Tơợ muy g’luh lướt crâng moọt c’moo 2018, anoo Tẩn Sài Nhuần, đhị vel Sín Chải, chr’val Sì Lở Lầu, chr’hoong Phong Thổ, tỉnh Lai Châu, vêy pay đơơng chô bơr pêê tơơm chr’noh, bh’năn băn cha chrih. Tơợ ơy chêêc năl, a noo năl nâu đoo năc tơơm sâm crâng, bêl zêệ âm liêm choom bhlầng đoọng ha c’rơ ma nuyh năc tơợp chêêc năl đơơng chô ooy bhươn đong choh. Tơợ đêêc, bhươn sâm lâh 400m2 xoọc tơợp âng pr’loọng anoo bơơn bấc ma nuyh chêêc năl zước câl.

Anoo Tẩn Sài Nhuần xay moon:Xọoc pr’loọng đong ơy choh dâng 1 hecta lâng lâh 2000 tơơm m’ma ơy đanh lâh 1 c’moo, coh đêêc vêy k’nặ 1000 tơơm ơy đanh 5 c’moo. Moon đơc tước lưch c’moo đâu, pr’loọng đong năc choh t’ bhưah lâh 2 hecta lâng xoọc k’rong ươm m’ma đoọng choh lâng pa câl ooy thị trường:“Xọoc tơợp pr’loọng cung căh ơy vêy thu nhập năc dâng 2-3 c’moo năc đơơng chô thu nhập tơợ 30 tước 40 ức đồng. Lêy tơơm sâm đơơng chô  bh’nơưn kinh tế lâng dưr liêm năc pr’loọng đong cung tơợp t’bhưah đhăm choh. Tơơm sâm êêh rau choh 1 c’moo năc đơơng chô thu nhập năc lêy dâng 5 c’moo. Ha dang choh lưch 2ha nâu, k’rang lêy liêm, tơơm ha dưr năc vêy pa chô bh’nơơn dâng 2 tước 3 tỷ đồng, tu chr’năp xoọc đâu pa câl thị trường năc dâng 6 ức đồng/1kg.”

Chr’val ca noong k’tiếc Sì Lở năc đhị ặt ma mông âng đhanuôr Dao. Nâu đhị  năc vel đong lưm k’đhap k’ra bhlầng âng chr’hoong Phong Thổ, tỉnh Lai Châu, tu j’niêng cr’bưn, bhrợ têng căh liêm choom lâng ma mông g’nưm tơợ ha rêê. Ha dợ, tơợ bêl đơơng tơơm sâm chô choh, tr’mông tr’meh âng đhanuôr ơy xăl liêm bấc rau. Tước nâu kêi, cr’noọ bh’rợ hợp tác xã choh sâm đhị vel đong ơy ha dưr k’nặ 10 hecta, k’rong đhị apêê vel: Lản Nhì Thàng, Lao Chải, Gia Khâu, Thà Giàng, Phố Vây… lâng pazêng chr’năp k’zệt ức đồng.

T’cooh Tần Lao San, Phó Chủ tịch UBND chr’val Sì Lở Lầu, chr’hoong Phong Thổ đoọng năl:“Lalăm a hay đhanuôr pay tơợ crâng chô choh, lêy bh’nơơn kinh tế năc đhanuôr ơy t’bhưah đhăm choh. Xọoc đâu, vêy bơr pêê pr’loọng ơy choh t’bhưah, vaih năc hợp tác xã lâng xoọc đâu k’zệt pr’loọng choh sâm, zập pr’loọng vêy tước k’ha hecta. Tu bhiệc choh sâm vêy bh’noơn năc ơy đơơng chô thu nhập lâng pa dưr dal bh’nơơn tr’mông tr’meh âng đhanuôr.”

Tơơm sâm Lai Châu ơy moon ghit chr’năp kinh tế lâng xoọc bơơn choh ta bhưah đhị apêê chr’hoong Tam Đường, Sìn Hồ, Phong Thổ lâng Mường Tè. Bh’rợ âng vel đong tước c’moo 2030 năc choh mơ 3.000 hecta lâng t’hước tước c’moo 2045 năc choh mơ 10.000 héc ta tơơm sâm. Bhiệc pa dưr năc bơơn bhrợ ting cơnh c’lâng pa têệt pa zưm. Tỉnh Lai Châu pa căh bấc chính sách t’đui đoọng t’pâh đong k’rong bhrợ, đoọng zooi cơ sở bhrợ m’ma, dưr vaih zr’lụ bhrợ têng vaih năc pazêng bh’nơơn liêm.

