
Là jơi bơtiàn ơm kis jŏ rài tàm tiah kơh bơnơm dờng ơning ơnàng Tây Nguyên dê, kis đềt mềr mờ brê bơnơm, cau Bahnar sùm kơlôi sơnơng là kòn bơnus bơh brê mờ gơ gơs, tŭ chơt den kung rê wơl mờ brê. Cau Bahmar pin dờn là, chơt să hơ̆ ờ hềt di là jơh. Bơdìh mờ rài kis ngan ngồn tŭ do, kung gam geh dùl rài kis ndai, hơ̆ là dunia cau chơt dê, bơh brah yàng dê. Bơh bơta kơlôi sơnơng do, cau Bahnar geh dùl dơ̆ lơh yàng krơi is, hơ̆ là lơh pơthi (do là dơ̆ lơh yàng tơngac cau chơt rê mờ dunia brah yàng dê). Mờ jơnau gơtha bè hơ̆, dơ̆ lơh pơthi ờ di là nàng rac ñìm, mờ làng bol tàm ƀòn gam dròng cing jañ mồng, ñô tơrnờm, đơs crih tamya chờ hờp bè dùl bơhiàn tơngac dut ndơl. Mờ dùl tàm ală bơta ờ gơtùi ờ geh tàm dơ̆ lơh pơthi hơ̆ là lơh rùp mòn hìu ƀồc. Do geh sền bè dùl bơta nàng ai tơnggŏ nùs tồr bơh cau gam kis dê gơ wèt mờ cau neh sang rài. Cau chài sềr rùp ồng Đinh Tiến Hải, cau neh lời uă nam nàng kơlôi sơnơng bè niam chài, đơs crih tamya Tây Nguyên pà git: “Tŭ dùl nă cau sang rài den khi đơs hơ̆ ờ hềt di là neh jơh, mờ gơ tam gơl bơh bơta wañ gơs bơta ơm mŏ. Jat bơta kơlôi sơnơng lài do, jơh ală phan bơna tàm hìu cau Bahnar dê, geh phan lơi ndrờm tam pà cau chơt in dồ bơnah, mơya phan ngui hơ̆ ndrờm lơh krơi is, halà gơtìp tơn bluh trồm halà lơh gơ in pòng. Tus dơ̆ lơh pơthi, cau đơs là, cau chơt rơp sùm sùm sang tĕ dunia kòn bơnus dê, den tàng cau kis rơp lời jơh nùs tồr he dê nàng lơh rùp mòn hìu ƀồc. Ală rùp mòn hìu ƀồc do geh lơh tàm tiah hìu ƀồc rơp ala cau kis in lòt jat cau chơt mut tàm dunia brah yàng dê. Pơthi lơh jơh den ală rùp mòn rơp ơm sùm tềng hơ̆”.

Nàng lơh rùp mòn hìu ƀồc, cau pròc mhàm tờm tàm hìu bơnhă mờ jơi nòi cèng sùng mut tàm brê kơl chi, trah mòn rùp. Khi rơ wah tờm chi dờng bơh 30 phơng rlau hơđang nàng trah mòn rùp. Mìng mờ dùl nơm sùng, pềs lòt tàm brê, phan trah mòn, ală cau chài mờ làng bol tàm ƀòn trah mòn rùp hìu ƀồc sùm ờ jat dùl bơta dờng, dềt lơi, mờ mìng mờ bơta sền sơ wì, khi lời jơh nùs tồr nàng trah mòn muh mat halà ală bơta kơlôi sơnơng bè rài kis. Digơlan bè hơ̆ den tàng geh cau mìng trah mòn gơs dùl nơm rùp mìng dùl lơm tàm rài kis mờ kung tài bơta do, lơh rùp mòn hìu ƀồc gơ gơs niam, li la mờ geh huềng.
