VOV4.Jarai-Amăng tơlơi ]ih hlâo, [ing gơmơi hơmâo lăi pơthâo arăng pơjing rai lu đơi kơ]ăo bruă “{ong glai” [ơi kual }ư\ siăng, ngă kơ hơdôm rơtuh ektar glai amăng kual anai rơngiă h^ kơnong hơdôm thun je\ hăng anai đu]. Tơlơi rơngiă glai dưi mơn pơgăn, tơdah djop kơ]ăo bruă ngă tui djơ\ bruă pla kyâo glai pơhroa nao dong amăng glai klô tui hăng tơlơi phiăn pơtrun. Samơ\, bruă anai [ơi kual }ư\ siăng glăk bưp tơlơi tơnap tap lu ano\ pơgun; kơ[ah prak. Pơsoa lo\n hmua wo\t hăng kơ[ah bruă ngă khut khăt mơng gong gai kơnuk kơna amăng djop tơring ]ar. Khul mă tơlơi pơhing phrâo mơng gong phun jua pơhiăp Việt Nam hơmâo tơlơi ]ih ăt lăi nao kơ tơlơi  pơđ^ kyar glai klô kual }ư\ siăng hăng ako\ tơlơi ]ih “Dong hnưh kơ glai klô hơbin dưi tla glăi”.

            Hơmâo lu ring bruă man pơdong sang măi drai apui lơtrik hrom hăng lu kơ]ăo bruă man pơdong, ming pơkra jơlan glông nao rai pioh kơ mơnuih [on sang, kơ]ăo bruă s^ mơdrô, mă yua mơng lo\n glai, tơring ]ar Daknông jing tơring ]ar gah dơnung kơ kual }ư\ siăng, anih hơmâo đơ đam lo\n glai khom pla glăi kyâo pơtâo lu hloh, truh kơ 8000 ektar ano\ jao. Samơ\ 2 thun laih rơgao, đơ đam tơring ]ar phrâo pla giong 124 ektar glai rưng đu]. Ơi Nguyễn Đức Luyện, Kơ-iăng khoa tơring ]ar Daknông pơblang brơi, hră pơtrun pơtô brơi bruă pla kyâo glai pơhroa mơng Ding jum wai lăng bruă hmua hăng pơđ^ kyar plơi pla dêh ]ar ta pơtrun thun 2013 le\, hrơi blan je] biă mă pioh kơ tơring ]ar ngă tui bruă pla kyâo glai pơhroa phrâo, yua đơ đam pla prong đơi:

Lo\n ]ư\  kla [ơi anih pơdong plơi phrâo giăm sang măi drai apui lơtrik Đồng Nai 3

            {u djơ\ hơjăn gơmơi ôh, wo\t hăng pô glai, [ing ngă bruă tuh pơ alin do\ kơtoă soh, aka [u hơmâo prăp rơmet kơ tơlơi gêh gal ngă tui bruă pla kyâo glai pơhroa. Laih dong [ơi Daknông tơlơi tơnap le\, kơ[ah lo\n, yua dah do\ lu tơlơi bơrơsoa, mơnuih [on sang glăk wai lăng hăng mă yua; laih hyu e\p lăng ju\ yap gơmơi mơng thâo [u djơ\ do\ glăi 50 rơbâo ektar ôh. Tơdah kiăng bơ tu\ ư nao rai, hrơi blan ăt sui mơn, khom pơtong glăi  rơđah tơlơi soh kơsing mă lo\n glai pioh pơsir djơ\ tơlơi phiăn, ano\ pơpă pơsir hăng tơlơi soh kơnong đu\ prak, pơpă pioh pơsir brơi ru\ pla glăi kyâo glai hơnong hơđăp, yua kơ anun tơlơi tu\ yua [u lu ôh.

