Wa Y Mang (rnoi Xơ Đăng) – Groi kruanh Jrô kan Văn hóa - Thông tin nkuâl Cư̆ Mgar, n’gor Dak Lak lah nuĭh lĕ nuih n’hâm đah văn hóa way ơm bah rnoi he nơm. Rlău 20 năm aơ, păng hŏ rong an mông nar gay gŭ mĭn, rgum joi, rblang ăp siƀŭt ơm yău khlay mpeh văn hoá, nău way ơm, lễ hội, nđơn yău bah rnoi Xơ Đăng. N’hanh, păng hŏ geh 2 ndrôm siƀŭt dơi Hội Văn học Nghệ thuật ăp rnoi mpôl đê̆ Việt Nam n’gluh an dŏng nê lah: “Tơm njuh tâm nău nsĭt ba n’hao rhe bah nuĭh Xơ Đăng” n’hanh “Nđơn yău Xơ Đăng”.

Tâm ndrôm siƀŭt “Tơm njuh tâm nău nsĭt ba n’hao rhe bah nuĭh Xơ Đăng”, wa Y Mang hŏ mpơl dơi du njăr trong gŭ mĭn jŏ jong, treng uănh dŭt đăng hăr n’hanh nkoch dŭt na nê̆ mpeh lễ hội văn hóa uĕh êng dja. Wa Y Mang an gĭt: ƀon  lan Xơ Đăng way rdâk tơm njuh tâm nar ôp brah nsĭt ba n’hao rhe. Nê lah nău way ơm, ma tơm njuh lah ndơ huêng mô dơi lah mô geh. Ma tơm njuh gay nuĭh ƀon lan nkah gĭt trôk nar, dăn an nău rêh uĕh lăng:

Tâm Lễ hội nsĭt ba n’hao rhe bah nuĭh Xơ Đăng ta aơ ân geh tơm njuh. Ta nâm tơm njuh tanh tôk rup đe, yor rnôk ba mhe luh neng hon way geh đe lôk sa, bah lơ yông rup sĭm tanh ma tôk, rnôk ba hŏ dâk jêng ri way ntoh sĭm mpôl hăn joi sa ta mir. Hôm ta chông geh pe njôk sôl, ntĭt an: sial, tŭk, mih. Ta chông dŭt tơm njuh geh tanh rup jay rot, geh nkô̆ hôr nău rêh hơm răm ăp tŏng. Wăr tơm njuh geh rup  kon nuĭh mât njrăng ƀon lan, mât njrăng jay rot, chăm mir ba; rup kon nuĭh ntru đe kraih, sĭm chôk sa ba. Rup kônh wa ƀon lan wăr jay rot djăt bu ranh nkoch bri lô ka”.

Siƀŭt ơm ndrôm siƀŭt “Tơm njuh tâm nău nsĭt ba n’hao rhe bah nuĭh Xơ Đăng”, bôk năp dơi wa Y Mang roh âk mông nar gŭ mĭn, rgum joi n’hanh nchih ma nău Xơ Đăng. Lôch nê, păng rblang ma nău Yuăn, hôm đă ăp nuĭh băl, nuĭh kan ndrel kơl, ntĭm nti mpeh trong nchih, dăp rgum nău siƀŭt đŏng. N’hanh Hội Văn học Nghệ thuật ăp rnoi mpôl đê̆ Việt Nam hŏ ŭanh an, n’gluh an dŏng.

Tâm rnôk gŭ mĭn, rgum joi, rblang ndrôm siƀŭt dja, wa Y Mang way jŭr tât tâm dâng, joi mâp ăp nuĭh gĭt blău, bu ranh ƀon n’hanh ăp nuĭh âk năm deh gĭt wât mpeh văn hoá way ơm ƀon lan gay nchih nkah tay. Mô dơn hăn tât ăp ƀon lan ta n’gor Dak Lak, ma păng hôm hăn tât âk thôn ƀon bah n’gor Kon Tum – ƀon tơm ntŭk u che, me bơ̆ păng gŭ rêh ntơm nơh gay rgum joi siƀŭt ơm khlay đŏng. Wa A Hroh (rnoi Xơ Đăng ta buôn Kon Hring, nkuâl Cư̆ Mgar, n’gor Dak Lak uănh năl mpeh cán bộ Y Mang kơt aơ:

“Gâp saơ wa Y Mang lah du cán bộ dŭt rah rơch, lơn lah păng way hăn lăp tâm ăp ƀon lan gay mâp, tâm ôp đah ăp bu ranh ƀon, nuĭh gĭt blău, rgum nchih, joi rhôp nău mpeh nău way ơm, văn hoá, lễ hội, nđơn yău bah rnoi nuĭh. Đah nău nsrôih êng bah săk Y Mang nơm n’hanh nơm geh nău ntop kơl bah kônh wa, băl mpôl dăch ngai, gâp mpŏng nô Y Mang mbra geh nău dơi âk lơn đŏng tâm nău gŭ mĭn, rgum joi mpeh văn hoá rnoi nuĭh he nơm’’.

