Ntơm bah kăl e, hŏ geh nău tâm nău ƀon lan nuĭh Rđe, nê lah nău luh rsang rnglăy nău gĭt blău bôk rngok bah ƀon lan n'hanh dơi trêng nti tay bah rơh aơ tât rơh êng. Nău mprĭng geh tâm ăp nău ot ndrong bah ăp bu ranh bah meng mbŭch ŭnh n'hâng, tâm ăp nău way wơt bôk n'hao săk, ôp brah ndrâm dak mô lah nsĭt ba n'hao rhe… Ăp nău mprĭng lah ăp gâl mprơ kưt tâm ăp nău ntĭm nti kon său gĭt rŏng ƀon tơm, ƀon lan, gĭt nău tâm rŏng, tâm rnglăp, tâm kơl nsum tâm nău rêh mô lah ăp nău hôr geh âk tâm rup gui nău mprơ eirei tâm ơh bu bu bu klô njŭng rngôt.

Ntơm bah kăl e klei duê geh âk tâm ƀon lan Rđe nê lah ăp rnoh khlay dơi njêng luh bah nuih n'hâm ƀon lan, rgop njêng rup uĕh êng tâm nău ngơi bah nuĭh Rđe. Ăp bu ranh way lah, rnôk ăp nău mprĭng dơi luh bah bâr du hê nê nơh, ri ăp nuĭh nê lah ăp nuĭh dơi brah pă mpêt an bâr mbung gĭt nău mprĭng hôr. Rnôk ntĭm nti kon său, rnôk răch brah lah yang, mô lah tâm ăp rnôk rngot klâng nkah nuĭh hŏ roh geh nău mprĭng da dê. nău mprĭng dơi dŏng dŭt âk tâm ăp rnôk êng êng tâm nău rêh. Che Y-Rung Ksơr (Aê Juăng- 72 năm deh, ƀuôn Huang, xã Krông Jing, nkuâl M’Drak, n'gor Dak Lak an gĭt:

"Nău mprĭng tâm nău rŏng dŏng tri geh ăp rnôk êng êng. Ntĭt kơt rnôk hăn kơp ndrôi n'hanh dôl tâm rnôk tâm bên nsum êng êng đŏng. Rnôk hăn kơp ndrôi ta jay bu klô ri geh nău mprĭng kơt aơ: "Mpôl hên hăn khâl jay gay kơp kuăt ndrôih, mpeh bu ur mpôl hên ŭch geh nuĭh chăm mir, dar răch, muĭh săr gay tăm biăp tuch mbo". Hôm lah geh nău tâm lah tâm janh tâm rnăk wâl ur sai, tâm ăp rnôk phat dôih uănh tĭng nău jru tih bah ăp nuĭh. Mpeh nuĭh tih ri rmal tĭng nău mprĭng hŏ ơm geh. N'hanh rnôk bar ding tâm ôp nsum, mpeh nuĭh ôp lor ri mpeh bah ri mbra nău mprĭng plơng ơh tay.

Nuĭh Rđe an lah, nău mprĭng dŏng ngăn ngăn tâm nău rêh ăp nar, kơl nuĭh djăt rƀah ngăch n'hanh nkah jŏ. Nău mprĭng dơi tâm n'glăp dŭt jôn rbăn n'hanh rêh uĕh ngăn. nău mprĭng geh nău hôr dŭt jru ngăn, geh nău lah “Blŭ tinei, mgei ti adih” (ŭch lah: Ngơi bah aơ n'gâr tât bah ri). Nuĭh Rđe dŏng ăp rup gui way bên tâm nău rêh ngăn ăp nar gay ntĭm nti kon său tâm nău rêh, trong gŭ âm mbơh ngơi đah ƀon lan mô lah rnăk wâl, kon său. Che Y- Pôt Ƀuôn Krông (Aê Rôni), buôn Krang, xã Ea Bông, nkuâl Krông Ana, n'gor Dak Lak nkoch:

Aƀaơ ăp nău mprĭng ntĭm nti tâm kuăt ndrôi hôm geh tâm ƀon lan nuĭh Rđe đŏng gay way nkah sĭt mpeh tu tơm. Ntĭnh ntăn kon său ân tâm mât ur sai tât khĭt săk păk mbra. Geh nău mprĭng kơt: "Gŭ n'hanh ur tât dŭt nău rêh, ngêt ndrănh yăng ân tât sât, tŭr chĭng goh gong ti ân tâm râp jôn rbăn, mô ntlơi n'gul wah pah trong, sŏk ur ân geh nău dơn mât ur kon bah he".

