VOV4.Jarai- Văn Lem le\ sa bôh să juăt hăng bruă ngă đang hmua mơng hlâo [ơi tring glông Đak Tô, tring ]ar Kon Tum. Đơ đam să hmâo rơbeh kơ 2000 ]ô m’nuih [ôn sang, biă `u le\ neh wa djuai ania H’dang. Bruă pơtô juăt bruă mă kơ m’nuih mă bruă pơ\ plơi pla tui Tơlơi pơs^t mrô 1956 mơng Kơnuk kơna dưi hmâo go\ng gai să ]ang rơmang amra jing glông jơlan djru m’nuih [ôn sang hro\ trun [un rin.

            Dua thun 2010 hăng 2011, Anom pơtô bruă Đăk Tô, gah Gơnong bruă wai lăng m’nuih mă bruă tơhan rơka ruă hăng m’nuih m’nam tring ]ar Kon Tum pơ phun po\k 2 anih pơtô bruă mă. Anih pơtô bruă tơju\ pla pơdai, k’tor hăng 39 ]ô m’nuih tui hrăm hăng anih tơ]ôh sum ao hmâo 28 ]ô m’nuih hrăm. Khă hnun hai, tơdơi kơ dưi pơtô bruă, akă [uh pơplih đơi ôh amăng bruă bơvih [o\ng huă mơng neh wa. Amai Y Hiền, Khoa gru\p đah kơmơi plơi Đăk Xanh, să Văn Lem brơi thâo: {u hmâo adơi amai h’pă h’d^p hăng bruă tơ]ôh băn ao ôh. Amăng 15 ]ô m’nuih dưi pơtô bruă, ră anai kơnong kơ hmâo 3 ]ô amai Y Nga, Y Thúy hăng Y Phiên sui sui tơ]ôh ]ăi băn ao amăng sang ano#. Amai Y Hiền pơblang, plơi `u [u kiăng hmâo lu m’nuih tơ]ôh băn ao h’dôm anun ôh, hăng h’dôm bôh plơi pơkon ăt tui anun mơn: “Hrăm giong [ing adơi amai ]ang rơmang dưi tơ]ôh băn ao mơng kiăng hmâo bruă mă h’đong kơ adơi amai mă bruă. Laih anun hrăm giong gơnang kơ nai e\p [ơi h’pă brơi kơ [ing gơmơi mă bruă h’đong lăi pơthâo kơ [ing gơmơi kiăng dưi nao mă bruă mơ\, h’dôm thun hăng anai laih [u [uh nai lăi glăi h’ge\t ôh. Truh kơ ră anai adơi amai khom do# pơ\ sang, do# đo#] tui anun”.

            Bôh tơhnal lăng tui phrâo anai mơng Jơnum min wai lăng m’nuih [ôn sang tring ]ar Kon Tum brơi [uh sa bôh n^k lăp bơngo\t, anun le\ lu m’nuih mă bruă tơdơi kơ hrăm bruă, [u dưi mă yoa bôh thâo amăng bruă ngă đang hmua, bơvih [o\ng huă. Rơđah biă `u kah hăng [ơi să Ngọc Réo, tring glông Đak Hà, tơdơi kơ 3 thun pơ phun po\k anih pơtô bruă man pơkra giong hăng rông un brung kơ h’dôm pluh ]ô m’nuih mă bruă, kơnong kơ hmâo sa bôh sang ano# đo#] dưi rông 2 drơi un. Yoa anun, tui hăng ơi Lê Văn Tuấn, Khoa Gru\p wai lăng bruă bơvih [o\ng – Ngăn drăp Jơnum min wai lăng m’nuih [ôn sang tring ]ar Kon Tum, mrô m’nuih mă bruă ngă tui ba glăi bôh tơhnal tơdơi kơ pơtô juăt [ia\ biă: “Kâo pơmin 45% anun le\ ta ]ih hăng glông hră đo#]. Bôh n^k `u kâo hu^ 5% [u hmâo mơn lăi nao h’ge\t truh kơ 10%. H’dôm [irô apăn bruă anai khom k’sem min glăi, pơtô juăt giong pioh ngă h’ge\t? {u djơ\ khom pơtô pioh pơsir prăk ôh”.

            Hrom hăng h’dôm ano# [u gal glăk ru\ đ^ amăng tơlơi roah mă bruă pô mă, amăng ano# klă tơlơi pơtô juăt, ăt lăng [uh mơn tơlơi khưi khai prong amăng bruă tuh pơ plai pơdo\ng anom mă yoa kơ h’dôm Sang hră pơtô bruă mă [ơi anai. Truh ră anai, tring ]ar Kon Tum hmâo laih 11 bôh sang hră, anom pơtô bruă mă tui Ako# bruă mrô 1956, đ^ 8 bôh sang hră, anom pơtô bruă bơhmu hăng thun 2010. H’dôm bôh anom pơtô bruă  gưl tring glông mơng tring ]ar leng kơ hmâo anih anom mă yoa man pơdo\ng [ia\ biă mă `u 9 klai 500 klăk prăk hăng lu hloh kơ anun dơng.

