Anoo Lý Văn Sai dzợ hay liêm ghít bêl g’lúh pấh lêy bh’rợ, zư lêy tơơm zanươu đhị dứp crâng cóh tỉnh Yên Bái c’moo 2018. Xang bêl chấc lêy năl lâng bơơn đhanuôr cóh đâu pa choom đoọng kinh nghiệm, anoo Sai lêy pr’đơợ plêệng k’tiếc cóh chr’val Yên Thổ, chr’hoong Bảo Lâm vel bhươl đay liêm choom đoọng chóh tơơm sa nhân bhrộ. Chô cớ ooy vel đông, anoo câl 800 tơơm sa nhân bhrộ lâng zên 10 r’bhâu đồng đhị mưy t’nơơm lâng xang 3 c’moo, tơơm tơợp váih p’lêê. Anoo Lý Văn Sai moon:“Râu tơơm zanươu nâu liêm buôn chóh đhị k’tiếc crâng. Đợ đhị crâng keo, quế chóh dal mơ 2-3 mét nắc choom chóh tơơm sa nhân bhrộ nâu. Bêl tr’nơợp acu cung k’noọ chóh lêy, hân đhơ cơnh đêếc lêy bơơn bhrợ liêm choom nắc đhanuôr cóh vel đông chóh pa xoọng bấc lấh mơ. XoỌc đâu pr’loọng đông n’đoo vêy cr’noọ kiêng chóh nắc acu zooi đoọng m’ma ha đhanuôr.”

Xoọc pr’loọng đông anoo Lý Văn Sai xoọc vêy 2 hécta sa nhân bhrộ lâng k’dâng 5 hécta thảo quả. Tơơm sa nhân bhrộ liêm glặp lâng pr’đơợ plêệng k’tiếc âng vel đông nắc dưr váih liêm. Cắh mưy cơnh đêếc, nâu đoo nắc râu tơơm chr’nóh buôn chóh, doọ bil bấc c’rơ g’lêếh zư lêy lâng vêy choom bơơn bhrợ xang 3 c’moo. XoỌc zên pa câl sa nhân bhrộ ooy thị trường mơ 40 r’bhâu đồng đhị mưy ký nắc lêy bấc lấh mơ chóh ha roo, a’bhoo. Anoo Lý Văn Sai đoọng năl: C’moo 2021, xang bêl bơơn bhrợ, anoo pa câl k’dâng 5.000 tơơm acoon. Tơợp c’moo đâu, pr’loọng đông anoo pa chô lấh 50 ực đồng zên pa câl m’ma:“Tu vêy bơơn zên pa câl thảo quả, sa nhân bhrộ lâng m’ma zanươu, pr’loọng đông zi nắc vêy bơơn đông bhứah liêm, câl bấc râu pr’đươi pr’dua chắp liêm.”

Sa nhân nắc tơơm chr’nóh vêy choom chóh bấc đhị lâng đợ đhị k’tiếc bha đưn, chóh pa zưm lâng zâp râu tơơm chr’nóh n’lơơng. XoỌc đâu, Chính quyền chr’val Yên Thổ t’bhlâng xay moon, p’cắh bhrợ t’bhứah bh’rợ lâng k’đươi đhanuôr chóh đoọng bhrợ váih zr’lụ tơơm zanươu cung cơnh chấc c’lâng pa câl pr’đươi pr’dua ha đhanuôr. T’coóh Hoàng Văn Thiết, Chủ tịch UBND chr’val Yên Thổ, chr’hoong Bảo Lâm, tỉnh Cao Bằng đoọng năl:“Đhị lalua lêy, đhanuôr vel Nà Sài chóh tơơm sa nhân bhrộ nắc azi bơơn lêy nâu đoo nắc mưy râu tơơm chr’nóh đơơng chô bh’nơơn liêm dal. Chr’val nắc xay moon ooy UBND chr’hoong vêy c’lâng zooi bhrợ lâng xay moon sở Khoa học công nghệ xay moon liêm ghít ooy đhr’năng bh’rợ lâng râu liêm choom kinh tế âng tơơm sa nhân bhrộ. Tơợ đêếc nắc dưr váih thương hiệu đoọng ha tơơm zanươu âng vel đông.”

Sa nhân nắc tơơm chr’nóh âng đơơng bấc râu chr’nắp liêm, cắh mưy zooi đoọng đhanuôr zr’lụ đâu pa dưr pr’ắt tr’mung nắc dzợ chrooi pa xoọng bhrợ pa liêm k’tiếc k’ruung, zooi đhanuôr vêy pa xoọng zên pa chô têêm ngăn, ma mung tơợ crâng lâng t’bhlâng zư lêy crâng./.

