VOV4.Jarai  - Ơi ia jrao Đào Thị Hảo, Kơiăng Khoa Anom pơjrao tơlơi ruă, gah Anom pơgang, pơgăn HIV/AIDS tring ]ar Dak Lak brơi thâo: mă bruă [ơi anai lu thun, [uh lu m’nuih ruă rai pơjrao lom tơlơi ruă kraih laih, anun le\ rơ-wang ruă rơnu\] mơng tơlơi ruă AIDS; samơ\ tơdơi kơ h’dôm hrơi pơjrao, m’nuih ruă ngă tui djơ\ h’dôm tơlơi ]râo ba mơng ơi ia jrao thơ, tơlơi ruă amra plai [ia\ mơn. Kah hăng amai Nguyễn Thị H, [ơi [ôn prong Buôn Ma Thuột le\ sa bơhmu tu `u. Ơi ia jrao Đào Thị Hảo ruai glăi: “~u djơ\ HIV truh tal rơnu\\] tơlơi ruă laih hăng brơi [uh  `u glăk bơbrah klăn, đa le\ [le\ ia rơnah [ơi anih bơbrah klăn. Dua le\ pran `u tơdu, [o\ng huă [u jơman ôh, `u glưh pran joa biă, tơlơi ruă HIV ara\ng iâu hrom le\ tơlơi ruă ngă tơdu pran joa [ơ [rư\. Samơ\ ră anai ^h [uh laih anun, `u soaih pral [ia\ laih, [u pơmin hnai dih dơng tah, [ơ [ia\ le\ yoa kơ `u hmâo djo\p jrao, hrom hăng tơlơi ngă tui bruă pơjrao klă dơng. ~u glăi pơ\ plơi pla `u laih samơ\ amai `u juăt rai pơ\ anai mă jrao pơjrao na nao mơn”.

            Amai Nguyễn Thị H pơ phun pơjrao mơng blan 4/2012, truh ră anai, tơlơi soaih pral `u dưi pơplih [ia\ laih, pran k’do\ng glăi k’man ăt đ^ tui mơn, rơmong đ^ mơng 50 truh 60 kg. Tơlơi soaih pral ta#u anun pran joa `u ăt mơak hloh kơ hlâo mơn, `u rông un ania, riă tơpai, rông mơnu\ mă prăk kơ ană bă hrăm hră. H’dor glăi h’dôm hrơi blung a phrâo thâo pô hmâo tơlơi ruă yoa kơ tư\p mơng ung `u, amai H lăi tui anai: “Sa le\ hu^ [ing ara\ng lăng, abih bang djo\p m’ta tơlơi leng kơ [uh hu^ sôh, [u mơak pran joa ôh, djơ\ ano# `u kâo [u kiăng do# h’d^p dơng tah. Samơ\ pơmin kâo do# hmâo ană đah kơmơi dơng, anun ba ană nao pel e\p lăng, [uh ană pô [u hmâo tơlơi ruă, kâo pơmin ta khom do# h’d^p yoa kơ ană bă. Sang ano# ăt bơvih brơi mơn kơ pô djo\p m’ta. Kâo dưi hmâo ara\ng lăng ba lu hloh. Ră anai kâo [u pơmin hnai dih dơng tah. Ră anai kâo khom h’d^p brơi klă, kiăng djơ\ hăng tơlơi kiăng khăp mơng sang ano#, tơlơi bơvih brơi kơ ană pô jing m’nuih”.