            Hăng tơring ]ar Kontum, tơring ]ar ba ako\ hlâo [ơi kual }ư\ siăng kơ bruă pla kyâo glai pơhroa glăi, ăt phrâo pla giong 400 ektar amăng mrô 2.800 ektar khom pla glăi glai rưng. Ơi Nguyễn Kim Phương, Kơ-iăng Khoa Gơnong bruă wai lăng đang hmua hăng pơđ^ kyar plơi pla tơring ]ar Kontum, brơi thâo, anun le\ tơring ]ar dưi jao brơi kơ hơdôm kông ty wai lăng glai rưng, git gai wai lăng glai pơgang plơi pla, brơi gơ`u ngă bruă pla kyâo glai. Tơdah lui kơ hơdôm anom bruă tuh pơ alin aka [u thâo hơbin mơng hơmâo glăi:

            Jơnum min mơnuih [on sang tơring ]ar hơmâo git gai lông ngă lăng laih, Gơnong bruă wai lăng đang hmua ăt lăi pơthâo kơ hơdôm boh anom bruă laih, samơ\ ăt ako\n ngă giong lơi. Hơdôm boh anom bruă [u hơmâo tơlơi dưi hăng [u hơmâo tơlơi thâo thăi amăng bruă mă pla kyâo glai, lom anun thun blan pla kyâo glai khom abih 4 thun laih anun amra bưp lu tơlơi pơglăi, dua le\ đơ đam pla kyâo pơ kual ataih, yua kơ anun lu anom bruă [u ngă tui.

Phă glai  pioh ngă hmua  pơ Gia Nghĩa  tơring ]ar  Daknông

            Anun le\ [u djơ\ boh yom phun ngă kơ hơdôm tơring ]ar amăng kual }ư\ siăng kaih ngă tui bruă pla kyâo glai pơhroa glăi pioh pơjing glăi glai kyâo hơnong hơđăp rơngiă h^ laih lom djop anom bruă man pơdong sang măi drai apui lơtrik, ngă bơnư\ pơkong ia pô ngă rai…Phun `u ba truh le\, djop tơring ]ar [u djop prak tuh pơ alin kơ bruă mă anai. Kah hăng [ơi Gialai, truh ră anai tơring ]ar aka  [u hơmâo pla pơhroa glăi 1 ektar glai rưng [ơ\i, amăng mrô 2.700 ketar glai rưng jao pla glăi kyâo. Kơ-iăng khoa tơring ]ar Gialai, ơi Đào Xuân Liên, brơi thâo, 2 thun laih rơgao na nao mơtam adai pơ-iă [u djop ia hơjan, djop bơnư\ pơkong ia hro\ thu soh, anun bruă pla kyâo glai pơhroa glăi aka [u dưi ngă. Bơ hơdôm kơ]ăo bruă pioh kơ mơnuih mơnam, pơgang tơlơi rơnuk rơnua dêh ]ar, kơsing mă glai prong đơi, truh kơ 2000 ektar, aka [u [uh rơnoh prak tuh pơ alin mơn. Ơi Đào Xuân Liên lăi:

            Bơnư\ ia Mơr rơbêh sa rơbâo, hơdôm rơtuh ektar, [u brơi prak jao kơ tơring ]ar ngă hơn^ anăm. Dua le\ pơdjơ\ nao kơ tơlơi pơgang rơnuk rơnua, mơta klâo le\ jơlan Ngo\ Trường Sơn, lăi ngă hrom samơ\ [u hơmâo jao prak mă bruă, ako\ bruă [u jao ngă, mă bruă [u hơmâo pơdjru nao rai ôh, ră anai jang nao jang rai lăi tơring ]ar ngă [u giong? Tơdah jao 15 klak prak lom 1 ektar ăt dưi mơn pla glăi kyâo glai.

