*Yă kơphế dế to a kơlo 120 rơpâu troh 125 rơpâu liăn môi kg. Tung khế 4, yă kơphế tâk tơ’nôm 20 rơpâu liăn tung môi kg. Tung khế 3, kơphế to kơ’nôm 15 rơpâu liăn tung môi kg tâng pơchông ƀă khế hdrối mê. Ƀă kơlo kố, khu mơdró kâ ki roê tê  kơphế ngi kong têa ê tối: Tâng khế 5 ivá to môi tiah khế 4, mơni yă kơphế kô tâk troh a kơlo 150 rơpâu liăn tung môi kg. Xua tơplâ tơplong ƀă tơdroăng hơkăng a Biển Đỏ, ôh tá ai kơphế vâ tê, mâu tíu ki kơ-óu uâ kơphế a châu Âu tăng túa ki vâ ‘măn kơdĭng tung pơla tôu tuăn ‘na tơdroăng ki ê, ivá mơdêk yă kơphế rế to kơnâ tâ nếo. Kloăng kơphế lâp plâi tơnêi rơnó hơnăm dêi hơnăm kố kơdroh dâng 10 – 15%. Tung pơla mê, kloăng kơphế dêi Việt Nam rơnó 2023 – 2024 tiô tối hdrối kơdroh 10%. Cho kuăn pơlê ki pêt kơphế ton hơnăm a kong pơlê Dak Lak, pôa Y Min Ayun phiu ro hlo kơlo yă kơphế to tiah mê.

“Kuăn pơlê pêt kơphế hlo ro khât xua yă kơphế tung hơnăm 2024 kố to kơnâ. Kuăn pơlê pêi chiâk tơngah yă plâi sầu rêng, kơphế ƀă tiu ối rak vế a kơlo ki krá tơniăn tá troh xo ah hmôi vâ tơdjâk tơdroăng ki phâi tơtôu ăm kuăn pơlê, mơnhông cheăng kâ rơpŏng hngêi ăm mâu rơpŏng kuăn pơlê ki pêi chiâk”.

*Hên tơmeăm pê lo ing chiâk deăng cho xiâm môi tiah Dak Lak mê cho: kơphế, mắc ca, sầu riêng, plái… hiăng po rơdâ  kơchơ mơdró ăm kong têa ê chính ngạch. Tơdroăng kố ôh tá xê to veăng pơ’lêh tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê, mê ối veăng ‘no hnoăng nâp liăn ngân châ rơpâu rơtal liăn ing tơdroăng pêi cheăng kâ, tê mơdró, tê tơmeăm ăm kong têa ê.

Hơnăm 2024, kơvâ ngăn ‘na pêi chiâk Dak Lak mơ-eăm, tơngah pơtối châ tê tơmeăm hơngế tâ, malối yă dêi mâu tơmeăm pê lo ing chiâk deăng môi tiah: plâi sầu riêng, kơphế, tiu, báu phái tâk. Tơdrêng amê, khu râ kơvâ cheăng xuân tăng tíu tê ăm kong têa ê chính ngạch a mâu kong êa ê mê ki pơxúa pê lo liăn dêi kuăn pơlê, xuân châ pơ’lêh hên.

Pôa Nguyễn Hoài Dương, Ngế pơkuâ chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê Dak Lak ăm ‘nâi, hơnăm nah, kong pơlê tê kế tơmeăm ăm kong  têa ê châ 1,6 rơtal dollars Mih, hơnăm kố, kong pơlê pơtối rak ki rơdêi tung pêi chiâk, malối tơmâng khât po rơdâ tê mơdró ăm kong têa ê kế tơmeăm pê lo ing chiâk deăng ki xiâm:

"Kơchơ tê mơdró cho ki pơkâ. Hơnăm 2024, kơvâ cheăng kô tăng ‘nâi plĕng 16 tơdroăng hôp tê mơdró tơniăn ki Việt Nam hiăng kĭ tơhrâ bă mâu kơpong, mâu kong têa vâ xúa mâu tơdroăng ki tro ki tơ’lêi hlâu ing tơdroăng tơhrâ tê mơdró tơniăn krê mê ƀă tăng ‘nâi plĕng mâu kơpong ki ai mâu tơdroăng kal vâ rôe tơmeăm ing Việt Nam ki Dak Lak ai hlâu vâ ing mê mơhno troăng pêi chiâk tơniăn ai tiô tơdroăng pơkâ tơƀrê dêi mâu kơchơ tê mơdró vâ ing mê mơdêk ki pơxúa ƀă tê mơdró krá tơniăn”.

