VOV4.Jarai- Hlâo adih le\  hlak ai ksung nao pơ\ ană\p, ama\ng rơnuk pơblah ngă đưm, ră anai glăi hd^p mơda pơ\ plơi pla ala [ôn, hơmâo khul hlăk ai ksung nao pơ\ ană\ đưm adih [ơi tơring ]ar Daklak, ăt do\ pơdah rai pran jua hur har mơn, ama\ng bruă mă lu mơnuih mơnam tui hăng jơlan hdră “ Hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p hlâo, thun tha le\ hd^p gru hiam”.

    Thun anai 73 thun laih, samơ\ ơi  Nguyễn Hữu Mại, să Ea Bhôk, tơring glông }ư\ Kuin, tơring ]ar Daklak hur har triăng mă bruă, pđ^ kyar tơlơi bơwih [o\ng huă sang ano\, gum gôp pran jua pô brơi mơnuih mơnam plơi pla. Hlâo adih le\ ngă hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p, ama\ng rơnuk pơblah ayăt Mi đưm, ơi Mại [u thâo wơr b^t ôh thun blan gleh glar, tơnăp tap, ama\ng tơlơi pơblah ngă ktang kt^t, [ơi jơlan  ruk đ^ boh [ôm, dơr glăi lon, pioh ngă hluh jơlan nao rai. Rơkơi bơnai ơi yă [u hu^ ôh tơlơi gleh glar, tơnăp tap, mă bruă djo\p mơta, dơng nao ma\ bruă ]oh lon apah prăk ara\ng, hyu du` djah, pơsơi pơsă, pơkrem tui [ơ [rư\, blơi lon pla kơ phê, pla hro\m hăng pơdai ktor [ia\ hrơi blan, mă djuai pla [ia\ blan, rông djuai pla sui thun blan. Lu thun gir a` mă bruă, truh ră anai sang ano\ ơi hơmâo laih 1,5 ha lon pla tiu, bluh ayuh đ^ hiam mơtah, pơhrui glăi prăk kak kơ sang ano\ rơbeh 700 klăk prăk/ lơm kơ sa thun. Ana\ ba\ leng hơmâo sang ano\, pơdo\ rơkơi bơnai soh sel. Thun tha rơma, pran htai [u ai hơ buai kah hăng hlâo adih tah, rơkơi bơnai ơi Mại, ngă tui pran jua hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p, hăng pran jua hur har, hăng bruă ngă hro\m lu mnuih mơnam [ơi plơi pla, gum gôp keh prăk, gum djru ba gơyut gơyâo do\ tơnăp tap, ]an prăk pơđ^ kyar tơlơi bơwih [o\ng huă, Ơi Nguyễn Hữu Mại lăi tui anai: “ Ră anai tơlơi bơwih [o\ng sang ano\ đ^ go\ mo# laih, kâo gleng nao bruă mă mơnuih mơnam, pơ]ruh gôp keh prăk brơi mơnuih mơnam, hmư\ tui jơlan hdră iâu pơthưr mơng [irô wai lăng djo\p djuai ania, laih anun ping gah brơi rai. Kah ha\ng gah khul grup tơhan hđăp iâu pơthưr, pơ]ruh hre\ tiu pla, brơi ayong adơi, gơyut gơyâo ama\ng khul djuai tiu pla, khul grup rai pơ\ sang kâo, mă hre\ tiu ba glăi pla”.

