hơkrŭ glăi drơi jăn brơi mơnuih ruă amra djru brơi ƀing gơñu bĕ hĭ hơdôm tơlơi bơdjơ̆ sat nao drơi jăn lơm glăk pơjrao, mơng anun amra djru brơi mơnuih ruă tañ suaih. Abih bang mơnuih ruă tơdơi kơ hơdôm tal pơjrao kiăng pot glăi khăm hăng lăng glăi tong ten hơdôm nam ruă amuñ tơdu pran mơnuih ruă anun lĕ bruă rơbat nao rai, lăng hyu jum dar, hmư̆, pơhiăp, tơlơi pơmĭn bruă mă. Mơng anun ƀing ơi ia jrao amra pơsit tong tơlơi kiăng mơng pơsuaih brơi mơnuih ruă, hơdôm gơnam măi mok djru brơi hăng črâo brơi bruă mă tơdah kiăng.

Lơm mơnuih ruă bư̆ hyu drơi jăn ƀu lăp djơ̆ amra ngă sat, hăng ngă ruă kơtang tui dong yua anun kiăng hơmâo ơi ia jrao khăm brơi tong ten hăng ngă tui djơ̆ tơlơi črâo ba mơng ơi ia jrao amăng pơjrao brơi.

- Kiăng pơhlôm ba glăi tŭ yua amăng hơkrŭ glăi drơi jăn, ƀing mơnuih ruă kiăng răng kơđiăng hơget, ơ ơi ia jrao ?

- Ơi ia jrao CKI Huỳnh Văn Lộc: Kiăng ba glăi boh tŭ yua amăng phơkrŭ glăi drơi jăn brơi mơnuih ruă khŏm ngă tui djơ̆ tơlơi črâo ba mơng ơi ia jrao, gir run ngă tui amăng bơrơguăt drơi jăn hơmâo črâo brơi lơm glăk pơjrao, gơgrong pơlăi nao rai hăng ƀing ơi ia jrao kơ tơlơi suaih pral kơ ta pô kah hăng hơdôm anom bruă phrâo ƀuh lơm pơjrao, tơpư̆ hlư̆, mơng anun gơgrong amăng bruă pơjrao pơsuaih. Hrŏm hăng anun, kiăng ngă tui amăng mơñum ƀong, pơdơi pran lăp djơ̆ hăng pot glăi khăm tui hrơi mông pơkă kiăng ba glăi tŭ yua hloh.

Ơ, bơni kơ ơi ia jrao hŏ!