Sâm 7 bêệ axậ 1 pô dzợ ng’đớc cơnh lơơng năc “Thất diệp nhất chi hoa”, l’lăm ahay chặt vaih coh crâng g’mrâng. Sâm 7 bêệ axậ muy c’moo năc vaih muy bêệ axậ lâng năc đhiệp vaih 7 bêệ axậ a năm lâng công đhiệp vaih muy a năm pô. Bêl tơơm sâm m’bhốc axậ g;luh 7, cơnh đêêc năc ađoo đanh tước 7 c’moo, xoọc đêêc năc xoọc choom pay pa chô. Muy t’nơơm vêy muy k’lung, clơợng k’dâng tơợ 5 tước lâh 1kg. Sâm 7 bêệ axậ muy bêệ pô năc zơ nươu chr’năp, ha dang crêê cr’ăy pa zruah năc ng’cha bơr pêê c’lát k’lung năc u dưah. Tơợ đanh đươnh ahay, đhanuôr coh vel đong ơy đươi Sâm 7 bêệ axậ bhrợ zơ nươu, ting t’ngay bơơn lêy ađoo vêy pr’đươi pa dưr c’rơ, pa dưah cr’ăy dal huyết áp… tu cơnh đêêc năc vêy bấc manuyh chêêc lêy. Coh bấc c’moo n’nâu, m’ma tơơm n’nâu căh dzợ lâh bấc, muy bơr cha năc manuyh ơy chô đơơng choh ooy đong, pa trơơi m’ma đoọng zư đơc. Anoo A Viết Mia, ắt coh cr’noon Blăng, chr’val Chơ Chun xay moon: Pr’loọng đong anoo ơy ươm choh lâh 300 tơơm sâm 7 bêệ axậ muy bêệ pô coh bhươn đong lâng năc manuyh vêy bấc pa bhlâng tơơm n’nâu coh bhươn đhị chr’val. Coh c’moo ahay, bhươn sâm âng anoo ơy choom bơơn pay pa chô. Lâng đợ zên pa câl năc 3 ức đồng muy kg sâm, pr’loọng đong anoo ơy bơơn pay pa chô zên z’zăng bấc, bấc lâh mơ lâng ng’choh tơơm chr’noh râu lơơng. Anoo A Viết Mia rơơm kiêng, lâng dự án zư lêy Sâm 7 bêệ axậ 1 pô, pr’loọng đong anoo năc vêy p’xoọng râu bơơn pay pa chô z’zăng liêm choom: “Tơơm sâm 7 bêệ axậ n’nâu năc vêy ta bơơn lêy tơợ đanh, tu căh n’năl chr’năp âng tơơm zơ nươu chr’năp n’nâu năc căh chô đơơng choh. Tơợ c’moo 2015, đhanuôr công pay chô đơơng lâng vêy manuyh tơợ xuôi zước câl, xoọc đêêc đhanuôr vêy n’năl choh tơơm chr’noh n’nâu. C’moo 2017, đhanuôr chô đơơng choh t’bấc coh đong. Xoọc đâu bấc pr’loọng đong công ơy choh, vêy đoo pr’loọng đong năc choh 10 t’nơơm, 20 t’nơơm, đợ pr’loọng đong choh bấc bhlâng tơợ 200, 300 tơơm. Tơơm zơ nươu n’nâu công ơy ta đơơng pa câl, ha dang t’nơơm chặt đanh mơ 5 c’moo têh ooy piing, 1kg k’lung năc pa câl tơợ 3 tước 4 ức đồng. Đươi cơnh đêêc đhanuôr công vêy p’xoọng râu bơơn pay pa chô, pa liêm pa crêê pr’ắt tr’mông.”