    Ơi Trần Xuân Bình, khua g^t gai khul hlăk ksung nao pơ\ anăp hđăp, să Hòa Khánh, plơi prong Buôn Ma Thuột, ăt hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p hđăp mơn, mă bruă pok jơlan nao pơblah ayăt Mi đưm adih, dơng mơng thun 1965, laih anun mut ngă ling tơhan hkru\, nao pơblah ngă ayăt roh [ơi kual }ư\ Siăng, pơ\ kual kơdưr, nao mă bruă jar kmar [ơi dêh ]ar Kur. Wơt glăi tơlơi hd^p mơda hrim hrơi, ơi Trần Xuân Bình, ruah lon [ơi tơring ]ar Daklak jing plơi pla tal 2 kơ pô `u. Hlăk apăn bruă nga\ khua g^t gai khul hlăk ai ksung nao pơ\ anăp să Hòa Khánh, hrim tal 2 wơt, lơm sa wơt hrơi tơjuh, ơi Bình nao mă bruă [ơi [irô, kiăng hduah sem, pơmin ksem lăng hdôm jơlan hdră brơi khul hlăk ai hlăk ai ksung nao pơ\ ană\p. Hrơi mông do\ glăi, ơi nao ]ua\ ngui hrim sang ano\, kiăng thâo tơlơi hd^p mơda gơyut gơyâo, lăi pơthâo brơi hơdôm jơlan hdră phrâo mơng kơnuk kơna ta, kiăng thâo ha\ng ngă tui. Gơnang mơng anun yơh, bruă mă khul hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p hđăp să Hòa Khánh jai hrơi jai pơđ^ kyar. Dơng mơng hrơi ako\ pơdơng truh ră anai, khul anai hơmâo man pơdơng brơi 3 boh sang do\ tơlơi khăp pap, ha\ng rơnôh prăk 300 klăk prăk, brơi 3 ]ô gơyut gơyâo sang ano\ tơnăp tap, hơmâo djru brơi 59 ]ô gơyut gơyâo hơmâo prăk blan, hơdôm bruă nga\ mơng khul, hơmâo ngă tui hiam klă bia\ mă. Dơng mơng thun 2012 truh ră anai, keh prăk djru tơlơi khăp pap gơyut gơyâo [ơi să anai, yua kơ ơi ako\ pơdơng rai, pơ]ruh gôp prăk kak, pioh djru ba gơyut gơyâo hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p hđăp, sang ano\ tơnăp tap, kiăng găn gao h^ tơlơi tơnăp tap, găn gao h^ tơlơi rin rơpa, oa mơhao. Yă Nguyễn Thị Thanh Hồng, khua g^t gai [irô khul hlăk ai ksung nao pơ\ anăp hđăo plơi prong Buôn Ma Thuột lăi tui anai: “Dơng mơng hrơi ako\ pơdơng khul, `u ngă khua g^t gai truh ră anai. Dưi lăi `u ;e\ mơnuih hơmâo pran jua hur har, mă bruă hơmâo gơgrong ba djơh ha\ng gơyut gơyâo, djơh ha\ng khul grup, hdôm jơlan hdră prăk blan mơng kơnuk kơna, thâo hluh hdôm tơlơi pơka\ pơkôl mơng Ping gah, kơnuk kơna djơh ha\ng khul hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p hđăp, dơng mơng anun yơh pơtum glăi hdôm khul hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p hđăp, djru hro\m  hăng hdôm [irô mă bruă kơnuk kơna, pơsir brơi jơlan hdră gum djru mơng kơnuk kơna brơi hdôm hlăk ai ksung nao pơ\ ană\ hđăp anai”.

    {u djơ\ hjan pran jua hur har ama\ng bruă mă  mơnuih mơnam đô] ôh, ơi Bing hd^p gru hiam, ba hlâo ama\ng tơlơi bơwih [o\ng huă. {ơi 1 ektar lôn sang ano\, rơngiao pla kơ phe ha\ng 300 phun tiu, ơi pla hro\m phun boh Na, boh [ơr, rông mơnu\ tlaih ama\ng đang. Sa thun trư abih băng prăk tuh pơ alin, ơi hơmâo kmlai rơbeh 100 klăk prăk.

Hăng tơlơi mă bruă hur har, ơi Trần Xuân Bình, ara\ng dưi pơ pu\ đ^ `u pri bơni yôm, kah hăng: Pơ pu\ đ^ anăn khua g^t gai mă brua\ thâo rơgơi, dưi hơmâo khua mir sir dêh ]ar ta, pơ pu\ brơi mi đai pơblah ngă mrô 2,  pri mi đai  drưh kơ ang mrô 3, laih anun hơmâo lu hră bơni mơng khul grup pơ pu\ s^t `u. Ră ruai glăi tơlơi găn gao thâo thăi mơng pô `u, ơi Trần Xuân Bình lăi tui anai: “ Blung hlâo kho\m gir a`, [u dưi nga\ je] rơme] ôh, mă bruă hdơ\ pă kjăp tui hdơ\ anun mơn. Dua dơng le\ ana\m hơmâo pran jua htah htai ôh. Ama\ng tơlơi hd^p mda mă bruă, bơwih [o\ng huă, kâo anai ăt răm [a\m bia\ mă mơn lah, kah ha\ng pla kơ phê, nua `u trun đơi, do\ glăi 4000 prăk/k^, kâo ăt gir a` mơn, ăt do\ mă bruă wai la\ng phun kơ phê. Laih anun pơkra glăi [ơ [rư\, truh nua `u hơđong glăi, sang ano\ hd^p mda plai plăi mơn. Dua dơng le\, ama\ng tơlơi hd^p mơda triăng mă bruă, gir a`, kho\m thâo pơkrem kdem, thâo djru nao rai. Sang ano\, ana\ bơnai thâo gum gôp sa pran sa jua, hur har mă bruă ama\ng plơi pla, laih anun nga\ gru hlâo tơlơi mă bruă, pioh ako\ pơdơng tơlơi bơwih [o\nng huă ama\ng sang ano\”.

    Găn gao hơdôm thun pơblah ngă ktang kt^t, khul hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p hđăp thun đưm adih, dưi hmâo kâo pơhra\m ama\ng tơlơi pơmin kh^n htai, [u hu^ ôh tơlơi gleh glăn tơnăp tap. Ră anai lon ia rơnuk rơnua, wơt dah pran htai [u ai hơ buai tah, samơ\ pran jua khul hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p ăt do\ hur har, gum gôp brơi plơi pla ala [ôn. Gơ`u le\ gru mơnuih bơnga] ama\ng tơlơi hd^p mda “ Hlăk ai le\ ksung nao pơ\ ana\p, thun tha rơma hd^p gru hiam”.

Rơluch Xuân: Pô ]ih ha\ng pôr