VOV4.Jarai - Juăt `u bruă pruih kơ phê tal 2 kơ phun kơ phê giong mơng ako# blan 3 laih. Khă hnun hai, hăng tơlơi pơplih hyuh hyiang pơ-iă phang thun 2014-2015, ră anai, m’nuih ngă đang hmua [ơi tơring ]ar Gialai ăt glăk dir wir hyu doah e\p ia pioh pruih kơ phun kơ phê mơn. {ơi tơring glông Ia Grai, tơring glông pla lu kơ phê amăng tơring ]ar Gialai, phang kho#t prong biă.

            Rơbêh kơ 20 thun ngă đang kơ phê, akă [u hmâo thun h’pă ơi Phan Thanh Hải, [ơi gru\p mrô 2, tơring kual Ia Kha, tơring glông Ia Grai, [uh ia ]roh hnoh Ia Châm giam đang kơ phê sang ano# `u thu ia kăh hăng thun anai. Phrâo ako# tal pruih lo\k 2, ia thu tơl atur ia laih. Măi [o#p ia khom mă yoa kho\ng kho\t, anun sang ano# khom pơkiăo nao m’nuih do# găk pơ\ đang rơbêh kơ ha mơkrah blan, do# tơgoan ia đ^ le\, [o#p mă, samơ\ kơnong kơ djo\p brơi kơ phê huăi djai đu]. Ơi Phan Thanh Hải lăi: “Dơng mơng anai trun pơ\ tơkai ia [u hmâo ia pruih ôh. Pơ phun pruih tal 2 le\ [u djo\p ia pruih dơng tah. K’[ah ia le\ khom pruih mă [ơi phun `u đu]. Ia [u djo\p, ta kơnong kơ pruih mă ha mơkrah mông le\ pơdjai măi. H’dôm thun djo\p ia, kơnong kơ kiăng pruih mă 5 hrơi giong yơh, thun anai khom pruih truh kơ 16 hrơi m’tam. Pruih ha mơkrah k’thung ia prong, [u djơ\ bă k’thung kah hăng h’dôm thun hlâo dih ôh. Anun le\ pruih kho\ng kho\t ]u-ôm djo\p kơ phun kơ phê h’d^p”.

            Yoa ]roh ia Ia Châm thu, gir run klơi dơnoa ia amăng hlung ]roh ia [u jing, ayong Lê Bá Thảo [ơi gru\p mrô 9, tơring kual Ia Kha, tơring glông Ia Grai khom dui đing ia glông 1 rơbâo 500 me\t, mă yoa tơdăng măi [o#p ia mơng ara\ng, kiăng [o#p ia mơng dơnao ia drai apui lơtr^k Ia Kha pơtlaih brơi kơ đang kơ phê mơng pô. Prăk mă yoa pruih kơ phê yoa anun mơ\, đ^ tui lu biă. Ayong Lê Bá Thảo lăi tui anai: “Tơdah tuh pơplai dui đing ia pơđôh mơng ]roh ia gah kơdih rai pơ\ anai, rơngiă mơng 70 truh kơ 80 klăk prăk, wo\t glông hre\ apui, hăng đing ia. Ră anai kâo khom hyu doah mă yoa tơdăng đing ia hăng măi [o#p ia mơng ara\ng, pioh pơđoh ia trun [ơi ]roh ia, yoa măi pô pơđôh đ^ mơng ]roh ia dong. Mơng ]roh ia rai truh pơ\ anai yoa truh kơ 30 [e\ đing ia, lom sa đing glông 50 me\t. Sui hăng anai, akă hmâo ôh phang kho#t tui anai. Kâo mă ia gah k’dih, anun prăk mă yoa lu hloh 2 wo\t. Tơdah hmâo ia, kơnong kơ kiăng pruih mơng 3 truh kơ 5 hrơi đu], samơ\ ră anai pruih truh kơ 10 hrơi ăt akă [u giong mơn”.

            Tui hăng mrô mơng gơnong bruă đang hmua, ră anai akă truh hrơi phang kho#t prong hloh mơn, samơ\ đơ đam tơring ]ar Gialai hmâo laih 1.085 e\ktar phun pla k’[ah ia, rơnoh phang kho#t dưi pơs^t prong hloh h’dôm thun hlâo dih. Tui hăng ơi Văn Phú Bộ, Khoa anom bruă đang hmua, Gơnong bruă đang hmua hăng pơđ^ kyar [ôn lan tơring ]ar Gialai, tơdah amăng 10 hrơi dơng adai [u hmâo h’jan, tơring ]ar amra lăi pơthâo s^t k’[ah ia yoa phang kho#t prong. {ơi anăp, kiăng plai [ia\ răm rai, rơngiao kơ bruă pơđôh pơkrem mơng h’dôm ring bruă dơnao, hnoh ia, h’dôm plơi pla khom gơgrong mă pô pơsir tơlơi anai, djơ\ hăng bôh n^k mơng pô: “Gơnong bruă đang hmua git gai laih h’dôm jơlan gah kah hăng: Kuăi hue\t kueng hnoh, pruih ia pơkrem, pơđôh hyu djơ\ rơ-oa… H’dôm kual h’pă klơi ia bơmun le\, pơjing bruă mă yoa lom kiăng. Wo\t hăng phun pơdai hăng phun kơ phê, roah mă phun h’pă kiăng djru pơsir brơi kơ phun pla hlâo ăt jing tơlơi pơđôh ia mơn. H’dôm bôh să, plơi pla, tui hloai kơ tơlơi dưi mơng pô mơ\, mă yoa khom djơ\ rơ-oa”.