Tơơm sâm 7 bêệ axậ muy pô năc vêy bha lâng p’nong, dal tơợ 0,7 tước 1,2 mét; axậ vaih coh zr’lụ đăn tu, pô pr’họm rơợc, p’lêê pr’họm bhrôông. Bha lâng, riah tơơm sâm 7 bêệ axậ muy pô vêy chất choom đươi bhrợ zơ nươu pa dưah pazêng râu cr’ăy cơnh k’hiir, t’bil độc bêl crêê k’xenh chooh, pa dưah k’mon, k’ooh, k’hươn. Lâh n’năc, bha lâng riah tơơm Sâm 7 bêệ axậ muy pô năc dzợ choom đươi đoọng t’bil vi trùng, ha dang ng’tặp bha lâng, riah xựt đhị zr’lụ k’ăy, êêh, đhị crêê k’xenh cắp năc đơơh bhlâng u dưah. T’cooh Nguyễn Đăng Chương, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Nam Giang, tỉnh Quảng Nam xay moon, vel đong ơy vêy cr’noọ bh’rợ bhrợ pa trơơi m’ma, zư lêy công cơnh pa dưr tơơm Sâm 7 bêệ axậ muy pô coh chr’val Chơ Chun: “Chr’hoong ơy k’rong bhrợ đh’rưah lâng bhrợ pa dưr Đề án lâng nhăn tơợ tỉnh zooi lâh 400 ức đồng. Xoọc đâu ơy pazao đoọng ooy Trung tâm lâng phòng Nông nghiệp ch’mêệt lêy mơ 10 pr’loọng đong, đhăm ga măc lâh 1 héc ta; ra pặ choh lâng bhrợ t’bhưah. Tơợ đêêc, chô đơơng râu bơơn pay pa chô, pa dưr râu bơơn pay pa chô zooi pa xiêr đharựt nhâm mâng đoọng ha đhanuôr. Coh ha y, chr’hoong công zooi zên, chr’năp bhlâng năc tơợ zên xa nay bh’rợ kinh tế năc bhrợ cớ pazêng bh’rợ, bhrợ t’vaih râu liêm buôn ooy k’tiêc k’bunh lâng choh t’bấc đhị đêêc đoọng đhanuôr bơơn choh. Ting n’năc đương ch’mêệt lêy đhr’năng chặt vaih âng tơơm sâm, đoo bêl đhanuôr ơy choom choh bhrợ năc ta đang moon apêê doanh nghiệp câl đươi pr’đươi đoọng ha đhanuôr, bhrợ t’vaih râu bơơn pay pa chô ha đhanuôr coh chr’val Chơ Chun.”

Xoọc đâu, coh chr’val Chơ Chun xoọc vêy k’dâng 2 héc ta choh tơơm sâm 7 bêệ axậ muy pô. Muy bơr đhăm choh âng đhanuôr ơy choom bơơn râu pay pa chô. Đoọng zooi đhanuôr zư lêy, pa dưr tơơm zơ nươu chr’năp n’nâu, UBND chr’hoong Nam Giang ơy p’too moon Phòng Nông nghiệp lâng pa dưr bhươl cr’noon; Trung tâm Kỹ thuật Nông nghiệp chr’hoong lướt ch’mêệt lêy, zooi ooy kỹ thuật, đoọng m’ma ha đhanuôr choh. Coh tr’nơơp, năc vêy 10 pr’loọng đong coh chr’val Chơ Chun nhăn choh lêy lâng đợ ga măc lâh 1 héc ta, coh đêếc: Cr’noon B Lăng vêy 7 pr’loọng đong, cr’noon Côn Zôt 2 pr’loọng đong lâng 1 pr’loọng đong coh A Xò, lâng đợ m’ma năc lâh 11 r’bhâu t’nơơm coh muy héc ta. Cr’chăl choh lêy năc 3 c’moo, cr’chăl c’moo 2023- 2026. Rơơm kiêng, coh cr’chăl ha y, Sâm 7 bêệ axậ 1 pô n’nâu năc chô đơơng râu chr’năp ooy kinh tế bấc bhlâng, ting pa dưr pr’ắt tr’mông lâng dưr vaih tơơm t’vaih cr’bhộ cr’van ha đhanuôr chr’val Chơ Chun, chr’hoong da ding k’coong c’noong k’tiêc Nam Giang, tỉnh Quảng Nam./.

Kỳ vọng cây xóa nghèo cho người dân xã Chơ Chun

Trung tâm Kỹ thuật Nông nghiệp huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam đã hoàn thiện hồ sơ chứng nhận cây đầu dòng Sâm bảy lá tại 10 hộ thuộc 3 thôn của xã Chơ Chun. Qua đó, không chỉ góp phần bảo tồn loài cây dược liệu quí, mà còn tạo sinh kế, nâng cao thu nhập cho người dân xã vùng cao biên giới này.

