VOV4.Jarai - {rô djơ\ hrơi hơdor glăi hơtal 40 thun blah dưi  h^ pơklaih rơngai {uôn Ma Thuôt, tơring ]ar Daklak, pok phun brơi anih kơsung blah  ba truh tơlơi kơ tơlơi blah rơngai amăng  bơyan phang bơnga thun 1975, pơklaih rơngai đơr hơr kual dơnung d/c ta, pơlir lo\n ia truh kih jing sa, [ơi tring ]ar Daklak hơmâo pơphun jơnum  pơpu\ bơni kơ mơnuih hơmâo ngă lu bruă hiam kơ ană plơi, mơnuih arăng đăo gưt amăng plơi pla djuai ania [iă laih anun [ing khua mua pô pơtô djop tơlơi đăo ba gru hlâo amăng kual }ư\ siăng.  Anai ta dưi lăng kah hăng “Hơdôm phun kyâo sui thun kjăp” amăng plơi pla kual }ư\ siăng, hơdôm [ing  tom djru laih anun glăk djru dong amăng bruă gum pơgop djuai ania hăng lu bruă mă sit nik, pơtrut tui bruă ngă khăp kơ lo\n ia, tơlơi gơ grong hăng ană plơi pla, ba tơlơi hơdip mơda ană plơi  dưi tơtlaih mơng  ano\ [un rin, pơluk mơgu, djă bo\ng kjăp tơlơi  rơnuk rơnua kơđi ]ar laih anun pơđ^ kyar hơđong kjăp amăng kual }ư\ siăng. {rô djơ\ hơtal anai pô mă tơlơi pơhing phrâo Gong phun jua pơhiăp Việt Nam hơmâo bưp laih [ing mơnuih hing ang, arăng đăo kơnang, [ing khua ơi khôp, pô pơtô djop tơlơi đăo  mơnuih ba gru hlâo amăng bruă mơnoă, hmư\ lăng tơlơi gơ`u  pơtô lăi amăng tơlơi hơdip mơda.

            Nao ]uă [ôn prong {uôn Ma Thuột, tha  plơi A Blong do\ pơ să giăm goai d/c Mang  Mrai, tring glông Sa Thầy,  `u amlek lăng đ^, yap sang  dlông, prong hơdôm tal [ơi Ka phuôr tong krah [ôn prong {uôn Ma Thuôt. ~u lăi, {uôn Ma Thuôt pơđ^ kyar hmar biă mă, djop mơta lăng pha ra soh, hling hlang biă. Mơnuih [ôn sang djuai ania Rơmâm `u, sa amăng hơdôm djuai ania aset hloh amăng dêh ]ar Việt Nam, ră anai do\ glăi 110 boh bơbung sang đu], hơmâo 412 ]ô mơnuih do\ [ơi plơi pla giăm goai d/c ]i să Mang Mrai, tơring glông Sa Thầy, tơring ]ar Kon Tum, ră anai kah mơng hrăm, thâo  ba yua rơdêh kai ngă hmua pioh kai ]oar. Bơ [ôn prong {uôn Ma Thuột bơnga] bang kơ apui lơtrik, rơdêh nao rai tơket tơkeng, sang pơ prong dlông, lu tal, lăng đ^ [iă ]i hrah đang, hiam hloh kơ lăng amăng tivi mơtam.

            Amăng tơlơi pơmin ơi A Blong le\, {uôn Ma Thuôt hơdôm thun phrâo pơklaih rơngai ăt [un rin, [ôn prong anet đu] kah hăng lu anih anom pơko\n mơn. Lo\m anun, `u yơh  sa ]ô mơnuih djuai ania Rơmâm hơmâo nao hrăm  hră pơ {uôn Ma Thuôt, giong anun glăi ngă nai pơtô amăng plơi, plơi Le.  Ră anai, djuai ania Rơmâm lu mơnuih dưi hrăm hră soh, hơmâo laih 7 ]ô  hrăm truh gưl [rô, ngă nai pơtô hrăm hră. Yua hơmâo tơlơi djru mơng Kơnuk kơna, plơi pla gơ`u huăi ư\ rơpa dong tah, ăt hơmâo apui lơtrik laih mơn. Kual ataih giăm goai d/c mơ\ pơplih lu biă mă, samơ\ ăt [u hơnoaih lơi do\ kơtoă [uh {uôn Ma Thuôt pơplih hmar đơi tui anun. Tha plơi ơi A Blong lăi, laih hơtal nao ]uă lăng anai,  amra glăi pơtô lăi ană plơi pla hrăm hră lu hloh,  kual ataih tơnap tap jai kraih khom hrăm, hrăm mơng anet hnun kah mơng ta` pơđ^ kyar, `u lăi:

