Tơlơi pơhing lăp hơdor amăng dêh ]ar ta:        

1.Khul khua g^t gai wai lăng pơ\ ala brơi mơnuih sang [ôn dêh ]ar ta

            Thu\n 2014, Khul khua g^t gai wai lăng pơ\ ala brơi mơnuih sang [ôn dêh ]ar ta  tu\ ư 29 tơlơi phiăn juăt, kiăng ]ih pơkra gio\ng tơlơi phiăn phu\n 2013, gah ako\ pơjing [irô ma\ bruă kơnuk kơna, pơgăng wai lăng tơlơi dưi ana\ mơnuih, hdôm tơlơi dưi phu\n kơ mơnuih [ôn sang. Khul khua g^t gai wai lăng pơ\ ala brơi mơnuih sang [ôn dêh ]ar ta ăt tu\ ư  13 tơlơi pơtru\n yôm, ama\ng anu\n ]ih ming pơkra tơlơi pơtru\n mrô 35  djơh ha\ng khul khua mua păn bruă yua mrô 35. gah bruă ple\ hră đăo gơnang  djơh ha\ng hdôm khua mua yua khul khua g^t gai pơ\ ala brơi mơnuih [ôn sang dêh ]ar ta ruah, khul khua g^t gai wai lăng pơ\ ala brơi mơnuih [ôn sang k^ pơkol ha\ng ruah đ^ gơ`u, djơ\ tui ha\ng tơlơi s^t. Dơng mơng tơlơi jơnum lok 8, khul khua g^t gai wai lăng pơ\ ala brơi mơnuih [ôn sang pơ phu\n ma\ bruă [ơi sang jơnum [irô khul khua g^t gai wai lăng pơ\ ala brơi mơnuih [ôn sang phrâo.

    2.Tơlơi prak rơngiă noa dưi mơn lăng su\ tui, bơ wih [ong huă hđong, tuh pơalin kjăp, si\ mdrô hơmâo ano# bơblih phrâo.

     Abih tih mrô gơnam pơkra rai amăng deh ]ar (GDP) đi\ 5,98%. Mrô pơ]rao ano# mă yoa (CPI) đi\ hlôh 4%, [iă hlôh amăng ]ran10 thun rơgao. Tơlơi tuh pơalin glăi dơng kông mă bruă, pơ phun glăi dơng dôm grup chan ling, hkru\ glăi dơng sang mdrô kơnuk kơna hăng ako#pơjing glăi bruă đang hmua hrom hăng ako#pơjing plơi pla phrâo dưi pơtrut đi\ mơn. Bơ gah bruă đang hmua pơdai ktor hơmâo si\ kơ ta] rơngiao le\ rơbeh 30 klai đôlar My. Djo\p sang mdrô yơh ktưn pơ hơgao hi\ tơlơi lông lăng hăng lu ano# tơnăp pơgo#p tôm tơlơi bơwih [ong huă ]i lon ia. Lơm lon ia ta do# lu ano# tơnăp , tơlơi bơwih [ong huă VN glăk hơmâo hơdôm ano# bơblih klă.

3.Khu\t khăt wai lăng kơja\p tơlơi rơngai pô, tơlơi dưi abih ba\ng lo\n ia ta.

            Ama\ng 2 thu\n laih rơgao, mơng lơ 01/5 – 15/7/2014, dêh ]ar Khe] ba nao ]a pra măi khuer Hải Dương 981, [ơi kual ia rơs^ dêh ]ar Việt Nam, ngă soh glăi h^ hră k^ kơnol mơng Sang hgum hb^t djo\p dêh ]ar, gah tơlơi phiăn ia rơs^ thu\n 1082. Bia\ ma\ `u hăng jơlan hdră kơdơng glăi tơlơi pơto\m pơhiăp, kơdơng glăi ha\ng tơlơi phiăn. Việt nam gir anh rơkâo gah dêh ]ar Khe] ruh lui h^ pra măi khuer, ba pơđuăi mơng kual ia rơs^ Việt Nam, khu\t khăt pơgăng wai lăng tơlơi dưi gah ia rơs^ plau bul pơtâo ia rơs^ lo\n ia. Việt Nam hơmâo tum hră pơar gah tơlơi phiăn mơng đưm đă ră hlâo, pơs^t trơlơi dưi ia rơs^ 2 boh bul plau ia rơs^ Trường Sa ha\ng Hoàng Sa.