Ndơ gŭ mĭn tâl 2 bah wa Y Mang dŭt geh rnoh khlay, nê lah ndrôm siƀŭt “Nđơn yău Xơ Đăng”. Aơ lah rgum ăp nău nkoch nđơn yău dơi nuĭh Xơ Đăng nkoch ma mbung. Păng hŏ roh âk mông nar rgum joi, nchih ma nău ngơi Xơ Đăng, lôch nê rblang ma nău Yuăn n’hanh dơi Hội Văn học Nghệ thuật ăp rnoi mpôl đê̆ Việt Nam n’gluh an dŏng. Nkoch mpeh ndơ văn hoá dja, wa Y Mang nkoch: Ntơm bah jê̆ păng hŏ gân djăng đah nđơn yău, dơi u che, me bơ̆ nkoch mpeh ăp nău nkoch dŭt uĕh, jêng nsrôih rgum joi, nchih tay jêng ndrôm siƀŭt.

“Yor nău ŭch rŏng bah nuih n’hâm jêng gâp rong an âk mông nar gay hăn tât ăp rnăk, thôn ƀon nuĭh Xơ Đăng, nơm geh ăp bu ranh nkoch nđơn yău, gâp nchih tay, rhôp nău. Ăp nđơn yău lah ăp nău nkoch dơi luh rsang bah ăp rơh kơn bah năp tât rơh kơn bah kơi. Ntĭt kơt, du bông nău rêh kon nuĭh ntơm bah deh luh an tât nar tĭng drô phan, ta moh rnôk bu ranh geh ăp nău nkoch dŭt uĕh, geh nkô̆ hôr, geh nău rŏng kon nuĭh jru hvi. Bu kuâng geh nău dơn kan ntĭm nti rơh kon său, rđăp đah ăp nuĭh tih nău way bah ƀon lan…bah nê, nău ntĭm nti way mpơl kloh ta nđơn yău, mbra nkoch mpeh ăp nuĭh uĕh, kan uĕh gay kon său kơt tĭng. Tâm ăp ndru nđơn yău bah Xơ Đăng way geh nău hôr ntĭm nti, jêng gâp ân nchih gay mât ndray tay an ăp rơh kon său bah kơi tay”.

Aƀaơ, bar ndrôm siƀŭt ““Tơm njuh tâm nău nsĭt ba n’hao rhe bah nuĭh Xơ Đăng” n’hanh “Nđơn yău Xơ Đăng” bah wa Y Mang hŏ dơi pla n’hơ ta ăp thư viện, nhih nti bah ăp n’gor ta nkual Tây Nguyên. Wa A Chă, Bí thư Chi bộ buôn Kon Hring, ngoăy tâm ăp nuĭh hŏ dơi wa Y Mang pă an 2 ndrôm siƀŭt khlay dja nkoch:

“Gâp dŭt uănh khlay n’hanh lah uĕh mpeh n’hâm suan bah nô Y Mang hŏ an roh âk mông nar rgum nchih âk năm mơ dĭng geh 2 ndrôm siƀŭt dja. N’hanh 2 ndrôm siƀŭt dja hŏ in jêng âk ndrôm n’hanh hŏ dơi tât ti kônh wa mpôl hên đŏng, lơn lah hôm phăt an ăp kon se nti ta ăp nhih nti tiểu học, trung học cơ sở tâm buôn gay rơh kon său joi gĭt mpeh nău way ơm đŏng, ntơm bah nê mât ndray tay, trêng nti tay mpeh nău way ơm, mpeh văn hóa bah rnoi nuĭh he an ăp rơh kơn kon său bah kơi tay”.

Đah bar ndrôm siƀŭt “Tơm njuh tâm nău nsĭt ba n’hao rhe bah nuĭh Xơ Đăng” n’hanh “Nđơn yău Xơ Đăng”, wa Y Mang hŏ rgop khlay tâm nău mât ndray n’hanh ntô̆ n’hao ăp rnoh khlay văn hoá săk ntơr êng bah rnoi nuĭh he.