*Tung pơla kơvâ pêi chiâk deăng rơkê hơ’lêh mơnhông hmâ ƀă kong prâi pro hơ’lêh, mâu kuăn pơlê hdroâng Bơhnéa a cheăm Glar, tơring Đăk Đoa, kong pơlê Gia Lai hiăng xúa mâu túa pêt, pêi chiâk deăng nếo. Tung mê, vâi krâ nhŏng o hiăng tơrŭm ƀă khu mơdró kâ vâ pêt ƀă rak ngăn kơphế tiô pơkâ krá rơdêi, rế rak vế kong prâi tơnêi tơníu châ tiô tơdroăng ki rơhêng tro pơkâ vâ tê ngi kong têa ê. Kơnôm ing xúa mâu túa ki pêt kơphế krá tơniăn, vâi krâ nhŏng o Bơhnéa a cheăm Glar nôkố châ tê kơphế ƀă yă kơnâ tâ kơchơ roê ing 10 rơpâu troh 15 rơpâu liăn tung môi kg. Tơnêi tơníu xuân hiăng chiâng hơpok lĕm tâ kơnôm ing tơdroăng ki xúa phon hưh cơ, phon ki bro xêh ing mâu kông, hnông, tơmeăm pêt, ƀă ôh tá xúa xếo pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong, trếo pơkeăng ki pro ‘mêi troh ivá. Nôkố, ai lố 214 rơpŏng kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo Bơhnéa a cheăm Glar, tơring Đăk Đoa, kong pơlê Gia Lai veăng pêt kơphế tiô troăng hưh cơ kố. Tung hiâm mơno tơmiât pêt kơphế tíu kố ôh ti xê hvêa chêng prôk ‘na cheăng kâ mê ối ăm hlo vâi krâ nhŏng o hiăng hlê ki kal dêi tơdroăng mơnhông pêi chiâk deăng tiô troăng krá tơniăn ƀă hmâ ƀă hyôh kong prâi vâ hmâ tro ƀă kong prâi pro hơ’lêh. Pôa Lê Hữu Anh – Kăn pơkuâ Khu pêi cheăng tơrŭm pêi chiâk deăng ƀă Tê mơdró Lam Anh, tơring Đăk Đoa, kong pơlê Gia Lai, ăm ‘nâi:

“Luâ 4 hơnăm mơnhên túa pơkâ pêt kơphế tiô troăng krá ton ôh tá xúa trếo pơkeăng ki ‘mêi troh ivá châ chăn ƀă tơdroăng ki pêt troăng hưh cơ mê tơƀrê tung cheăm Glar tíu Khu pêi cheăng tơrŭm pêi chiâk deăng ƀă Tê mơdró Lam Anh tơbleăng, ƀă mâu ngế ki hên cho mơngế hdroâng Bơhnéa mê nôkố hlo tơƀrê khât. Mơhno ing mâu hơnăm, mâu rơpŏng kuăn pơlê pêi chiâk hơ’lêh pêi tiô túa kố hên ƀă châ tơƀrê nhên khât ‘na pơkuâ ngăn, rak ngăn kơdrâm loăng pêt; ‘na túa ki hơ’lêh túa pêt”.

*Hên hơnăm kố, kơnôm ai têa a rơchôa hên, kuăn pơlê Jarai ối a cheăm Ayun, tơring Chư Sê, kong pơlê Gia Lai hiăng pêt báu péa rơnó, thăm nếo ối ai rơpŏng pêt báu 3 rơnó ăm cheăng kâ tơniăn. Kuăn pơlê kơhnâ ‘mâi pêi kâ, mơdâ pêt hdrê báu nếo kơpâu hên. Kơnôm ing mê, mâu klâng báu tíu kố hiăng ƀă dế kum kuăn pơlê ai hmê kâ tơtô. Tiô ăm ‘nâi, báu a ƀăng klâng Ayun rơdâ lối 100ha, peăng hên deăng ki ê hiăng pêi pro tiô hnê mơhno pêi hưh cơ vâ mơdêk ki pơxúa, ing mê mơhnho troăng mơjiâng inâi phái Ayun. Nâ Kpă H’Đan, pơlê Keo, cheăm Ayun, tơring Chư Sê, tối:

“Hdrối nah a Ia Bông ôh tá ai rơchôa mê tơdroăng pêi chiâk deăng, pêi klâng, cheăng kâ kuăn pơlê trâm hên xơpá, sap hâi pơlê Keo châ mâu kăn tơring, kong pơlê ‘no liăn kâng pro rơchôa, mâu ƀăng klâng hiăng tơniăn bê têa toh, thăm nếo kuăn pơlê ối ‘nâi xúa khoa hok kih thuât mê pêt báu châ xo hên tâ, ƀă hlối kơnôm ing ê nôkố tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê a kố châ pơ’lêh hên, ôh pá ai xếo rơpŏng kơtiê pá puât môi tiah hdrối nah”.

