VOV4.Jarai-Lom lăi truh sang ano# bơwih [ong huă rơgơi [ơi {uôn Sah B, să Ea Tul, tơring glông }ư\ Mgar, tơring ]ar Daklak, djop mơnuih amăng [ôn leng kơ pơmin nao truh sang ano# Y Yô Ayun, pô hmâo bôh tơhnal prong amăng bruă bơkơtưn bơwih [ong huă rơgơi hăng hơdră tơju\ pla - rông hlô mơnong gơnang kơ mă yua bôh thâo phrâo ia rơgơi amăng bruă ngă đang hmua.

            Tơkeng rai mơng sa bôh sang ano# ngă đang hmua, lom pơdo# rơkơi bơnai tơbiă do# pha, sang ano# Y Yô Ayun hmâo mă 3 ar lon, sa bôh sang 24 me\t kơ rê pơkra hăng kram, hlang, adai hơjan thơ [le\ [rua], adai pơ-iă le\ hang hơ-uh biă. Bơnai `u rông ană ane\t, ayong Y Yô Ayun khom hyu mă bruă ara\ng apah, bơwih brơi amăng [ia\ asơi huă, a`ăm [ong, sum ao ]ut. Ruai glăi hơdôm hrơi tơnap tap anun, đok `u ăt ol kơdol mơn, păp mơ`ai kơ [ing ană do# ane\t hơd^p amăng tơlơi  tơnap tap:  "Dơng mơng phrâo pơđo# rơkơi bơnai, sang ano# kâo bưp lu tơlơi tơnap tap, tơlơi [un rin hrom hăng ruă nuă lu biă. Dua rơkơi bơnai kâo mơng dua [e\ tơngan sôh pơdo\ng tơlơi hơd^p mơda sang ano#. Gơnang kơ bruă gir run găn rơgao hơdôm tơlơi tơnap tap, hrăm tui [ing ara\ng jum dar hơdră bơwih [ong huă , anun sang ano# kâo tơtlaih laih mơng [un rin. Yua anun tơlơi hơd^p mơda sang ano# kâo pơplih phrâo. Kâo hrăm hơdră pla kơphê, ]em rông hlô. Tơlơi hơd^p mơda sang ano# dưi pơplih phrâo".

            Thun 1989 sang bruă kơ phê Ea Tul pha brơi lon pơlir hơbit kơ hơdôm bôh sang ano#, sang ano# Y Yô Ayun ăt dưi hmâo ara\ng pha brơi mơn 2 ektar lon, sang bruă djru pơjeh pla hăng [ong tui tơhnal pơkă gơnam ngă rai. Tơdơi kơ hơdôm thun, sang ano# `u dưi pơsir hăng pha brơi hră mă yua lon kơ 2 ektar anai. Samơ\, gru pơplih prong khom yap nao le\ thun 2009, lom Y Yô Ayun gum hrom Khul mơnuih ngă đang hmua să Ea Tul, dưi hmâo Khul po\k anih pơtô brơi hơdră bơwih brơi kơ phê kơja\p sui thun hăng rông hlô mơnong. ~u hur har gum hrom hơdôm anih pơhra\m anai, hyu hơduah e\p klă [ơi hơdôm bôh sang ano# bơwih [ong huă rơgơi [ơi plơi pla, hrom hăng anun hyu hơduah e\p mă, hrăm tui tơlơi găn gao [ơi hơdôm hră pơhing, hmư\ tơlơi pơtô amăng bro#, lăng tui amăng tivi lăi pơthâo. Dơng mơng anun `u pơsit ngă tui hơdră tơju\ pla hăng rông hlô.

            Hăng rơbêh kơ 2 ektar đang kơphê, `u pơ phun bruă pơplih pơjeh pla phrâo pơke\ hăng bruă rông hlô mơnong djơ\ hơdră hăng mă yua klă hơdôm hơdră kơsem min bôh thâo phrâo hmâo hrăm laih, đang phun kơ phê sang ano# `u bluh đ^ hiam biă, pum prong, hmâo lu bôh.

            Kiăng pơkrem prak mă yua tuh pơplai, Y Yô Ayun mă yua laih kơđuh bôh kơphê pioh pơkra kmơ\k vi sinh ta juăt lăi kmơ\k djah djâo pruai kơ đang phun pla. Truh ră anai, mrô kơ phê sang ano# `u hơnong hmâo mơng 3 truh kơ 3 tơn ha mơkrah lom sa ektar. Lom sa thun sang ano# `u pơhrui hmâo 7 tơn kơ phê.