4.Hdor glăi 70 thun hrơi ako# pơjing khul ling tơhan mơnuih [on sang VN hăng 60 thun hing ang blah truh kih ]i Điện biên  Phủ.

     {ơi tar [ar deh ]ar pơ phun ngă lu bruă pioh hdor glăi kơ 2 hrơi yôm phan anai, amăng anun hơmâo pơ phun ngă mit tinh gưl kơnuk kơna dưi pơphun ]i Hà Nội hăng [on prong Điện Biên Phủ. Mơng anun ngă pơđi\ pran joa rong pơpu\, hing ang kơ tơlơi đưm hơmâo kơdrưh [ơi lon ia, pơkra glăi tơlơi đăo gư\t hăng ano# ktang mơng abih bang djoai ania to# ngă tui dơng tơlơi bơwih [ong bơblih phrâo, ako# pơjing hăng wai pơgang lon ia gah yu\ tơlơi git gai mơng Ping gah.

5.Tơlơi jơnum pro\ng tar [ar dêh ]ar ta gah [irô djo\p djuia ania Việt Nam tal VIII.

            Tơlơi jơnum  pro\ng anai , rơvang păn bruă mơng thu\n 2014 – 2019 , gơ`a\m nao pơblih phrâo kơtang,laih anu\n jơlan hdră ma\ bruă, pơđ^ kyar tơlơi kơtang  tơlơi hgum gôp pro\ng mơng abih ba\ng mơnuih [ôn sang djuai ania, ngă tui haim tơlơi pơ ala brơi, pơgăng wai tơlơi tu\ yua, djơ\ tui ha\ng tơlơi phiăn juăt, lăp brơi mơnuih [ôn sang, pơđ^ h^ tơlơi tu\ ư nao rai mơnuih mơnam, pơđ^ h^ tơlơi dưi ma\ pô, ngă tui tơlơi tui lăng su\ gah mơnuih mơnam lăi glăi, hur har ako\ pơjing ping gah, kơnuk kơna kơja\p hơđo\ng, hgum gôp pơđ^ kyar tơlơi bơvih [o\ng huă mơnuih mơnam.

6.Việt Nam hơmâo dơng 2 anom ]ah lui boh thâo gru đưm ]i lon tơnah.

Lơ 23/6, kual lon mnai hiam Tràng An (tring ]ar Ninh Bình) hơmâo Jơnum min djă pioh gru đưm lon tơnăh gah khul grup pơtô pởhăm, kơhnao hăng boh thâo mơng sang gum hbit djo\p deh ]ar (UNESCO) ]ih pioh amăng hră “ kông ngan lon tơnah”. Tràng An le\ kông ngan lon tơnah djo\p mta blung a mơng VN dưi pơsi\t wo\t boh thâo hăng rơhuông adai. Kiăo tui ]i anun dơng lơ 27/11, UNESCO pơpu\ đ\i\ tơlơi adoh đưm Ví, Dặm mơng VN le\ “kông ngan boh thâo [u đu\t anoăi pơala kơ djoai mơnuih”, pơđi\ mrô kông ngan hdip hlong lar [ơi VN hơmâo abih tih UNESCO tu\ pơsi\t le\ truh 9 anom laih.

7.Pơblih kơtang gah pơtô juăt hrăm hră:

            Ngă tui tơlơi pơblih phrâo tơlơi pơtru\n kơnuk kơna lok 8 ( gưl XI) gah “ Pơblih phrâo mơng phu\n laih anun tum djo\p gah pơtô juăt”, sang bruă pơtô juăt hrăm hră rơkâo rai lu  ring bruă, jơlan hdră pơblih phrâo pro\ng pr^n, ama\ng anu\n hdôm ring bruă, ako\ pơjing tơlơi pơ plông anih 12 lo\n ia ha\ng tơlơi gơnhăm “ 2 ama\ng 1”, phrâo pel e\p tu\ ư pơ plông anih 12, laih anu\n ma\ mơng anun pel e\p mut hrăm đại học, Cao đẳng, pơblih phrâo hdrôm hră hrăm brơi ]ơ đai hrăm anih gưl 1.

8.Pôr pơthâo hăng tal blung pơphun Hrơi “ Kơhnao mbruă hăng tuh pơjing Việt Nam” lơ 18/5.

     Hrơi “Kơhnao mbruă hăng tuh pơjing Việt Nam” dưi pơkă amăng tơlơi Phian kơhnao mbruă hăng tuh pơjing, pơphun rim thun kiang pơpu\ kơ [ing kơhnao kơhnak hăng bruă gơ`u ngă rai pơđi\ tơlơi thâo hluh hăng tơlơi hing ang kơ boh thâo ia rơgơi, pran joa hor pơmin rai ano# phrâo amăng djo\p gưl mơnuih mơnam, biă `u le\ amăng [ing hlak ai VN. Amăng thun, gơnam tam phần mềm tơlơi ngui hơmâo anan “Flappy Bird” mơng Nguyễn Hà Đông pơjing rai, hmư\ hing tar [ar [ơi lon tơnah./.

9.Gah bruă ia jrao Việt Nam găn gao h^ tơlơi pơgep hơtai boh:

            Rơgao 20 thu\n bre] htai boh, tal blung ama\ng thu\n anai. Sang ia jrao 103 ( Học viện quân Y) bre] gio\ng htai boh, boh [leh, glô tơlang lơm sa wơt bre]. Sang ia jrao pro\ng kơnuk kơna Huế pơklep htai boh pơkra ma\ pô tal blung mơnuih duăm ruă [ơi dêh ]ar Việt Nam. Tơlơi dưi anai, lăi pơs^t nai ia jrao Việt nam thâo rơgơi, pok rai jơlan hdră pơjrao pơklaih brơi mơnuih hd^p, hdôm mơnuih duăm ruă kraih ktang./.

10.Ping gah, Kơnuk kơna to# pơtrut tui dơng tơlơi kơdong hăng pơgang ano# [ong kông ngan; pơđi\ tơlơi đu\ tơhmal kho\p.

     Lu mơnuih đa arăng ngă kơđi yoa [ong kông ngan lu, prong biă `u gah ngan drăp, sang mak kơsai. Nguyễn Đức Kiên, Huynh Thị Huyền Như hăng lu mơnuih pơkon arăng phak tơhmal lăp biă. Jơnum min pel e\p gah ping gah djo\p gưl ăt pơ phun pơsi\t glăi hăng phăk hơdôm ping gah, [ing kơnoă pơ prong [u dah [ing pơdơi lơtre\t yoa hơmâo tơlơi sôh ktang. Tơlơi khu\t khăt mơng Ping gah, kơnuk kơna hơmâo bơ djơ\ lăp pioh pah trun tơlơi [ong kông ngan, ba glăi tơlơi đăo gư\t amăng mơnuih [on sang ./.      

            Tơlơi pơhing lăp hơdor [ơi dêh ]ar ta] rơngiao :

      1.  Kơđi ]ar rung rang pơ deh ]ar Ukraina ba truh bruă Crimea mu\t hrom deh ]ar Nga:

      Tơlơi pơblư\ kơđi ]ar, pơblư\ Khoa mir sir deh ]ar Ukraina ơi Viktor Yanukovich lơm blan 2 hăng hdră bruă je\ giam hong ta] rơngiao mơng gong gai phrâo hơmâo ngă [u hơđong kơ hơđong kơ hơdôm [ing je\ giam ngă go\p hăng deh ]ar Nga ]i Ukraina mơnuih [on sang pơ bul ia rơs^ Critmea phun tơ`a lăng yơh mơnuih [on sang amăng blan 3/2014 pơ si\t pơklah yơh mơng Ukraina hăng hrom deh ]ar Nga. Mơng anai phun hơmâo tơlơi đur kiang do# hjan pơ dôm kual lon gah Ngo# Ukraina ngă hơmâo tơlơi pơblah sui lu mơnuih djai yoa [iă biă hă 4300 ]ô hăng ngă giam 1 klak ]ô mơnuih lui raih pư\k sang tơlơi hdip ]i anai.

2.Tơlơi giang mah plah wah Nga hong My hăng ta] rơngiao jai mơng trun tui dơng mơng pơ abih hi\ tơlơi bơkơnam:

     Tơdơi kơ bul plao Crimea mu\t gah ala ]ar Nga, deh ]ar My hăng dôm deh ]ar ta] rơngiao ngă kơđi kơ deh ]ar Nga te\k djơ\ kơ deh ]ar Ukraina, laih anun pơ dưm tơlơi phăk tơ hmal gơ`a\m nao kơ dôm tơlơi gah ia jâo, hyuh hlong, ngan drăp hăng ling tơhan, Kom [ing khoa moa gah Nga hong Ukraina nao rai. Tơlơi bơ wih [ong huă gah deh ]ar Nga bơba] ktang yơh yoa tơlơi phăk anai. Pơala glăi, Nga ăt ba tơbiă tơlơi kom blơi gơnam [ong djơh hăng mơnong, akan hăng dôm gơnam [ong pơkra rai mơng ia tơsao rơmô mơng deh ]ar My hăng Gum hơbit Châu Âu.

3.Bơ rơsoa pô kiă wai bul plao ia rơsi\ Ngo# (Biển đông) hăng ia rơ si\ Hoa Đông ( Biển hoa Đông) ăt do# bơkơtang mơn.                                                  

     Tơlơi [ơi ia rơsi\ Ngo# hơmâo ano# bơblih tơnăp biă hong hơdôm tơlơi ngă rung rang mơng deh ]ar Khe] djơh nao dưm pra khuer pơdo\p [ơi kual ia rơsi\ hơnong `u gah Việt Nam, jai po\k pơhư prong tui dơng anih plah soa ]i Trường Sa pơtrun hăng ngă tui djo\p tơlơi phian, ano# pơkă amăng deh ]ar `u pioh ngă hơdôm bruă [u gal phian ]i anai. Tơlơi ngă anai mơng deh ]ar Khe], ngă ]arkơmar bao djơ\ ktang kti\t. Tơlơi bơrơsoa pô kiă wai ]I kual ia rơsi\ Hoa Đông plah wah Khe] hăng Japan tui anun mơn jai mơng bơkơtang hloh, lơm khe] na nao ba [ato hăng rơdêh por nao pơ kual anai. Ding jum pơtôm hiăp dôm dêh ]ar Asean jơnum ]i Myanmar hơmâo ba tơbia\ tơlơi pôr  hjan kơ brua\ [ơi ia rơs^ Ngo#. Khoa pơ ala mơnuih [on sang My tal blung a mơng đưm truh ra\ anai pơhmư\ sa Nghị Quyết bơdjơ\ nao kơ tơlơi [ơi ia rơs^ Ngo# hăng ia rơs^ Hoa Đông. Sang phăt kơđi ]ar kơmar nga\ gong lan hăng ba phăt kơđi kơ tơlơi dêh ]ar Philipin [om kơ dêh ]ar Khe] kơsing soa ]i ia rơs^ Ngo#.