Người Dao đầu tiên trồng cây sa nhân tím ở Cao Bằng

Năm 2018, anh Lý Văn Sai, dân tộc Dao ở xóm Nà Sài, xã Yên Thổ, huyện Bảo Lâm, tỉnh Cao Bằng  mạnh dạn bỏ cây ngô để chuyển sang trồng cây dược liệu Sa nhân tím dưới tán rừng. Quyết định táo bạo của anh Sai ngày đó đã đem lại những thay đổi bất ngờ cho gia đình và cả người dân ở huyện Bảo Lâm.

Anh Lý Văn Sai vẫn nhớ rõ chuyến tham quan mô hình trồng, chăm sóc cây dược liệu dưới tán rừng tại tỉnh Yên Bái năm 2018. Sau khi tìm hiểu và được bà con nơi đây truyền đạt kinh nghiêm, anh Sai nhận thấy, điều kiện khí hậu, chất đất ở xã Yên Thổ, huyện Bảo Lâm quê hương anh rất thích hợp trồng cây Sa nhân tím. Về lại địa phương, anh mạnh dạn mua 800 cây Sa nhân tím với giá 10.000 đồng/cây trồng thử nghiệm và sau 3 năm, cây bắt đầu cho quả. Anh Lý Văn Sai kể:“Loại cây dược liệu này thích hợp trồng ở dưới tán rừng. Những rừng cây keo, cây mỡ, quế cứ trồng cao từ 2-3 mét thì mình có thể trồng được cây sa nhân tím. Lúc đầu tôi cũng nghĩ là chỉ trồng thử thôi nhưng sau khi thu hoạch thấy hiệu quả kinh tế khá cao nên tôi đã bảo bà con trong xóm cùng trồng nhiều thêm. Bây giờ hộ nào có nhu cầu trồng thì tôi sẵn sàng hỗ trợ giống cho bà con.”

Hiện nay, gia đình anh Lý Văn Sai đang có 2 héc ta cây sa nhân tím và khoảng 5 héc ta thảo quả. Cây sa nhân tím phù hợp với khí hậu, thổ nhưỡng của địa phương nên sinh trưởng, phát triển tốt. Không những thế, đây là loại cây rất dễ trồng, không mất nhiều công chăm sóc và cho thu hoạch chỉ sau 3 năm. Hiện giá sa nhân tím bán ra thị trường ở mức 40.000đ/kg nên cho thu nhập cao hơn nhiều so với trồng lúa, ngô. Anh Lý Văn Sai cho biết: Năm 2021, sau khi thu hoạch quả, anh xuất bán khoảng 5.000 cây con. Riêng đầu năm nay, gia đình anh thu khoảng hơn 50 triệu tiền bán cây giống:“ Nhờ tiền bán thảo quả, sa nhân tím và cây giống dược liệu, gia đình tôi vừa dựng được một ngôi nhà mới khang trang, mua sắm được nhiều vật dụng giá trị phục vụ sinh hoạt.”

Sa nhân là cây có thể trồng ở nhiều nơi và tận dụng được diện tích đất đồi dốc và trồng xen với các loại cây lâm nghiệp khác. Hiện nay, Chính quyền xã Yên Thổ tiếp tục tuyên truyền, phổ biến, nhân rộng mô hình và vận động bà con gieo trồng để tạo vùng nguyên liệu cũng như tìm đầu ra tiêu thụ sản phẩm cho bà con. Ông Hoàng Văn Thiết, Chủ tịch UBND xã Yên Thổ, huyện Bảo Lâm, tỉnh Cao Bằng, cho biết:“Qua thực tế bà con nhân dân xóm Nà Sài trồng cây sa nhân tím thì chúng tôi nhận thấy đây là một loại cây dược liệu mang lại hiệu quả kinh tế cao. Xã sẽ tham mưu cho UBND huyện có định hướng hỗ trợ và báo cáo sở Khoa học công nghệ đánh giá rõ về thực trạng và hiệu quả kinh tế của cây sa nhân tím. Từ đó dần hình thành thương hiệu cho cây dược liệu của địa phương.”

Sa nhân là cây trồng mang lại lợi ích kép, không những giúp bà con vùng cao tăng thu nhập mà còn góp phần cải tạo môi trường tự nhiên của đất rừng cây gỗ lớn, từ đó giúp bà con có thu nhập ổn định, sống từ rừng và tích cực bảo vệ rừng./.