            Hơdôm kơ]ăo bruă glăk pok pơhai do\ tui anun, lu kơ]ăo bruă ngă giong laih jai kraih tơnap kơ bruă tuh pơ alin prak kak mă bruă pioh pla pơhroa glăi kyâo glai [ơi kual }ư\ siăng. Lom anun, rơnoh prak tuh pơ alin kơ bruă pla kyâo glai kơnuk kơna pơkă le\ 15 klak prak lom sa ektar glai pơgang plơi,10 klak prak glai ngă hmua, ăt [iă đơi [u hơmâo prak mă yua ôh. {ơi tơring ]ar Daklak, tơring ]ar wai lăng tong ten biă mă glai rưng, dưi jao pla 1.700 ektar amăng thun anai, samơ\ [iă abih bơyan hlim baih, đơ đam tơring ]ar man pla hơmâo 700 ketar. Tui hăng ơi Nguyễn Quốc Hưng, Khoa anom bruă wai lăng kyâo glai tơring ]ar Daklak lăi, tơl e\p hơmâo djop rơnoh prak laih lu anom bruă ăt tơnap tap mơn pla kyâo, yua djơ\ lo\n glai do\ bơrơsoa nao rai. Bruă pla kyâo glai pơhroa glăi kaih h^, bruă pla kyâo glai kiăng hơmâo tơ-ui [ơi hơdôm anih arăng wai glai kyâo abih laih ăt tơnap tap mơn. Tơlơi dong hnưh “Pla kyâo glai” brơi glăi tơlơi mơtah mơda kơ kual }ư\ siăng aka thâo hơbin mơng tla giong. Ơi Nguyễn Quốc Hưng, Khoa anom bruă wai lăng kyâo glai tơring ]ar Daklak lăi:

            Kơ]ăo bruă pioh pla glăi kyâo glai phrâo le\, khom pla glăi kyâo kiăng hơmâo tơ-ui mơtah mơda, samơ\ lăi biă tơl kông ty pla kyâo glai hơmâo mơnuih mă bruă juăt bruă laih ăt ngă [u anăm lơi, lui rơngiă glai rưng, anun tơnap tap biă mă e\p tơlơi gơ grong mơng hlơi. Lo\n mơnuih [on sang kơsing mă, ră anai ta pla glăi kyâo glai, samơ\ nao pơgo\ mă glăi đơ đam lo\n pioh pla le\ mơnuih [on sang luh nao khă h^, tăp năng taih [ing mă bruă mơng kông ty. Tơdah gong gai kơnuk kơna djru hrom ngă djơ\ tơlơi phiăn le\ hu\i  hơmâo tơlơi rung răng, tơdah ngă rơnang đơi gơ`u dưi laih mơng tlôn hơtun nao pơ anăp dong. Tơlơi anai yơh tơnap tap na nao  ]i pơsir, lăi le\ djop pô thâo lăi, pok pơhai mă bruă le\ jing sa bruă prong biă mă.

            Truh kơplah wah thun anai, đơ đam kual }ư\ siăng phrâo pla 1 rơbâo ektar glai pơhroa amăng ako\ bruă giăm 16 rơbâo ektar pioh brơi pla glăi. Bruă pla kyâo glai pơgang plơi, glai pioh ngă hmua pla pơjing [u lu ôh pơkă hăng đơ đam lo\n glai rơngiă laih. Tui hăng Ding jum wai lăng bruă hmua hăng pơđ^ kyar [on lan lăi, hrim thun dêh ]ar ta đ^ tui 2 klak met kho#i kyâo mơng glai arăng pla, samơ\ kual }ư\ siăng [u hơmâo ôh. Bruă pla kyâo Việt Nam thun anai s^ mơdrô truh kơ 7 klai dolar Mi, tơlơi anun [uh [u gal [ơ\i kơ kual }ư\ siăng  mơ\ lăi ngă [iă đơi bruă pla kyâo, wo\t tơdah hơmâo truh 1/3 đơ đam glai kyâo pơkă hăng đơ đam dêh ]ar. Anai jing rơnoh pơmă biă mă kơ bruă pơđ^ kyar glai rưng kual }ư\ siăng, hnưh dong kơ glai klô aka [u thâo hơbin tla sir ? Hnưh dong anai glăk ]ang rơmang hơmâo tơlơi gum djru hrom mơng gong gai kơnuk kơna hăng  djop anom bruă mơdrô laih anun djop ding jum anom bruă gơnong dlông, kiăng e\p hơdră ta` pơglăi h^ ano\ mơtah mơda kơ kual }ư\ siăng.

            Nay Jek : Pô ]ih hăng pôr