            Hyu hơduah e\p mơng lu hơdră rông hlô, ayong Y Yô Ayun pơsit rông un ania. Dơng mơng 2 drơi un ania, sang ano# `u hmâo na nao pluh drơi un, rông pioh s^ ngă a`ăm. Lom sa thun, s^ un hmâo kơmlai năng ai `u 40 klak prak sa thun. Abih bang prak pơhrui glăi mơng sang ano# `u tơdơi kơ kah đuăi prak tuh pơ plai hmâo rơbêh kơ 150 klak prak lom sa thun. Truh ră anai, `u pơdo\ng sang do# prong hiam laih, hmâo prak bơwih brơi kơ ană hrăm hră, djop [ong, djop huă, hmâo sum ao ]ut, hơdôm tơlơi tơnap tap đưm hlâo rơgao laih. ~u mưn [uh, hmâo lon khom thâo hơdră phrâo, thâo dơlăm kơ phun pla, hơdră bơwih brơi phrâo ba glăi lu bôh tu\ yua. ~u juăt pơtô ba [ing hlăk ai amăng [ôn lan hơdră bơwih brơi phun kơ phê hăng rông hlô, hơdră pơđăm kmơ\k vi sinh djah djâo hăng kơđuh kơ phê pioh pơkrem prak tuh pơ plai: "Lu mơnuih [ôn sang amăng plơi ăt pla lu kơ phê mơn, samơ\ ăt hmâo mơn lu mơnuih [u dưi pơhrui glăi lu bôh kơ phê. Kâo pơsur mơn gơ`u tuh pơplai, mă yua bôh thâo phrâo amăng bruă bơwih [ong huă kiăng hmâo lu bôh tu\ yua hloh. }râo brơi gơ`u pruai kmơ\k djop, pruih djop ia, tuh pơ plai kơ hlô rông khom klă. Yua anun hmâo lu sang ano# ngă tui hăng hmâo tơlơi pơblih laih".

            Lăng [uh djơ\ hăng pran pô kiăng, ayong Y Yô Ayun do# ba tiu nao pla plah amăng đang kơ phê. Ră anai, sang ano# `u pla laih rơbêh 400 [e\ phun tiu, năng ai `u 2 thun dơng amra pe\ pơhrui glăi bôh `u. {u djơ\ kơnong kơ hnun đu] ôh, `u do# pla sa dua phun bôh troh pơkon dơng, kah hăng: bôh sầu riêng, boh [ơr,… đ^ tui dơng prak pơhrui glăi kơ sang ano#.

            {u djơ\ kơnong ngă pơdrong kơ sang ano# đu] ôh, `u do# djru hơdôm bôh sang ano# [un rin tơnap tap amăng [ôn, yap truh ră anai `u djru laih rơbêh kơ hơdôm pluh bôh sang ano#, gah ngăn rơnoh, kmơ\k pruai, hăng abih pran jua pơtô brơi hơdră bơwih [ong huă. Ơi Y Thiên Niê (Ama Biu) – Khoa {uôn Sah B, să Ea Tul, tơring glông }ư\ Mgar pơsit: "Tơlơi bơwih [ong huă mơng sang ano# Y Yô Ayun klă biă. ~u ăt amăng khul mơnuih ngă đang hmua mơn, mơng tơlơi găn gao mơng pô pơtô ba mơnuih pơkon bơwih [ong huă kiăng hmâo bôh tơhnal klă. ~u ăt pơjing mơn bruă mă kơ hơdôm bôh sang ano# [un rin pơkon hăng hơdră apah gơ`u pe\ kơ phê brơi kơ sang ano# pô".

            Tui hăng ơi Y Krua Ktla – Kơ-iăng Khoa Khul mơnuih ngă đang hmua să Ea Tul, tơring glông }ư\ Mgar; hơdră pla kơ phê mơng sang ano# ayong Y Yô Ayun dưi ruah ngă pơ phô bruă ngă đang kơ phê kơja\p pơke\ hăng bruă rông hlô. Ơi Y Krua Ktla – Kơ-iăng Khoa khul mơnuih ngă đang hmua să Ea Tul, tơring glông }ư\ Mgar brơi thâo: "Lom phrâo mu\t khul mơnuih ngă đang hmua ayong Y Yô Ayun le\ sa ]ô mơnuih ngă đang hmua kah hăng ara\ng mơn, [un rin biă, hyu mă bruă kơ ara\ng apah, lom mu\t khul giong dưi hmâo Khul pơ]râo brơi hơdôm hơdră pla, rông hlô hăng mă yua bôh thâo phrâo anun ră anai ayong Y Yô Ayun tơtlaih laih mơng [un rin, [u djơ\ kơnong kơ hnun ôh, `u do# djru hơdôm bôh sang ano# [un rin pơkon tơtlaih mơng [un rin".

            Hăng tơlơi thâo gir run a` kơ tơnap tap, ayong Y Yô Ayun jing sang ano# ba jơlan hlâo amăng [ôn Sah B ngă tui truh kih hơdră pla – rông hlô mơnong ba glăi bôh tơhnal prong./.

                                                                                    Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr