PHÊNHV ĐÊX HUR

Đêx hur li têx jông:

Đêx hur zos lênhx nênhs lok six zuôr trâul txos, đêx hur tsi tiêk zos têx đêx nyiêz, tsi muôx txo uz no.... mak zos têx đêx nưk cux muôx txo, nyiêz hur si thiêz, taz sik têx txo ntơư tsi uô hiêv li chas txos lênhx nênhs đal jos. Đêx hâuk tsi tâu muôx têx hâuk tâu hur si, txix muôz liv, tso yuôx trâu cov tsi tsư nxiêz, tsư kiêk.....

Muôx lok six chôngz lênhx tsênhv tsi tâu pâuz ntâu txos đêx li têx jông hâur  luz nênhx? Đros thiêz lênhx nênhs luz đros chêr, thâuv tsênhv nhoz hâur lênhx niêv chêr mak đêx tsav txos 70% ntâu thiêz txo grêk tsơưs yuôr nhos 60% thâuv hloz tiêr nênhs, thiêz hâur têx hlưz hâu, 85% zos têx đêx uô. Đêx uô trâu hur tiz si têx jâuz mor xav tâuk mul zus lênhx nênhs luz đros chêr. Paz luz chêr xav tâuk, tơưv hưk uz no..... Lênhx nênhs zông yeiz hâur 2, 3 ciêz lok cux muôx têx chiêx tâuk, taz sik zos tsi muôx đêx hâur 3-4 hnuz mak lênhx nênhs zuôr nhoz tsi tâuk, chiêx tsi tâuk. Zos hâur lênhx nênhs luz đros chêr trâul pôngz 2% têx đêx mak zuôr uô tsi yuô tâu hâux lưv. Zos pôngz 10% têx đêx hâur luz chêr mak lênhx nênhs ntơư zuôr jông xưk li trâul kâus yuôx thiêz zos pôngz 21% mak zuôr tuôs nênhs. Chênhr viv li, luz đros chêr thâuv tưs cux zuôr tsuv muôx txâuk đêx chiê taz por lênhx tiz nênhs muôx jos, uô tâuk nox tâuk hnar.

Tsưr ziv por hưv đêx hâur đêx hur:

Tsơưs zôngv txos têx yuôx uz no uô tsi hur têx hâur đêx li: Nhoz jê iz ndis têx vax tsêr, kaz vas tsiz tâus mak sđ tsơưs zôngv txos têx yuôx tsuôs tuô đrox, caz hmoz thiêz muôz têx hnaz, hưx yuôx li heik co por tsês trơưk li cui tinhv-txi cxoz muôz nquôr trâu hâur ar, pêv têz!

Xưv lik têx vuôz tsuôz, kiêk nênhs: Muôz têx vuôz tsuôz, kiêk nênhs, hnaz yuôx, hưx yuôx tsuôs tuô đrox, caz hmoz uz no.... tsi hur, tsi jông por tsês trơưk cui tinhv.

Cxênhx txuôs đêx: Sir zôngv têx hâur đêx huv đros thiêz cxênhx txuôs đêx zos tsưr ziv jông đuô hur si chiê por hưv hâur đêx trâu pêz sđ.

Kho têx car đêx xưz tơưs, têx qơư đêx cxênhv: Qênhz shuôs hur tiz si têx car đêx, chuôz zênhx ntiv, trâu đêx, qơư tơưv trôngx hâur hâur tsêr...seiz cxênhv đêx kror tưs lok thiêz kho zênhx max trâu.

Tror uô, khor đuô têx tus tsi muôx têx tsênhv zôngv tâu li: Têx ntơưr, zak zưr, hưx, têx chuôz zênhx uz no..... Tror zôngv têx đêx kiêk nênhs, đêx tsi hur chiê uô lưv zav hâux lưv uz no, tsênhv yênhx iz tsưr ziv zov chênhr. Chor têz qơưk huôv tsar nhiv no tưz thiêz tsênhv tror zôngv têx đêx tsi hur, đêx kiêk nênhs li heik sâuv chiê zưs trâu têx kôngz.

Muôz têx cuô txir lưk kâuz, txir caz nzưr....tsi uô hiêv li chas txos lênhx nênhs đal jos ntơư tso trâu hâur têx đêx cov đêx hur thiêz nyiêz tuôx, tsi uô tuôr xuôv uz no thiêz jông trâu tênhx qơư./.

(Tuyết Lan-Riê Lâux cxeik, nhênhv)