*Cheăm Ea Drông, pơlê kong krâm Ƀuôn Hồ, kong pơlê Dak Lak ai lối 4.800 ha tơnêi pêt tơmeăm, kuăn pơlê ki hên cho pêt báu, kơphế, tiu, mơnăn mơnoâ, pu pái, chu ƀă hên ki ê. Hlo tơdroăng ki khât hên tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng trâm tơdroăng ki ôh tá châ tơmeăm tê yă kơnâ, pêi châ hên tơmeăm tê yă rơpâ, ƀă í peâp kơpôu ro, hmâ tro khu ki roê hjip yă, hên kuăn pơlê pêi chiâk hiăng khên tơnôu tăng troăng prôk nếo, mơjiâng mâu tôh pêi cheăng tơrŭm tê. Môi tung mâu túa pơkâ tơrŭm a cheăm Ea Drông cho mơjiâng mâu tôh tơrŭm păn pu pái. Tiah mê, ƀă tơdroăng ki tŏng kum dêi Ƀơrô Cheăng kâ – Troăng klông pơlê kong krâm ƀă mâu khu tơrŭm rêm râ môi tiah khu ngăn Đoân Droh rơtăm pơlê kong krâm, Khu ngăn kuăn pơlê pêi chiâk, mâu rơpŏng ki rơkê tung pêi chiâk pêi deăng rơtế tơrŭm mơjiâng tôh pêi cheăng tơrŭm, mung liăn roê hdrê pêt mơnăn mơnoâ, pro kơdroăng păn, tơdjêp tơbleăng mơđah tơmeăm pêi lo vâ tăng tíu tê ăm mâu tơmeăm pêi lo.

Môi tiah ngoh Y Chuông Mlô, a Ƀuôn Dhu, cheăm Ea Drông, pơlê kong krâm Ƀuôn Hồ, kơnôm ing tơdroăng tŏng kum dêi Khu pơkuâ ngăn Đoân Droh rơtăm pơlê kong krâm ƀă Ƀơrô Cheăng kâ – Troăng klông pơlê kong krâm Ƀuôn Hồ, hiăng mơjiâng tôh tơrŭm cheăng păn pu pái ƀuôn Dhu. Hơnăm 2020, ƀă kơxô̆ liăn mung 100 rơtuh, tôh tơrŭm pêi chheăng hiăng roê 25 to pu pái xoăng ăm 5 ngế păn. Troh nôkố, rêm hơnăm tôh tơrŭm cheăng tê lối hrĭng to kuăn pu pái ƀă xa chêh xo hơ’nêh, pro pơxúa pêi lo liăn chía tơniân ƀă tơniăn ăm mâu ngế cheăng.

Ngoh Y Chuông ăm ‘nâi, tơdroăng ki hơ’lêh păn pu pái tiô pơkâ tôh pêi cheăng tơrŭm cho túa pêi ki rơkê ƀă tơtro, tơdroăng ki pêt mâu hdrê loăng, păn mơnăn a pơlê kong krâm. Tôh pêi cheăng tơrŭm dế vâ po rơdâ túa pơkâ kố troh mâu rơpŏng tung pơlê, ing mê mơdêk pêi lo liăn ăm rơpŏng hngêi, kum hơ’lêh tơdroăng rêh ối ăm vâi krâ nhŏng o.

“Păn pu pái tơ’lêi hlâu tâ tâng pơchông mâu mơnăn păn ki ê, pu pái xuân iâ tro pơreăng, hmâ trâm má môi cho hmâ châi mâ ƀă kơ-o. Mâu tơdroăng tamo kố mê tơ’lêi pơlât, môi tiah châi mâ mê bu kal roê pơkeăng tiê tung mâ to lâi xôh gá hiăng lĕm. Păn pu pái xuân tơ’lêi tung tơdroăng ki tăng nhâ kâ, tâ tá kố ai hên hdrê loăng pêt xo hlá ăm pu pái kâ môi tiah plâi mit, loăng nhĕn, plâi kâ, pin chiâng vâ lăm xo drêng lâi xuân hôm vâ ăm pu pái kâ”.