            {ơi Daklak, tơlơi k’[ah ia ăt glăk ngă dleh tơnap mơn. Kual lon pla k’[ah ia [ơi tơring ]ar glăk lu tui ta` biă, yap him lăng răm rai hmâo mơn rơbêh kơ 765 klai prăk. Lơ 24/3, Jơnum min m’nuih [ôn sang tơring ]ar Daklak pơ phun laih bruă jơnum je\\] pioh git gai bruă pơgang, pơgăn k’[ah ia. Pô hyu mă tơlơi pơhing phrâo Go\ng phun joa pơhiăp dêh ]ar Việt Nam do# mă bruă [ơi }ư\ Siăng hmâo tơlơi ]ih lăi nao tơlơi anai.

            Tui hăng tơlơi lăi pơthâo glăi mơng Gơnong bruă đang hmua, đ^ kyar [ôn lan tơring ]ar Daklak, yap truh hrơi anai, rơbêh kơ 24 rơbâo e\ktar phun pla [ơi anai k’[ah ia, amăng anun hmua pơdai rơngiă đu] giam truh 800 e\ktar. Giam truh 20 rơbâo e\ktar đang kơ phê amra hro\ trun bôh prong yoa k’[ah ia. Yap him lăng abih bang răm rai hmâo mơn rơbêh kơ 765 klai prăk. H’dôm anih anom k’[ah ia prong hloh le\, Krông Năng, Ea Kar, Krông Ana, Ea Hleo hăng Krông {uk.

            Ră anai, [ơi tơring ]ar Daklak kơnong kơ do# h’dôm ring bruă dơnao hnoh ia glăk hro\ trun ta` biă. Lu ia krông, ]roh hnoh, kah hăng ia Krông Năng, ia Krông Pa], ia Ea Tul, ia Ea Hleo thu abih laih. Pơkă lăng hlâo phang kho#t [ơi tơring ]ar amra do# sui truh sa blan dơng, kual lon k’[ah ia amra do# lu tui. Hrom hăng h’dôm bôh than yoa kơ hyuh hyiang, bruă mă yoa [u djơ\ rơ-oa mơng m’nuih [ôn sang lom [o#p pruih kơ phun kơ phê, ăt dưi lăng le\ bôh than ngă kơ tơlơi k’[ah ia amăng đơ đam tơring ]ar pơ phun dleh tơnap. Ơi Lê Gia Dậu, Khoa Sang bruă bơvih [o\ng m’nuih [ôn sang wai lăng ring bruă dơnao, hnoh ia Daklak, brơi thâo: “Dơnao ia ăt bă ia mơn, ăt pơhlôm brơi mơn ia yoa kơ đang hmua kah hăng h’dôm thun hlâo dih, samơ\ yoa kơ pơmin hu^ k’[ah ia anun pơjing rai bruă le\, [o#p mă ia lu rơgao hơnong đơi, tu\] rơnu\] `u ta pô ngă k’[ah ia kơ ta pô. Abih bang h’dôm ring bruă mơ\ pruih kơ phun kơ phê, m’nuih [ôn sang rong [o#p mă ia pruih mơng dơnai ia, gah phun `u le\ tui anun, djơ\ `u hă, [o#p 10 mông, anai pung kơ [o#p mơng 15 – 20 mông bơhmu tu `u, tui anun lah”.

            Tui hăng ơi Đinh Văn Khiết, Kơiăng Khoa Jơnum min m’nuih [ôn sang tơring ]ar Daklak, khă pơkă lăng hlâo djơ\, hăng git gai kho\p mơng ako# bơyan phang mơng tơring ]ar akă klă, lom kual lon tơju\ pla rơgao kơ]a\o bruă pơkă, lu dơnao ia [u djo\p pioh ko\ng lui ia… Bruă kiăng je\] ră anai, hrom hăng h’dôm bruă [o#p pơđôh hyu ia, mă yoa bôh thâo phrâo h’dôm ring bruă hnoh ia, h’dôm gơnong bruă [ơi h’dôm anih anom khom hyu lăi pơthâo, kiăng m’nuih [ôn sang mă yoa ia djơ\ rơ-oa. H’dôm tơring glông amăng tơring ]ar khom gơgrong hlâo mă yoa djo\p bruă ]i kiăng pơgăn k’[ah ia, [u do# tơgoan kơ prăk kak djru mơng dêh ]ar, hrom hăng anun gơgrong hlâo thâo k’jăp tơlơi, hmao djru braih huă, [u pioh m’nuih [ôn sang rơmon rơpa. Ơi Đinh Văn Khiết, lăi: “Ră anai hrim tơring glông, hrim să, hrim anom bơvih [o\ng, hrim ]ô m’nuih [ôn sang [ing ta khom pơ phun hrom, hăng git gai k’jăp, run pran hăng ngă tui kho\p. H’dôm plơi pla pel e\p glăi, thâo k’jăp kual đang hmua răm rai, rơnoh răm rai, hloai tui anun hmâo h’dră djru djơ\; ju\ yap pơblang hrim m’ta phun pla, blung hlâo le\ gleng nao kơ ia yoa amăng sang ano#, kơ ană m’nuih, hlô rông, kơ phun pla sui thun, laih anun kah mơng truh phun pla pơkon. Phun pla [ia\ hrơi le\ hmâo rơnoh đu], bơ\ pioh phun kơ phê djai thơ răm rai prong biă, rơngiă pưh tơngan kông ngăn m’nuih [ôn sang”.

                                              Siu H' Prăk: Pô ]ih hăng Pôr