Ală kơlik tàm tiah hìu ƀồc digơlan geh tŭ mìng là rùp sềm, phan brê halà phan ngui pah ngai. Ală bơnah uă kờp bal mờ ală rùp mơn, geh rùp mòn cau ntàu, cau nggui, gam tàm kuar bè tŭ gam kis, tơl nă cau cèng dùl muh mat krơi is. Rùp mòn mờng kwèng ngan rlau jơh tàm tiah hìu ƀồc là rùp mòn nggui, sơn dal tê tềng kồ kơl tang, 2 đah tê kuar tơr mồ, 2 nơm mat gơ lơh moat jrùm sền rê hờ tiah ngài. Geh jơnau đơs đơs là: rùp mòn do ala ai cau pròc mhàm tờm tàm hìu bơnhă in ngai mang nggui kềng bơtô ƀồc tơm boh bơr, rac ñìm. Mơya bơdìh hơ̆ tai, kung geh uă rùp mòn ai gŏ bơt chờ hờp kòn bơnus dê, bè: rùp mòn jañ sơnggơr, dròng cing, ƀŏ phe, cau ùr geh bun, geh tŭ geh yô rùp mòn ai chờ hờp bal mờ gơp đah cau ùr mờ cau klau. Sền ală rùp mòn do, cau sền ờ gŏ geh bơta rơngòt lơi, mờ gam ai gŏ ală bơta kơlôi sơnơng bè rài kis kòn bơnus niam ngan. Chơt să ờ hềt di là jơh, mờ gam sơn đờm ai bơta kis pa in tai. Jơh ală wèt tus bơta kơp kơnờm, hơ̆ là sơrlèt gan bơta tàm gơ rềng, gơl gùng jòng nàng hơ̆ sồng geh rê wơl mờ rài kis kòn bơnus. Cau chài sềr rùp ồng Đinh Tiến Hải đơs là: “Ală cau trah mòn rùp tŭ do gơtùi mòn gơs ală rùp niam ngan, mơya nàng gơtùi mòn gơs rùp hìu ƀồc niam bè hơ̆ den ờ di cau lơi kung gơtùi lơh. Tài cau mòn rùp hìu ƀồc ờ mìng là bơta phan bơna, mờ gam là bơta gah huềng tai. Khi neh tơrgùm jơh rài kis nùs nhơm tàm ală rùp mòn hìu ƀồc, den tàng ală rùp trah mòn sền gơ niam ngan”.\

Ală cau trah mòn rùp bơh yau neh cèng wơl bơta đềt mềr bơh rài kis pah ngai dê mut tàm ală rùp trah mòn dồ bă geh is. Tŭ sền rùp mòn hìu ƀồc, gơtùi git dồ bơnah bơta niam chài bè ù tiah kung bè ală bơhiàn bơh yau krơi is. Cau chơt tŭ gam kis geh să jan bè lơi, lơh broă lơi, nùs tồr bè lơi… nùs nhơm hìu bơnhă dê gơ wèt mờ cau sang rài bè lơi.. dùl bơnah lơi geh ai tơnggŏ bơh ală rùp mòn bồc. Mò Lương Thanh Sơn, lài do là kwang lam bồ Ƀảo tàng kòn cau càr Dăk Lăk pà git: “Jơh bal tiah đah tô mờ tiah đah jum Tây Nguyên, cau sền dờng màng ngan broă trah mòn rùp hìu ƀồc. Cau lơh jơh nùs, nền nòn, lơh ală bơta lơi niam ngan rlau jơh cau sang rài in. Bulah bè hơ̆, kung geh bơta krơi is: tiah đah tô Tây Nguyên uă ngan là trah mòn rùp bè kòn bơnus, tàm tŭ tiah đah jum Tây Nguyên, ală pơng gàr hìu ƀồc uă ngan là rùp mòn ală phan kis mờng kwèng, đềt mềr mờ kòn bơnus”.
Ală rùp mòn hìu ƀồc cau Bahnar dê ngan ngồn là ală rùp wac mòn niam ngan, ai gŏ bơta chài bơceh lơh, bồ tơngoh jak niam chài mờ bơta kơlôi sơnơng bơh jơi bơtiàn dê. Rùp mòn hìu ƀồc cau Bahnar dê pơgồp bơnah prap gàr dùl bơta niam chài bơh yau krơi is ngan tàm lơgar Việt Nam.
Viết bình luận