            Hmâo tring glông kah hăng Đak Hà, do# tuh pơ plai dơng rơbeh kơ ha mơkrăh mrô prăk pioh “pơđ^ rơnoh k’drưh `u” mơng h’dôm: Anom pơhra\m bruă apui lơtr^k - Điện tử; Anom pơhra\m bruă măi mo\k; pơkra gơnam hăng hnal kyâu tui h’dră phrâo … mơ\, laih anun khoă lui đo#] bah amăng. Bôh than phun ngă h’dôm Sang hră, Anom pơtô bruă anai krư\ bah amăng le\, hloai tui hăng ơi Phạm Lạnh, Kơiăng Khoa Anom pơtô bruă mă tring glông Ngọc Hồi le\ yoa kơ gơnong bruă pơtô juăt biă `u gah bruă đang hmua, bruă pơ phun po\k anih pơhra\m [ơi să; tring kual geh gal hloh kơ m’nuih hrăm bơhmu hăng pơ phun [ơi Anom pơtô bruă: “Tui hăng tơlơi pơs^t mơng Anom bruă le\ hrăm bruă [ơi plơi pla sa le\ [ia\ rơngiă hrơi mông mơng m’nuih nao hrăm bruă. Dua le\ djơ\ hăng bơyan mơng m’nuih rơkâo kiăng hrăm. 3 le\ rơnoh djru gum mơng Kơnuk kơna, bơhmu tu `u 15.000 prăk lom sa hrơi hăng m’nuih nao hrăm ara\ng nao rai , mu\t tơbiă rơngiă lu mông. Anom pơtô bruă abih bang kah hăng pơ phun po\k anih hrăm [ơi h’dôm bôh să, tring kual biă mă `u [ơi h’dôm Anom pơtô pơhra\m m’nuih [ôn sang mơng să. Do# glăi pơ phun [ơi h’dôm bôh Sang rung pơ\ h’dôm bôh thôn”.

Tơlơi lăp kiang lăi [ơi anai le\, khă aka kiang đơi hay kơ sang ming pơkra, may mo\k pơtô hăng hrăm, samơ\ lu plơi pla pơ Kon Tum ăt gir hyu iâo pơhru^ mơn kiang dưi tuh pơalin tanh. Thun 2010, Sang bruă pơtô bruă mă Măng Đen, tring glông Kon Plông dưi tuh pơalin dơng 28 klai prak pioh pơkra glăi hăng ngă thim 2 anom bruă. Tơdơi kơ tuh pơ alin pơdơng sang măy kơ Sang bruă anai pioh lui hong, dôm gơnam bơ wih kơ tơlơi hrăm tơ]ôh, apui lơtrik, tin học hơmâo noa giam 2 klai prak ăt klum hi\ hăng a`oai đô]. Ăt lơm anun mơn, ]i să Đak Ruồng, tring glông Kon Braih (gah djeo tring glông Kon Plong), hơmâo sa bôh Sang bruă pơtô nruă dơng mơn, sang bruă anai hă ăt glăk tuh pơ alin ako# pơjing ming pơkra mơn.

Kơnong 3 thun rơgao, tring ]ar Kon Tum hăt pơging hi\ yơh tơlơi pơtô bruă ]I dôm tring glông: Ngok Hôi, Sa Thây, Đak Glei…Yoa ngă ja] ngă ]a, ngă tu\ kơ hơmâo, anun gơnong bruă hơmâo tơlơi dưiẳting ]ar Kon Tum mă yoa [u djơ\ hơdră rơbeh 73 klai prak mơng dôm ngan rơnôh pha ra pioh tuh pơ alin pơdong Sang bruă pơtô nruă pơ dôm tring glông. Anun pô phun amăng bruă anai ơi Hà Văn Cường – Kơ-iang khoa sang bruă pơtô bruă tring glông Đak Hà ăt lăi djơ\ mơn tuh pơ alin tui anun le\ aka djơ\, aka gal ôh, dah [u kiang lăi hoa] đô] đa]: “Abih bang h’dôm bôh Anom pơtô bruă lăng hrom anih hrăm prong klă. H’dôm bôh sang măi pơkra gơnam tam, pơhra\m bruă ăt prong mơn. Bruă mơ\ pơdo\ng pioh pơtô juăt hăng m’nuih mă bruă [ơi plơi pla mông anai akă djơ\ đơi ôh, samơ\ tui hăng kâo le\ h’dôm hrơi tơdơi anai, lom tơlơi pơmin mơng m’nuih [ôn sang ăt kah hăng tơlơi bơvih [o\ng deh ]ar Việt Nam đ^ kyar hloh, h’dôm anom bơvih [o\ng lu hloh le\ pơtô juăt bruă mă h’b^t [ơi h’dôm bôh anom anai amra klă hloh”.

            Pơtô juăt bruă mă kơ m’nuih mă bruă [ơi plơi pla le\ sa h’dră pơtrun prong mơng Ping gah, Kơnuk kơna hăng h’dôm tơhnal pơkă rơđah đông kiăng pơjing bruă mă, pơplih bruă mă, hmâo hma\i hloh prăk pơhrui glăi hăng pơđ^ tui tơlơi h’d^p m’da kơ m’nuih [ôn sang [ơi plơi pla… Khă hnun hai, tơdơi kơ 5 thun tring ]ar Kon Tum ngă tui Tơlơi pơs^t mrô 1956, hrom hăng bôh tơhnal dưi ngă do# [ia\, ăt ru\ đ^ mơn h’dôm tơlơi [u gal hăng ngă khưi khai khom hmâo tơlơi pơkra glăi hmao tlôn kiăng Tơlơi pơs^t anai ba glăi bôh tơhnal, s^t n^k jing tơhnal kơ m’nuih mă bruă [ơi plơi pla./.