4.  My hăng Cuba pôr kiang bơ mơ-ăk glăi tơlơi knam tơdơi kơ 53 thun tlôh đưn:

    Lơ 17/12/2014, Khoa mir sir deh ]ar My ơi Barach Obama hăng Khoa mir sir deh ]ar Cuba ơi Castro truh hiăp pôr bơ mơăk glăi yơh tơlơi jiang mah tơdơi kơ 53 thun dua boh deh ]ar bơkơnam hăng kom nao rai amăng djo\p mta bruă. Hơdôm tơlơi to# tui le\ My glăk e\p glăi ]i po\k {irô jưh pơala pơ LaHabana, lui h^ tơlơi lăi deh ]ar gum [ing pirăt, mơ\ My pơdưm kơ deh ]ar Cuba, tơdu h^ tơlơi kom nao rai hăng dôm tơlơi gah ngan drăp, po\k jơlan kơ [ing mdrô deh ]ar My nao bơ wih [ong pơ deh ]ar Cuba./.

          5. Djop djang ]ar kơmar bơngo\t bia\ yua [uh tơlơi hơkru\ kơdong mơng khul kơnuk kơna đa\o Islam (IS) nga\ [ai ]i kual Trung Đông.

     Thun 2014, jar kơmar dong kơdong dơng hong [ing ngă pi-rat phrâo săt [ai tloh noh, pơdjai mơnuih [u tơmrưt tơngan hloh kơ Ankeiđa, anun le\ khul rong pơ anăn mă kơnuk kơna đa\o Islam ( IS). {u djơ\ kơnong sa hơmâo prăk lu ôh, IS do# [u pơdơi lơi hyu iâu mơnuih mut khul gru\p, blah plah soa lon ala arăng mơng Irac truh pơ Syri, pơdjai mơnuih hăng ma\ mơnuih nga\ ano# sông gla\i. Dêh ]ar My hăng dêh ]ar nga\ go\p hơmâo pơphun dôm rơbâo wot blah pơrai, samơ\ truh ra\ anai ano# gir pơrai khul IS aka ba gla\i bôh than hgơt [ơ^.

6.Nua ia jâo ]i lon tơnah trun truh kơ 45%:

Mơng [ơi rơbeh 106 đôlar My sa kơthung lơm blan 6, noa ia jâo ]I lon tơnah trun do# 60 đôlar sa kơthung. Tui tơlơi lăi mơng Keh prak }arkơmar (IMF) bruă nua ia jâo trun đơi amăng giam 5 thun rơgao amra jing ano# to# kơ tơlơi bơ wih [ong ]I lon tơnah. IMF đăo lăng tơlơi bơ wih [ong ]i lon tơnah amra d^ 3,3% amăng thun anai hăng 3,8% amăng thun dơi. Samơ\ IMF ăt pơtan mơn amra hơmâo ano# bơ blih phrâo dao dua mta, ngă tơnăp kơ dôm deh ]ar gơnăng kơ tơlơi s^ ia jâo. Noa ia jâo trun ăt bơ djơ\ truh kơ tơlơi kơđi ]ar [ơi lon tơnah mơn./.

7. {ơ [ia\ kual lon la pơ châu Âu đur kiang do# hjan:

Kơnong dua blan tơdơi kơ hơmâo tơlơi, rơbêh 4 klak ]ô mơnuih [on sang Scotlen ple\ hră amăng tal tơ`a lăng mơnuih [on sang kơ brua\ đur do# hơjan blan 11 thun 2014. Plơi prong Catalonia pơ deh ]ar Tây Ban Nha ăt pơ phun tơ`a lăng mơnuih [on sang tui anun mơn hong hơmao tơlơi dong yua truh 80%. Kha\ [u hơmâo bôh than djơh ano# kiang yua dah hră dong yua gah Scotlen kơnong [ia\ truh 45% đô] hăng tal tơ`a lăng [ơi plơi prong Catalonia arang la\i [u truh kih tah, samơ\ ano# đur kiang hơmâo lon ia hơjan pơdjơ\ nao laih kơ kơđi [ơi rim bôh dêh ]ar, hong tơlơi kơ dun h^ mơn lu hloh mơng gong gai gơnong glông. Prong hloh kơ ano#$ kiang anai le\ ăt pơhu\i mơtam mơn kơ tơlơi rơnuk rơnang pơdrong asah hrom ]i kual.