            H’dôm m’nuih ruă djơ\ HIV/AIDS pơjrao ba glăi bôh tơhnal klă [u [ia\ ôh [ơi tring ]ar Dak Lak anai. Tui hăng ơi ia jrao Đào Thị Hảo, Kơiăng Khoa anom pơjrao tơlơi ruă, gah Anom pơgang, pơgăn HIV/AIDS tring ]ar Dak Lak le\, tơlơi m’nuih ruă ngă tui bruă pơjrao amra dưi ngă h’dư\ mơn k’man k’do\ng glăi ia jrao, amra soaih pral hloh: “Tơlơi kiăng hloh hăng m’nuih ruă s^t yơh khom ngă tui tơlơi pơjrao. Pô ruă khom mơ`um djơ\ ia jrao, djơ\ mrô ia jrao, laih anun nao pel e\p djơ\ hrơi pơkă, ngă tui h’dôm tơlơi pơđar mơng ơi ia jrao amăng bruă pel e\p drah, laih anun răk rem drơi jan, kah hăng [o\ng mơ`um, pơhra\m drơi jan, pran joa jing yôm phăn biă. Lăi hrom hmâo lu bôh than, samơ\ ră anai kâo pơmin ta djru gum kơ gơ`u le\ ngă hiưm h’pă kiăng plai [ia\ tơlơi ara\ng dơneh đuăi. Djo\p m’nuih djru ba  [ing gơ`u thơ, s^t `u amra ngă brơi gơ`u klă hloh”.

            Tring ]ar Dak Lak ră anai hmâo 3 bôh anih anom pioh kơ m’nuih djơ\ HIV/AIDS, anun le\ Sang ia jrao prong tring ]ar, Sang ia jrao prong [ôn prong Buôn Ma Thuột hăng Anom pơgang, pơgăn HIV/AIDS tring ]ar, abih bang mrô m’nuih ruă glăk pơjrao le\ 387 ]ô m’nuih. M’nuih ruă dưi pel e\p tơlơi soaih pral, pha brơi ia jrao mơ`um hrim hrơi hăng pel e\p drah hrim blan [u rơngiă prăk [ơi h’dôm anih anom pơjrao anai. H’dôm thun rơgao, gơnong bruă ia jrao tring ]ar Dak Lak ăt gleng nao yôm mơn bruă hyu lăi pơthâo, lăi pơhing [ơi h’dôm bôh bro#, tivi kiăng m’nuih djơ\ kơman HIV/AIDS nao pơjrao [ơi h’dôm anih anom hmâo lăi laih anun. Thạc sĩ, ơi ia jrao Nguyễn Đình Tuấn, Kơiăng Khoa Anom pơgang, pơgăn HIV/AIDS tring ]ar Dak Lak brơi thâo: “Lu thun hăng anai bruă hyu lăi pơthâo dưi gleng nao lu biă, abih bang kah hăng hmâo sôh đo#] [ơi bro#, tivi kơ bruă bơvih boang glăk po\k pơhai [ơi tring ]ar, kiăng m’nuih [ôn sang thâo, gơ`u nao mă. Amăng pă thun tô# tui tlôn, mơng thun 2011 truh ră anai, mrô m’nuih djơ\ HIV phrâo thâo krăn hrim thun hro\ trun laih, mrô m’nuih ruă pơplih jing AIDS hăng djai yoa kơ tơlơi ruă anai ăt hro\ trun mơn. Tơlơi anun lăi đ^ [ơ [ia\ bruă bơvih brơi, djru gum, pơjrao tơlơi ruă kơ m’nuih djơ\ HIV mơng tring ]ar glăk hmâo gru nam klă biă”.

            Thun 2011, tring ]ar Dak Lak phrâo e\p [uh hmâo 164 ]ô m’nuih djơ\ HIV, 95 ]ô m’nuih h’dai jing AIDS laih hăng 24 ]ô m’nuih djai, truh thun 2014 le\ mrô m’nuih phrâo e\p [uh hmâo tơlơi ruă anun hro\ trun ha mơkrah, mrô m’nuih h’dai jing AIDS hro\ trun 30% hăng mrô m’nuih djai hro\ trun giam truh 70%. Bôh tơhnal anai brơi [uh tơlơi gir run mơng gơnong bruă ia jrao amăng tơlơi pơjrao m’nuih djơ\ HIV/AIDS hăng pran joa kiăng h’d^p klă mơng drơi pô [ing djơ\ HIV. Tơlơi ]i kiăng dơng le\, tơlơi gum tơngan hrom mơng djo\p m’nuih m’nam, anăm dơneh đuăi, kah pha ôh hăng [ing djơ\ HIV/AIDS pioh gơ`u dưi mu\t hrom, h’d^p klă hiam, hmâo bôh tu\ yoa./.

                                                                      Siu H'Prăk : Pô ]ih hăng Pôr