He mbra dơi lah, lah mô geh nău mprĭng mbra mô geh nău mpât mprơ Rđe. Ntơm bah nkoch ndrong tât mprơ kưt, eirei lah nău mprĭng da dê. Bol nău mprĭng ta ăp ntil nău mpât mprơ nău nkoch geh ăp nău êng êng. Che Y-Đhin Niê, Buôn Triă, xã Ea Tul, nkuâl Čư̆ M’Gar, n'gor Dak Lak an gĭt:

Tâm nău nkoch ndrong ăp nău mprĭng tĭng du rêng trong grong, mô ntop bah nău dja ndop ta nău ri. Mprơ kưt, eirei lah nău mprĭng yơn trong mprĭng mô tâm ban. Ntĭt kơt, rnôk mprơ kưt way sŏk rup gui tơm cà phê gay ntĭt hôr ri rgâl jêng tơm ba lah nău way dơm, hôm ot ndrong ri mô dơi ƀư kơt nê, păng lah du nkô̆, rêng grong. Dôl ot mpeh gâl ngêt ndrănh yăng ri ân lĕ gâl dja mơ dơi mprơ gâl êng ƀa ƀă."  

Nău mprĭng dơi dŏng ta ăp ntŭk ăp rnôk, rhơn mƀak mô lah rngot klâng geh măt tâm nău rêh bah nuĭh Rđe da dê. Rnôk hăn luh ta mir ba lah ăp rŏ nău mprĭng mpeh nău  tă ơm gĭt kan tuch tăm, rnôk gŭ ta jay rot ăp nău mprơ ntĭm nti kon său lăp jru tâm nuih   n'hâm mô  lah tâm ăp lễ hội lah mpơl nău tâm rŏng dŏng tri njŭng rnhôt. Yor ăp rnoh khlay săk ntơr êng nê jêng bol ma tâm nău rêh rơh mhe aƀaơ, nău mprĭng hôm dŏng tâm nău rêh bah nuĭh Rđe đŏng. Che Y- Tung Ƀuôn Krông, (Aê Luai - 70 năm deh) Buôn Kô, xã Ea Bông, nkuâl Krông Ana, n'gor Dak Lak.

"Aƀaơ nău mprĭng hôm dơi dŏng tâm buôn đŏng. Tâm khĭt yot hôm uh mbuăt n'hôm, mprơ kưt, eirei đŏng. Ăp nău mpât mprơ dja lah nău mprĭng lĕ. Ăp rnôk nê mbra ngơi nău mprĭng lĕ du bông nău rêh nuĭh hŏ roh bôk năp, lôch nê mơ mprơ, ngơi nău mprĭng mpeh ăp nkô̆ êng ƀa ƀă".

nău mprĭng nsĭt geh du rnoh khlay văn hóa uĕh êng bah nuĭh Rđe, nê lah rnoh khlay mpeh nău ngơi, văn học nău mprĭng nău mprơ. Ăp nuĭh blău nău mprĭng lơn âk lah bu ranh, hôm druh ndăm đêt nuĭh blău ngơi nău mprĭng. Lah mô geh ăp trong nchrăp mât ndray n'hanh trêng nti tay geh nău tam ri rnoh khlay văn hóa săk ntơr êng dja bah nuĭh Rđe mbra hôm geh tâm nău nkah tâm rơh mom ndăm dơm.

          Zawut/VOVTây Nguyên/Nuĭh rblang: Điểu Thân