Sâm 7 lá 1 hoa hay còn có tên gọi “Thất diệp nhất chi hoa”, trước đây mọc chủ yếu ở trong rừng sâu. Sâm 7 lá mỗi năm chỉ ra một lá và chỉ ra đến 7 lá mà thôi và cũng chỉ đơm một bông hoa duy nhất. Khi cây ra lá thứ 7, có nghĩa nó đã được 7 tuổi, đó cũng là lúc thu hoạch sâm tốt nhất. Mỗi cây có một củ, từ khoảng 5 lạng đến hơn 1kg. Sâm 7 lá một hoa là loại dược liệu quý, nếu bị tiêu chảy chỉ cần nhai mấy lát là cầm ngay. Từ xa xưa, người dân địa phương đã sử dụng Sâm 7 lá làm thuốc, dần dà phát hiện nó còn có công dụng tăng cường sinh lực, chữa bệnh cao huyết áp… nên càng nhiều người tìm kiếm. Nhiều năm nay, giống cây này không còn nhiều nữa, một số người dân đã đem về nhà trồng, nhân giống để bảo tồn. Anh A Viết Mia, thôn Blăng, xã Chơ Chun cho biết: Gia đình anh đã ươm trồng được hơn 300 cây sâm 7 lá 1 hoa trong vườn nhà và là người có số lượng cây trồng nhiều nhất trong xã. Năm ngoái, vườn sâm của gia đình đến kỳ thu hoạch. Với giá bán khoảng 3 triệu đồng/kg sâm, gia đình anh đã thu về khoản tiền khá, cao hơn hẳn so với trồng các loại cây trồng khác. Anh A Viết Mia kỳ vọng, với dự án bảo tồn Sâm 7 lá 1 hoa, gia đình anh sẽ có thêm nguồn thu nhập đáng kể: “Cây sâm 7 lá này thì đã phát hiện từ lâu rồi nhưng không biết giá trị của cây dược liệu quý này nên không đem về trồng. Từ năm 2015, bà con cũng lấy về tường và có người dưới đồng bằng lên mua, lúc đó bà con mới biết trồng loại cây này. Năm 2017, bà con gom về trồng trong nhà. Hiện nhiều hộ cũng đã trồng, có hộ trồng 10 cây, 20 cây, còn hộ trồng nhiều nhất khoảng 200, 300 cây. Cây dược liệu này cũng đã bán ra rồi, nếu cây 5 năm tuổi trở lên, 1kg củ thì bán được khoảng 3 đến 4 triệu đồng. Bà con nhờ đó cũng có thêm thu nhập, cải thiện cuộc sống.”

Cây sâm bảy lá một hoa có thân cây hình trụ, cao từ 0,7 đến 1,2 mét; lá mọc vòng ngọn, hoa màu vàng, quả mọng đỏ tươi. Thân rễ cây Bảy lá một hoa có chứa hoạt chất có thể dùng làm thuốc chữa các bệnh như sốt rét, giải độc khi bị rắn độc cắn, chữa mụn nhọt, ho lâu ngày, hen suyễn. Ngoài ra, thân rễ cây Sâm 7 lá 1 hoa còn có thể dùng để sát trùng, nếu giã thân rễ cây đắp lên những nơi sưng đau, vết rắn cắn, mụn nhọt sẽ nhanh khỏi. Ông Nguyễn Đăng Chương, Phó Chủ tịch UBND huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam cho biết, địa phương đã có kế hoạch nhân giống, bảo tồn cũng như phát triển cây Sâm 7 lá 1 hoa trên địa bàn xã Chơ Chun: “Huyện cũng đã lồng ghép và xây dựng Đề án và xin tỉnh hỗ trợ hơn 400 triệu. Hiện đã giao Trung tâm và phòng Nông nghiệp rà soát được 10 hộ, diện tích trên 1 héc ta; sắp xếp trồng và nhân rộng, tiếp tục mở rộng. Từ đó, đem lại nguồn thu, nâng cao thu nhập giúp giảm nghèo bền vững cho bà con. Sắp tới, huyện cũng sẽ hỗ trợ kinh phí, đặc biệt là nguồn sự nghiệp kinh tế  tiếp tục xây dựng các mô hình, tạo điều kiện về đất đai và nhân giống tại chỗ cho bà con trồng. Đồng thời theo dõi mức độ sinh trưởng của cây và khi bà con có sản phẩm thì huyện sẽ kêu gọi các doanh nghiệp, tiêu thụ sản phẩm cho bà con, đem lại nguồn thu nhập cho bà con xã Chơ Chun”

Hiện nay, trên địa bàn xã Chơ Chun hiện có khoảng 2 héc ta trồng cây Sâm bảy lá 1 hoa. Một số diện tích của người dân đã cho thu nhập. Để giúp bà con bảo tồn, phát triển loại dược liệu quý này, UBND huyện Nam Giang đã chỉ đạo Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn; Trung tâm Kỹ thuật Nông nghiệp huyện tiến hành khảo sát, hỗ trợ kỹ thuật, cấp giống cây cho bà con. Trước mắt, đã có 10 hộ gia đình ở xã Chơ Chun đăng ký trồng thử nghiệm với diện tích hơn 1 héc ta trong đó: thôn B Lăng có 7 hộ, thôn Côn Zôt 2 hộ và 1 hộ ở A Xò, với tổng số cây giống là 11.000 cây/héc ta. Thời gian thí điểm 3 năm, giai đoạn 2023 - 2026. Hy vọng, trong thời gian tới, Sâm 7 lá 1 hoa này sẽ mang lại giá trị kinh tế cao, góp phần nâng cao đời sống và trở thành cây làm giàu cho bà con xã Chơ Chun, huyện vùng cao biên giới Nam Giang, tỉnh Quảng Nam./.