Tsưr ziv phax tar moz vưv hâur cheix ntux sor

Ntơưv VN, hâur 5 shông jê lok no, chor nênhs trâus moz vưv ziv hnuz ziv muôx chôngz lênhx thiêz chor nênhs trâul tuôs cux ntâu. Ciês shông 2017, moz vưv ntơưv pêz têz qơưk tưz uô tuôs 63 lênhx nênhs. Uô li muôx faz tsưr ziv tưs chiê phax tir thêir tâu jông zav moz no?

Trơưk li Phưv giáo sư, tiến sỹ Nguyễn Trần Hiển, Viện tsar Viện vêv xênhz dịch tế T.Ư, đhâu iz ntuk ntêr chor nênhs trâus moz li heik sâuv tsi so txo grêk, mak txix shông 2007 txos nhiv no, moz vưv tror huôv xênhz ntâu tuôx nhoz faz Bắc. Chênhr viv li, moz vưv tâu seiz zos iz hâur têx zav moz txơưx siz cik riêz nênhs thiêz sơưr tiv 2 hâur têx moz txơưx siz cik, uô tuôs nênhs nhoz pêz têz qơưk. Lar heik, 96% moz vưv cik tâu zos têx đêr tsôngv box sđ tu zus hâur tsêr, tsênhv thâuv ntâu thax tsav qơư cux tsênhv tso siêz, tsi tâu tsưv ziv txos hâux lưv cxax yuôx phax tar moz vưv trâu têx đêr thiêz mir lok zos yưs, têx tsiêx tu zus.

Nhiv no moz vưv cux zos zav moz uô tuôs nênhs sơưr tiv iz sâuv ntiêx têz. Thâuv têx caz moz vưv cik tâu trâu lênhx tiz nênhs luz đros chêr, zuôr tsi muôx iz zav yuôx tưs lok kho tâu jông thiêz zôngx ziv uô tuôs nênhs.

Moz phênhv ntâu zos cik đhâu têx kror cxaz đêr tov, mir khơưz to; caz moz vưv buôk ti cik tâu txix tuk đêr trâus moz vưv trâu lênhx tiz nênhs đhâu têx kâuz ndâus ntơưv kror grêix đêr tov to co. Têx caz moz vưv muôx ntâu nhoz hâur tuk tsiêx trâus muôx moz vưv ntơư têx kâuz ndâus. Đhâu trâus đêr tov to, zêiv lênhx nênhs lok sik lưv tuk tsiêx kror grêix to, caz moz zuôr cik tâu trâu hâur đros chêr, huôv  uô moz muk thôngz iz chêr, uô lênhx tiz nênhs ntơư vưv thiêz tuôs nênhs.

Zos nhoz thax tsav muôx moz vưv huôv xênhz, têx kiêk nênhs li: Tuk tsiêx trâus muôx moz vưv têx kâuz ndâus, jik.....zuôr muôx ntâu caz moz cux zôngx ziv siz cik tâu trâu têx tuk tsiêx tưz muôx têx kror cxaz to tsi tâu jông hur. Lar heik, caz moz vưv tưz muôx hâur tuk đêr thiêz mir têx kâuz ndâus txix 10-15 hnuz uô ntêx thâuv tuk tsiêx ntơư huôv moz, viv li thâuv ntơư têx six hơưv ntơư zos lênhx nênhs trâul đêr, mir lok zos yưs tov, zêiv lok sik nhoz jê têx tsiêx mak zuôr zôngx ziv trâus cik tâu moz vưv, taz sik tiv tuk tsiêx no tsi tâu pov huôv uô moz li chas viv li lênhx nênhs zôngx ziv tso siêz, tsi tsưv ziv phax tar moz.

Lênhx nênhs trâul cik tâu caz moz vưv khênhr txix 7 hnuz txos ntâu hli moz thiêx huôv. Phênhv ntâu huôv uô moz hâur 21-30 hnuz đhâu thâuv tuk tsiêx trâus moz vưv. Nhoz têx đêr mak khênhr txix 10 hnuz.

Trơưk li têx lênhx nênhs nhênhz chơưv, chiê phax tar moz vưv tâu trơưk tsưr ziv tsuv uô lơưr têx li đrav kaz:

Tsơưs tu zus têx đêr.

Cxax yuôx phax tar moz vưv trâu đêr.

Têx đêr tu zus tsuv muôz khi thiêz muôz cơư.

Thâuv tso đêr muk tâus cêr, zok trâu uz trâu no tsuv muôx tơưz lôngx kror ndâux.

Lênhx nênhs trâul đêr thiêz mir tâu xav tiêk vưv ntơư tov, khơưz mak tsuv chox ciês zênhx max chox muk cxax yuôx phax tar moz nzor thiêz cxix cxuô.

Tsưr ziv chơưv kho moz xuz thơưx thâuv tâu xav tiêk trâus têx đêr thiêz mir vưv tov:

Muôz xaz phôngx nzuôr cov hur kror grêix trâus đêr thiêz mir tov to thiêz muôz têx yuôx plênhr kror cxaz lok plênhr trâu.

Zos tsuv muôz kror grêix trâus đêr tov to ntơư txiêr por tsês iz kro mê njik, mak tsuôl tâu xơưs luz kror cxaz co thâuv tưz đhâu 5 hnuz.

Tsuv chox ciês muk trâu qơư y tế thâuv: Trâus tov to ntâu kror riêz nênhs; trâus tov sâuv tâuz hâu, têx njêx muôs, chax đaz, qơư mok....; sox seiz, shuôs tsi tâu tuk tsiêx.

    Tsuv cxax yuôx vắc xin phax tar moz vưv.

Tsi tâu muôz têx yuôx njuôz uz no lok krưr, lok kho thâuv trâus đêr thiêz mir vưv tov./.

(Thu Thùy-Riê Lâux cxeik, nhênhv)