8.  Dêh ]ar Khe] ăt ktưn dơng tơlơi kơdong glăi [ong kông ngan:

            Jơlan hdră pơgăn phung khua mua hưp ham mơng dêh ]ar Khe] găn gao   thu\n tal 3 laih. Ju\ yăp abih ba\ng brơi ta [uh, dêh ]ar khe] hơmâo ma\ rơbeh 50 ]ô khua mua pơ pro\ng, laih anu\n hơdôm rơbâo ]ô khua anet. Ama\ng anu\n brơi tơbia\ mơng Ping gah djơh ha\ng ơi Chu Vĩnh Khang, khua ding kơna Ding jum kơđi ]ar, ping gah Cộng sản dêh ]ar Khe]; Ơi Từ Tài Hậu, kơ iăng khua ping gah tơhan hđăp knuk kna dêh ]ar Khe]./.

9. Gơnong brua\ rơdêh por hăng ia rơs^ ]I lon tơnah hơmâo lu tơlơi sat truh dưi lăng tơlơi truh sat hloh:

Tơlơi rơngia\ [u thâo yua h’gơt rơdêh por Boieng hơmâo mrô MH 370 pơgiang 239 ]ô toai mơng rơdêh por Malaysia; rơdêh por dja\ mrô MH 17 gah rơdêh ]ar Malaysia arang pơnah le# trun ]I kual Ngo# dêh ]arr Ukraina ngă 298 ]ô mơnuih djai; 47 ]ô djai amăng rơdêh por gah gơnong brua\ rơdêh por Algeria pơgiang 110 ]ô mơnuih gla\k por mơng plơi prong jưh jom Quagadougou mơng Burkina Paso nao pơ plơi prong Algie, mơ\ le# trun h^; rơdêh por mơng gơnong brua\ Air Asia pơgiang 162 ]ô toai hơmâo tơlơi truh lơm hơdôm hrơi tu] rơnu] thun 2014; tơlơi kơdra\m rơk^ Sewol ngă 298 ]ô djai hăng rơngia\ ]I dêh ]ar Hàn Quốc, amăng anun lu `u le\ [ing ]ơđai …. Dưi lăng hơdôm tơlơi truh sat rua\ pran jua bia\ má\ mơng gơnong brua\ rơdêh por hăng gơnong brua\ ia rơs^ [ơi lon tơnah./.

10. Tơlơi klin dar kơman Ebola hơđuh đ^ mơng hlâo aka hơmâo ôh rơnuk anai:       

            Pơ phu\n hơđuh đ^ [ơi sa dua boh lo\n ia Tây Phi, kơman Ebola hu^ rơhyưt bia\ ma\, laih anu\n tưp hyu [ơi lu boh lo\n ia pơ\ ko\n. Tui ha\ng ju\ yăp mơng sang ia jrao ]ar kmar pôr pơthâo, mrô mơnuih pơ [a\i kơman Ebola rơgao h^ mrô pơkă 18.000 ]ô, ama\ng anu\n hơmâo giăm 7.000 ]ô mơnyuih djai laih. sang ia jrao ]ar kmar  lăi lơ 8/8 hơmâo pơtru\n tơlơi je] [ơi ro\ng lo\n tơnah djơh ha\ng tơlơi duăm ruă hu^ rơhyưt anai. Rơngiao pơkra lông lăng jrao vacine, jing ia jrao pơjrao, mơnuih mơnam ]ar kmar pơtu\m tơlơi kơtang pơjrao suiah h^ mnuih duăm mơng kơman anai./.

                                                        R]om H'Ly-Rơluch Xuân pô pơblang hăng pôr