            Hơmâo Ping gah, kơnuk kơna djru anun ră anai thâo sai pơdai hmua ia, thâo pla phun kyâo boh troh rơnoh yom s^ mơdrô, tơlơi hơdip mơda ană plơi pla hơđong laih. Hơge\t ta dưi ngă bruă hla tui arăng  le\, khom hrăm tui,  kah hăng tơlơi bơvih [ong huă pla phun kyâo pơtâo boh troh pioh s^ mơdrô, laih anun hơtuk riă tơnă hơbai khom tơsă kiăng pơdjai ma] kman hnun kah [ong huă rơgoh. Pơtô lăi ană plơi pla do\ dong [ong huă rơguăt,  bruă soh glăi hmư\ hiăp tha plơi pơsir pơtô ba.

            {ơi anăp kơ tơlơi kơdrưh kơ-ang hiam ro# {uôn Ma Thuôt laih anun tơlơi pơplih phrâo `u hrom hăng tơlơi hơdip mơda amăng  kual }ư\ siăng, yă Her, sa ]ô đah kơmơi ngă khua [ôn djuai ania Bahnar, rai mơng să Ayun, tơring glông Mang Yang, tơring ]ar Gia Lai ho\k mơak lăi, kual }ư\ siăng pơđ^ kyar kah hăng ră anai yua hơmâo tơlơi tuh drah pơ]ah asar prong biă mă rơnuk blah ayăt đưm, soa lo\n ia ta:

            “Mơnuih [ôn sang djuai [iă hlâo adih tong ten hăng ping gah, amra tuh rơyuh pran jua, gơnam tam dong mơng bơnal ao, truh kơ ]ing ]eh…lêng djru kơ bruă Hơkru\ kiăng blah ayăt Mi khom dưi, laih anun pơklaih rơngai hlom bom kah hăng ră anai. Djă pioh bruă anun, khom pơgang hăng ako\ pơdong plơi pla ala [ôn brơi kjăp hơđong na nao, pơtô lăi ană tơ]ô tơdơi anăp thâo ngă khua pô kơ lo\n ia, pơgang d/c, pơgang tơring ]ar, plơi pla pô anăm lui hơmâo tơlơi kah ania pơpha djuai tơlơi gum pơgop”.

Bưp nao rai amăng mông jơnum bơni kơ mơnuih ba gru hlâo, mơnuih arăng đăo kơnang djuai [iă, [ing khua pô pơtô djop tơlơi đăo, tơlơi mơak  [uh gơ`u mă tơngan nao rai, kah hăng dưi tô tui dơng tơlơi mă bruă  mơng r^m ]ô mơnuih hing ang kual }ư\ siăng. R^m ]ô mơnuih anun jing r^m bruă mă kiăng pơtô pơblang kơ ană plơi pla djop djuai ania pơkơtưn nao rai mă bruă khăp kơ lo\n ia, ako\ pơdong kual plơi pla phrâo, pơđ^ kyar bơvih [ong huă, djă pioh gru grua đưm djuai ania, gum hrom pơgang d/c, kơđi ]ar mơnuih mơnam kual }ư\ siăng. Ơi Y Đhun Hmo\k, do\ pơ să Dur Kmăn, tơring glông Krông Ana, tơring ]ar Daklak ră ruai djă bong kjăp tơlơi hơđong le\, khom hrăm tui tơlơi thâo thăi mơng ơi yă anong wa thâo kơđi amăng djuai ania Êđê,  `u pô ăt gir kơtir, pơtô lăi ană plơi pla, tơlơi `u pơhiăp khom pơ rơđah amăng bruă `u ngă, anun ană plơi [uh hăng hla tui, đăo kơnang:

“Kiăng kơ ană plơi pla đăo gưt ta khom ngă hlâo, bơhmutu pơtrut tơlơi bơvih [ong huă, ta khom  ngă hlâo, pla kơphê, laih anun lu bruă pơkon dong, ană bă hrăm hră truh anih, kah hăng ană bă kâo 3 ]ô hrăm hră ră anai ngă kông ang soh, 2 ]ô ngă nai pơtô. Pơhiăp le\ khom ngă mơtam, [u dưi pơtô đu] đa] ôh, mơng anun ta jak ană plơi ngă tui mơtam yơh.