T’cooh Ngô Tấn Hưng, Chủ tịch Hiệp hội sâm Lai Châu đoọng năl, xoọc đâu, lâh mơ m’bứi apêê doanh nghiệp k’rong choh sâm lâng bh’rợ kiêr; mơ dzợ năc pazêng apêê pr’loọng choh bhrợ la leh. Đoọng t’vaih zr’lụ choh bhrợ ting cr’noọ bh’rợ âng tỉnh, năc lêy vêy hạ tầng c’lâng p’rang đh’rưah lâng pa têệt ghit liêm coh bhrợ têng bhlưa chính quyền lâng đhanuôr. Vêy cơnh đêêc năc pa xiêr bhiệc bha ruy pahư coh tơơm sâm lâng tệêm ngăn coh zr’lụ choh sâm:“Apêê zr’lụ đoọng choh pa dưr sâm Lai Châu năc đhị zr’lụ ch’ngai bhlầng, tu cơnh đêêc,a zi k’đươi moon pa liêm hạ tầng c’lâng p’rang đoọng pa xiêr zên đoọng ha pêê k’rong bhrợ. Rau bơr năc sâm Lai Châu xoọc vaih bấc pr’luh xrăh, ha dang bhrợ t’bhưah đhăm choh năc lêy pr’luh nâu t’pặt pa liêm. Ha dang căh năc xay bhrợ pậ bhưah coh đhanuôr lâng doanh nghiệp  năc pr’luh nâu vaih căh mặ cha groong, bhrợ vaih rau căh liêm tước ma nuyh k’rong bhrợ. Rơơm apêê sở, ngành chuyên môn, apêê đong khoa học pa chăp lêy đoọng pa xiêr đhr’năng pr’luh năc đoo.”

Quy  hoạch zr’lụ choh, t’vaih cơ chế, chính sách liêm choom cung cơnh năl ghit pazêng rau dzợ ặt vaih, rau căh liêm coh đhr’năng pa dưr tơơm sâm… năc pazêng bh’rợ xoọc bơơn chính quyền tỉnh Lai Châu k’rong xay bhrợ, bhlêh lơi. Đhơ cơnh đêêc, đoọng bhlêh lơi pazêng k’dhap k’ra nâu năc lêy vêy rau ting moọt bhrợ âng prang hệ thống chính trị, lalăm năc t’vaih t’nooi pa têệt, pa zưm bhrợ têng, pa dưr hệ thống k’đơơng, t’bhlầng pa choom đăh m’ma, quy trình k’rang choh, bhrợ, pay pa chô bh’nơơn, zư lêy lâng bhrợ têng bh’nơơn./.

Phát triển sâm Lai Châu và bài toán làm giàu của người dân vùng cao

Cùng với cây thảo dược bản địa như thảo quả, thất diệp nhất chi hoa... hiện nay cây sâm đang được người dân vùng cao Lai Châu tập trung mở rộng diện tích. Đến nay, các doanh nghiệp, cá nhân ở địa phương đã trồng được hơn 100ha, bước đầu mang lại hiệu quả kinh tế cao so với nhiều loại cây trồng khác trên địa bàn. Tuy nhiên, việc đầu tư mở rộng diện tích hiện nay đang gặp nhiều khó khăn, đòi hỏi một quy trình đồng bộ khép kín để mang lại hiệu quả bền vững.

Từ một chuyến đi rừng vào năm 2018, anh Tẩn Sài Nhuần, ở bản Sín Chải, xã Sì Lở Lầu, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu có lấy về một số cây con lạ. Sau khi tìm hiểu, anh biết đây là cây sâm rừng, khi sắc đun nước uống rất tốt cho sức khỏe nên bắt đầu sưu tầm mang về vườn nhà trồng. Từ đó, vườn sâm hơn 400m2 ban đầu của gia đình anh được nhiều người tìm về hỏi mua.

Anh Tẩn Sài Nhuần chia sẻ: Hiện gia đình đã trồng được khoảng 1 héc ta, với hơn 2.000 cây giống trên 1 năm tuổi, trong đó  có gần 1000 cây trên 5 năm tuổi. Dự kiến đến hết năm nay, gia đình  sẽ mở rộng diện tích lên 2 héc ta và hiện đang tập trung ươm giống để trồng và bán ra thị trường: “Lúc đầu gia đình trồng cũng chưa cho thu nhập mà phải khoảng 2 - 3 năm thì cho thu nhập từ 30 đến 40 triệu. Thấy cây sâm cho hiệu quả kinh tế và phát triển tốt nên gia đình cũng bắt đầu mở rộng diện tích trồng. Cây sâm không phải trồng 1 năm là cho thu nhập mà phải khoảng 5 năm. Nếu trồng hết được 2ha này, chăm sóc tốt, cây phát triển thì dự kiến sẽ cho thu nhập khoảng 2 đến 3 tỷ đồng, bởi vì trung bình giá hiện nay bán ra thị trường khoảng 6 triệu/1kg.”