Yă Hà Thị La, djuai ania Thái, 72 thun baih, samơ\ 20 thun  ngă Khua git gai Ping gah plơi Dak Thanh, Phú Sơn, să Êa Pô, tơring  glông }ư\ Jut, tơring ]ar Dak Nông, `u yơh pô pơjing bruă mă djru nao rai tơlơi hrăm hră, ako\ pơjing khul pơsur tơlơi hrăm hră, khul gum hơb^t sang ano\ huăi hơmâo tơlơi pơdjơ\ sao taih amang tơdroă, lui h^ tơlơi phiăn do\ rơkơi mơng moai, do\ bơnai mơng anet aka truh thun laih anun khom lui h^ tơlơi phiăn do\ nao rai giam đơi amăng sa drah kơtăk kơnung djuai kah hăng ană anong rông ană wa laih anun lu mơta bruă mă amăng mơnuih mơnam, ană plơi hơmâo tơlơi hơget bơdjơ\ sao thơ `u pơsir tơpă hăng  klă soh. Yă Hà Thị La lăi:

Tơdah  kơnong kơnang na nao kơ tơlơi djru mơng kơnuk kơna hơbin ta mơng dưi hrưn đ^, kơnuk kơna djru ăt djru dơ\ hơnong gơ\ mơn, ră anai ană plơi pla dưi ngă  tơlơi hơget gêh gal ta ngă yơh, gir mă bruă yua dah lo\n ia ta do\ lu tơlơi tơnap tap, lu anih do\ tơnap hloh kơ ta. Kâo tha rơma baih, [u anăm ngă bruă dong tah samơ\ bruă anet amăng plơi pla ăt gir djru ană tơ]ô mơn, ngă bruă hiam brơi gơ`u hla tui.

Kual }ư\ siăng glăk amăng jơlan pơđ^ kyar, samơ\ ăt do\  đu] tơlơi gun kiăng lui rơmo\n ako\n rin ta`, lo\m anun tơlơi thâo hră mơng mơnuih [ôn sang do\ kơ[ah, hơdră mă bruă ngă hmua pla  pơjing aka  pơplih đơi ôh, tơlơi hơdip mơda ăt do\ tơnap tap. Dong mơng bruă mă, tơlơi pơmin, Yă yơng anăn Ni Trưởng Thích Nữ Như Tịnh,  Khua sang phơt  gah tơring ]ar Lâm Đồng ]ang rơmang, mơnuih [ôn sang djru hro\m pran jua lom lui tơlơi rin rơpa, `u lăi :

Kual ataih braih gui, kual mơnuih [ôn sang djuai [iă do\ lu tơlơi tơnap tap đu], [ing ta kho\m abih pran jua djru hrom, r^m thun tui anun amra pơgop lu mơn prăk kăk truh kơ prăk klai. Gơmơi ]ang rơmang ta dưi djru asơi huă, eng ao le\ aka djop ôh, ngă hiư\m pă djru kơ tơlơi hơdip, pran jua anun yom, kiăng ană plơi pla hrưn đ^ klă hloh.

Rai mơng lu djuai ania, lu tơlơi đăo pha ra amăng kual, r^m ]ô mơnuih ba gru hlâo dưi bơni hơtal anai laih anun amra hơmâo lu mơnuih hloh kơ` pơgi ni anăp amăng kual plơi pla djuai [iă, lu tơlơi đăo amăng kual }ư\ siăng, hăng tơlơi hing ang, arăng đăo kơnang kơ pô, hăng bruă mă sit nik, amra pơtrut tui tơlơi thâo khăp kơ lo\n ia, tơlơi gơ grong ba mă bruă kơ ană plơi pla kiăng lui rơmon ako\n rin, djă bong kjăp tơlơi hơđong bruă kơđi ]ar laih anun pơđ^ kyar kual }ư\ siăng hơđong kjăp./.

                                                                           Nay Jek : Pô ]ih hăng Pôr