Xã biên giới Sì Lở Lầu là nơi sinh sống chủ yếu của đồng bào Dao. Đây từng là địa phương khó khăn nhất của huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu, bởi phong tục, tập quán canh tác lạc hậu và chủ yếu phụ thuộc vào nương rẫy. Thế nhưng, từ khi đưa cây sâm vào trồng, cuộc sống của người dân đã có nhiều đổi thay. Đến nay, mô hình hợp tác xã trồng sâm tại địa phương đã phát triển gần 10héc ta, tập trung ở các bản: Lản Nhì Thàng, Lao Chải, Gia Khâu, Thà Giàng, Phố Vây… với tổng giá trị hàng chục tỷ đồng.

Ông Tẩn Lao San, Phó Chủ tịch UBND xã Sì Lở Lầu, huyện Phong Thổ cho biết: “Trước đây nhân dân lên trên rừng lấy về trồng, thấy có hiệu quả về kinh tế nên bà con đã mở rộng về quy mô. Hiện nay có một số hộ đã nhân rộng mô hình thành hợp tác xã và hiện nay mấy chục hộ trồng, mỗi hộ có từ mấy nghìn mét vuông đến cả ha. Do việc trồng sâm có hiệu quả nên đã mang lại thu nhập và nâng cao mức sống cho người dân."

Cây sâm Lai Châu đã khẳng định được giá trị kinh tế và đang được phát triển rộng khắp các huyện Tam Đường, Sìn Hồ, Phong Thổ và Mường Tè. Mục tiêu của địa phương đến năm 2030 trồng khoảng 3.000héc ta và định hướng đến năm 2045 trồng khoảng 10.000héc ta cây sâm. Việc phát triển sẽ được thực hiện theo hướng liên kết. Tỉnh Lai Châu ban hành nhiều chính sách ưu đãi thu hút các nhà đầu tư, nhằm hỗ trợ cơ sở sản xuất giống, hình thành vùng nguyên liệu và chế biến sâu thành những sản phẩm đa dạng, đặc trưng.

Ông Ngô Tấn Hưng, Chủ tịch Hiệp hội sâm Lai Châu cho biết, hiện nay ngoài một số ít doanh nghiệp đầu tư trồng sâm với quy trình khép kín; còn lại hầu hết các hộ sản xuất manh mún, tự phát. Để tạo thành vùng nguyên liệu theo mục tiêu của tỉnh, cần có một hạ tầng giao thông đồng bộ và liên kết chặt chẽ trong sản xuất giữa chính quyền, doanh nghiệp và người dân. Có như vậy mới hạn chế được việc sâu bệnh hại trên cây sâm và đảm bảo an ninh trật tự vùng trồng sâm: “Các vùng để phát triển sâm Lai Châu chủ yếu ở vùng sâu vùng xa, vì vậy chúng tôi kiến nghị cần cải thiện hạ tầng giao thông để giảm kinh phí cho các nhà đầu tư. Thứ hai là sâm Lai Châu hiện phổ biến có bệnh thối nhũ, nếu phát triển vùng rộng thì bệnh này phải được khắc phục. Nếu không bây giờ phổ biến phát triển rộng cho bà con và doanh nghiệp mà bệnh này không được khắc phục sẽ gậy thiệt hại và tạo ra tâm lý chán nản khi đầu tư. Mong muốn các sở, ngành chuyên môn, các nhà khoa học nghiên cứu để khắc chế được bệnh đó.”

Quy hoạch vùng trồng, tạo cơ chế, chính sách tốt nhất cũng như xác định rõ những tồn tại, vướng mắc trong quá trình phát triển cây sâm... là những giải pháp đang được chính quyền tỉnh Lai Châu tập trung chỉ đạo tháo gỡ. Tuy vậy, để giải quyết những khó khăn này rất cần sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, trước mắt là hình thành chuỗi liên kết sản xuất, xây dựng hệ thống chỉ dẫn, tăng cường chuyển giao về giống, quy trình chăm sóc, thu hoạch, bảo quản và chế biến sản phẩm./.